پایان سیاست‌ورزی یا دورخیز برای ریاست جمهوری

زیتون ـ محمدرضا سرداری: تازه‌ترین تحولات در اردوی انتخاباتی اصولگرایان نشان می‌دهد علی لاریجانی در انتخابات آینده مجلس حضور نخواهد داشت. اصولگرایان قم اخیراً فهرست نهایی خویش را برای انتخابات دوره یازدهم مجلس اعلام کردند. فهرستی که در آن برخلاف سه دوره گذشته دیگر نامی از علی لاریجانی نبود. لیست اصولگرایان قم برای انتخابات مجلس با حضور «امیرآبادی فراهانی»، «مجتبی ذوالنور» و البته «علیرضا زاکانی» بسته شد. پس از آن لاریجانی از انصراف خویش از نامزدی برای دور بعد خبر داد و بدین ترتیب بر سه دوره متوالی ریاست بر مجلس مهر پایان زد. اما آیا تصمیم‌گیری در قم به انصراف لاریجانی از حضور در دوره بعد مجلس منجر شد؟ معنی نامزدی لاریجانی از شهر قم که پایتخت مذهبی جمهوری اسلامی لقب گرفته چیست؟

علی لاریجانی؛ نامزدی که از قم بر صدر مجلس نشست

شاید بتوان گفت معنی نامزدی علی لاریجانی از قم و سپس ریاست وی بر مجلس در سه دوره اخیر؛ نشانگر اهمیت جایگاه روحانیون در نظام جمهوری اسلامی است. از ابتدای انقلاب تا دست کم مجلس هفتم؛ ریاست مجلس همواره در  اختیار یک روحانی قرار داشت. اما پس از راه یافتن اصولگرایان به مجلس هفتم این سنت تغییر کرد و یک غیرروحانی به جای معمم بر این سمت حساس تکیه زد. هر چند عملکرد مدیریتی ضعیف حداد عادل در هیات رئیسه مجلس هفتم مورد انتقاد بسیاری از اصولگرایان بود؛ اما به نظر می‌رسد فقدان پشتوانه‌ای از روحانیت نقش مؤثرتری در مستأصل بودن حداد در ریاست بر مجلس داشت.

اصولگرایان در غیاب یک معمم در حد و اندازه ریاست مجلس به علی لاریجانی روی آوردند که هر چند خودش روحانی نبود اما چه از لحاظ نسبی و چه از لحاظ سببی با روحانیون عالی رتبه‌ای پیوند داشت.

در مقابل اصولگرایان در غیاب یک معمم در حد و اندازه ریاست مجلس به علی لاریجانی روی آوردند که هر چند خودش روحانی نبود اما چه از لحاظ نسبی و چه از لحاظ سببی با روحانیون عالی رتبه‌ای پیوند داشت. این پیوندهای مذهبی در کنار عرضه اندام‌های سیاسی زمینه را برای ریاست وی بر مجلس مهیا ساخت.

لاریجانی و پله‌های رشد در جمهوری اسلامی

حضور علی لاریجانی در حلقه مدیریتی نظام جمهوری اسلامی به عنوان یک مدیر ارشد اصولگرا؛ به دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی باز می‌گردد. زمانی که وی ابتدا جانشین محمد خاتمی در وزارت ارشاد و سپس محمد هاشمی (برادر هاشمی رفسنجانی) در صدا و سیما شد. اما زمانی نام وی به عنوان بازیگری سیاسی بر سر زبان‌ها افتاد که ابتدا نامزد انتخابات ریاست جمهوری در دوره نهم شد و سپس با حمایت از احمدی نژاد راه وی را برای رسیدن به قدرت هموار کرد. اما در فاصله‌ای نه چندان زیاد با محمود احمدی نژاد رئیس جمهور وقت زاویه گرفت و در انتخابات مجلس در رقابت با غلامعلی حداد عادل به ریاست مجلس رسید. حداد عادل در آن دوره هنوز از حامیان احمدی‌نژاد به شمار می‌رفت و بعد رهبری جبهه پایداری موسوم به دلواپسان را در دست گرفت. موفق شد با رأی بالایی ۱۶۱ در مقابل ۵۰ حداد عادل را از ریاست مجلس کنار زند. این اتفاق زمانی رخ داد که زمزمه اختلافات میان اصولگرایان بر سر سیاست‌های دولت احمدی نژاد سر گرفته بود. از این رو علی لاریجانی نقش یک بازدارنده را در مقابل پیشروی‌های احمدی نژاد ایفا می‌کرد.

