زیتون ـ یلدا امیری: یک سال و نیم پس از خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم ها حکومت ایران همزمان چند گزینه را در سیاست خارجی خود در پیش گرفته است. نخست مذاکره با اروپا و دیگر کشورهای عضو برجام برای یافتن روشی برای سبک کردن بار تحریم ها و در درجه دوم کاهش تعهدات هسته‌ای برای تهدید آمریکا و فشار بر اروپا و در نهایت تلاش برای کنترل اقتصاد در داخل کشور برای خریدن وقت اضافی به امید تغییر شرایط. اما هنوز گزینه‌های دیگری برای ایران وجود دارد، گزینه هایی که برای حکومت جمهوری اسلامی چندان خوشایند نیست؛ یکی مذاکره با آمریکا و دیگری خروج از برجام و بر هم زدن معادلات اروپا.

چهارمین مرحله از روند کاهش گام به گام تعهدات هسته‌ای ایران از روز چهارشنبه ۱۵ آبان به اجرا گذاشته شد، گام هایی که به گفته مقامات تهران در چارچوب برجام است، اما نگرانی طرف‌های اروپایی را به دنبال داشته است. هدف تهران فشار بر اروپا بود اما در این مدت تنها تحریم‌های بیشتری اعمال شده است. 

خروج از ان.پی.تی

حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در بریتانیا روز پنج‌شنبه ۱۶ آبان با اشاره به برگزاری کنفرانس مهم پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای (ان‌پی‌تی) در سال آینده در نیویورک گفته است که شکست برجام بطور قطع و بی تردید به تضعیف ان‌پی‌تی منجر خواهد شد.

او در پاسخ به سوالی در مورد احتمال خروج ایران از  ضمن یادآوری فتوای رهبر جمهوری اسلامی گفت که ایران به هیچ عنوان به دنبال تسلیحات اتمی نخواهد بود. با این وجود گفت که در داخل ایران دیدگاه هایی وجود دارد که استدلال می‌کنند که تهران از عضویت در ان‌پی‌تی هیچ سودی نبرده و فقط هزینه تحمل کرده است. اما دولت تلاش می‌کند این افراد را متقاعد کند که خروج از ان‌پی‌تی به نفع ایران نیست.

ظریف:«انتخاب‌های جمهوری اسلامی متعدد است، مقامات کشور در حال بررسی آن هستند، حسب اینکه چگونه اقدام شود انتخاب‌های متعددی است و آنچه مطرح کردید، یعنی خروج از ان‌پی‌تی یکی از آنهاست.»

اگر چه سفیر ایران در بریتانیا از تلاش دولت برای باقی ماندن در ان.پی.تی سخن می‌گوید اما محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، روز ۸ اردیبهشت امسال در پاسخ به پرسش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما در مورد احتمال خروج ایران از ان‌پی‌تی گفت:« انتخاب‌های جمهوری اسلامی متعدد است، مقامات کشور در حال بررسی آن هستند، حسب اینکه چگونه اقدام شود انتخاب‌های متعددی است و آنچه مطرح کردید، یعنی خروج از ان‌پی‌تی یکی از آنهاست.»

ان‌پی‌تی پیمانی برای جلوگیری از اشاعه جنگ‌افزار هسته‌ای و درخواست نابودی زرادخانه‌های موجود هسته‌ای است که به امضای بسیاری از کشورها رسیده است. ایران در برجام پذیرفته است که ان‌پی‌تی (پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای) را به صورت داوطلبانه اجرا کند. بر اساس این پروتکل، بازرسان آژانس انرژی اتمی مجاز خواهند بود هر زمان که لازم می‌دانند از تاسیسات هسته‌ای ایران بازرسی سرزده داشته باشند.

هیچ منع حقوقی برای خروج ایران از معاهده ان.پی.تی وجود ندارد و در مفاد این معاهده شرایطی برای خروج کشورها پیش بینی شده است. اما عواقب این کار قطعا برای ایران خوشایند نیست. این احتمال وجود دارد که خروج ایران از ان.پی.تی موجب اجماع جهانی و ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت و بازگشت تحریم های سازمان ملل شود. که در این صورت شرایط برای ایران بسیار سخت تر خواهد شد.

خروج از ان پی تی می تواند معادل خروج از برجام تلقی شود و در واقع گزینه بر هم زدن معادلات اروپاست. سخنان تهدید آمیز مقامات ایرانی نشان می دهد که ایران اندک اندک به سوی این گزینه پیش می روند.

خروج از ان پی تی می تواند معادل خروج از برجام تلقی شود و در واقع گزینه بر هم زدن معادلات اروپاست. سخنان تهدید آمیز مقامات ایرانی نشان می دهد که ایران اندک اندک به سوی این گزینه پیش می روند.

سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران روز جمعه ۱۷ آبان درحاشیه کنفرانس بین‎المللی منع گسترش تسلیحات هسته‌ای وخلع سلاح در مسکو در جمع خبرنگاران گفت: «منافع جمهوری اسلامی ایران مهم‌تر از حفظ یک توافق است. ایران از یک سو اراده خود را برای عمل به تعهداتش در برجام و از سوی دیگر کاهش تعهدات در صورت عمل نکردن دیگر کشورها به تعهداتشان را به طور شفاف نشان داده است. ایران به اندازه کافی به دیپلماسی فرصت داده و اگر شرایط تغییر نکند در مسیر کاهش تعهدات حرکت خواهد کرد.»

نگرانی و هشدار نسبت به گام چهارم

همین حالا نیز کشورهای عضو برجام از گام های کاهش تعهدات ایران ابراز نگرانی کرده اند. پس از اجرای گام سوم کاهش تعهدات سه کشور اروپایی تهدید کردند که اگر نقض برجام از سوی ایران به اثبات برسد، از برجام خارج خواهند شد. در این صورت امکان آغاز مکانیسم ماشه وجود دارد که در شش مرحله پرونده ایران را به شورای امنیت بازگردانده و تحریم‌های بین‌المللی را دوباره برقرار می‌کند.

آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان پس از اجرای گام چهارم گفت، اروپا هنوز تصمیم نگرفته که چه واکنشی برای عدول از تعهدات هسته‌ای ایران نشان بدهد، اما اقدام تهران، شرایط را سخت‌تر می‌کند. مرکل در کنفرانس خبری مشترکی که با دبیرکل ناتو در برلین داشت گفت: «ما هنوز تصمیم‌گیری نهایی نکرده‌ایم. اما طبیعتا هر گامی که تهران در این راستا بردارد شرایط را سخت‌تر می‌کند.»

آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان پس از اجرای گام چهارم گفت، اروپا هنوز تصمیم نگرفته که چه واکنشی برای عدول از تعهدات هسته‌ای ایران نشان بدهد، اما اقدام تهران، شرایط را سخت‌تر می‌کند.

پیش از این اروپا و روسیه نیز هشدار دادند که برجام در حال فروپاشی است و اتحادیه اروپا از ایران خواست که در مورد گام چهارم کاهش تعهدات برجامی خود تجدیدنظر کند. روسیه نیز نقض برجام را مخرب دانست. فرانسه نیز نسبت به فروپاشی برجام هشدار داد. کمیسیون اروپا ضمن ابراز نگرانی از تصمیم ایران مبنی بر برداشتن گام چهارم در کاهش تعهدات هسته‌ای خود، اعلام کرد که این اقدام تهدیدی برای توافق اتمی سال ۲۰۱۵ میلادی موسوم به برجام خواهد بود.

اخراج بازرس آژانس

در این میان خبرگزاری رویترز روز چهارشنبه به نقل از منابع دیپلماتیک گزارش داده بود که یکی از بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای مدت کوتاهی توسط نیروهای امنیتی ایران در سایت غنی‌سازی اورانیوم نطنز بازداشت و مدارک سفر او توقیف شده است.

کاظم غریب‌آبادی سفیر و نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخصوص ممانعت از ورود بازرس آژانس به تاسیسات نطنز گفت: «وقتی بازرس در تاسیسات نطنز بود دتکتورهای (تجهیزات کنترلی) ما شناسایی کردند که این بازرس می‌تواند مواد خطرناک به همراه داشته باشد، اقدامات متعددی بعد از آن صورت گرفت، تنها یک بار از دتکتور استفاده نشد، بلکه در محیط‌های مختلف از دتکتور استفاده شد و حتی وقتی برای کیف دستی‌اش استفاده شد باز هشدار داد.»

غریب آبادی تاکید کرد که ایران این موضوع را تحت بررسی دارد و با توجه به سوابق خرابکاری در تاسیسات هسته‌ای‌ خود به هیچ وجه امنیت ملی و ایمنی تاسیسات هسته‌ای‌ را مورد مصالحه قرار نمی‌دهد و اصرار دارد آژانس نیز در این زمینه همکاری کند.

نماینده اتحادیه اروپا در نشست ویژه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی اخراج این بازرس آژانس توسط ایران را نگران کننده توصیف کرد و از ایران خواست که از وقوع مجدد چنین موضوعی در آینده جلوگیری کند.

با افزایش فشار تحریم ها ایران رفته رفته به انتخاب های دشوار دست می زند، برخی از مقامات جمهوری اسلامی این گام ها را گزینه هایی برای امتیاز گیری می دانند اما اجرای چهار گام کاهش تعهدات تا کنون برای ایران دستاوردی نداشته است.

پس از پایان نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین این آژانس در بیانیه‌ای اعلام کرد که روایت ایران را از اتفاقی که برای یکی از بازرسانش افتاده قبول ندارد و اقدام ایران را در این زمینه غیرقابل قبول می‌داند. کورنل فروتا، دبیر کل موقت آژانس در این بیانیه گفته است که این اتفاق برای کسی که در حال انجام وظایف پادمانی خود بوده نباید می‌افتاده و افزوده است که آژانس به رایزنی با ایران برای روشن شدن موضوع ادامه می‌دهد.

با افزایش فشار تحریم ها ایران رفته رفته به انتخاب های دشوار دست می‌زند، برخی از مقامات جمهوری اسلامی این گام‌ها را گزینه هایی برای امتیازگیری می دانند اما اجرای چهار گام کاهش تعهدات تا کنون برای ایران دستاوردی نداشته است. ایران قدم هایی در تاریکی به امید رسیدن گشایشی از غیب بر می دارد، اما با هر حرکت به سوی تحریم و فشار بیشتر پیش می رود، خروج از ان پی تی می‌تواند بازگشتی باشد به دوران تحریم های بین‌المللی.