چرخش لاریجانی به سمت اعتدال

 اما شرایط آن گونه که انتظار می‌رفت ادامه نیافت. هر چند موقعیت احمدی نژاد پس از انتخابات ریاست جمهوری دوره دهم به دلیل اعتراضات «جنبش سبز» از یک سو و اختلافات رهبر جمهوری اسلامی و حلقه نزدیکانش از سوی دیگر متزلزل شده بود؛ اما لاریجانی هم در این میان متهم به سکوت در مقابل «فتنه» شد.

به‌تدریج جمعی از اصولگرایان از حامیان احمدی نژاد در مجلس گرفته تا لایه‌های دیگر تندروی این طیف تخریب لاریجانی و خانواده وی را با افشای مفاسد آغاز کردند. احمدی نژاد شخصاً دست به کار شد و با پخش نواری از مذاکره فاضل لاریجانی با سعید مرتضوی؛ خاندان لاریجانی را به رانت خواری متهم کرد. از سوی دیگر حامیانش در قم به مجلس سخنرانی لاریجانی ریختند و آن را به هم زنند. این در حالی بود که برادر دیگرش صادق لاریجانی به تازگی به ریاست قوه قضاییه منصوب شده بود.

این روند باعث شد تا پس از کنار رفتن احمدی نژاد از مقام ریاست جمهوری؛ علی لاریجانی به سمت حسن روحانی رئیس جمهور تازه کار چرخش کند و به همراه ناطق نوری از اصولگرایی به سوی اعتدال گرایی متمایل شود. شاید در این روند تأثیرات علی مطهری نیز بر نگاه تازه لاریجانی به سیاست نقش داشت. دو اصول گرایی که هر دو در پایان مغضوب و مطرود اصولگرایان چکمه پوش شدند.

جانشین لاریجانی کیست؟

هر چند هنوز مشخص نیست که فضای انتخابات مجلس یازدهم در اسفند ۹۸ به چه سمت و سویی خواهد رفت؛ اما برخی شواهد نشان می‌دهد طیف نظامیان اصولگرا دست بالا را در مجلس یازدهم خواهند داشت. همچنان که حضور دوباره قالیباف در صدا و سیما نشانه دیگری از سر لیست شدن احتمالی وی در فهرست انتخاباتی اصولگرایان است.

قالیباف در گفت و گویی با صدا و سیما نشان داد قصد حضوری دوباره در عرصه سیاست دارد. او ادعا کرد که کشور را با حداکثر ۵۰ میلیارد دلار می‌توان اداره کرد. وی در آن گفت و گو درباره دیدارش با احمدی نژاد نیز توضیح داده و گفته است که آن دیدار به قصد احوال پرسی و عید دیدنی بوده. این در حالی است که روح الله حسینیان یکی از فعالان جبهه پایداری نیز اخیراً گفته است که این جبهه ممکن است از احمدی‌نژاد برای حضور در انتخابات مجلس دعوت کند.

حضور دوباره قالیباف در صدا و سیما نشانه دیگری از سر لیست شدن احتمالی وی در فهرست انتخاباتی اصولگرایان است. قالیباف در گفت و گویی با صدا و سیما نشان داد قصد حضوری دوباره در عرصه سیاست دارد.

این تحولات در حالی صورت می‌گیرد که نقش محوری غلامعلی حداد عادل نیز در انتخابات پیشرو کمرنگ‌تر از گذشته شده. از رویدادهای هفته‌های اخیر این گونه بر آورد می‌شود که حملات اخیر اصولگرایان به حداد عادل بر سر ماجرای مدارس فرهنگ؛ ریشه در مسائل انتخاباتی دارد. از این رو به نظر می‌رسد طیف اصولگرایان مسلح این بار تلاش خواهند کرد تا با قرار دادن فردی با پیشینه نظامی در رأس مجلس مقدمات روی کار آمدن یک رئیس جمهور نظامی را برای دور بعد ریاست جمهوری فراهم سازند.

لاریجانی و انتخابات ۱۴۰۰

پیش از این برخی از اصولگرایان در تحلیل‌های خویش عدم حضور لاریجانی در انتخابات مجلس را پیش بینی کرده بودند. محمد مهاجری در این رابطه گفته است علی لاریجانی از یک سال پیش به نزدیکان خود اعلام کرده است که نامزد انتخابات مجلس یازدهم از هیچ حوزه‌ای نخواهد شد؛ بنابراین در شرایط غیبت لاریجانی، مدعیانی برای جانشینی او در مجلس پیدا شده‌اند.

در برخی تحلیل‌های دیگر نیز گفته می‌شد که او این بار یا در فهرست تهران قرار می‌گیرد یا اصلاً وارد کارزار نمی‌شود. از نگاه برخی این رویکرد وی نشان از آماده شدن برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ است. پایه این تحلیل بر آن استوار بود که لاریجانی هم در میان اصلاح طلبان و هم در میان اصولگرایان سبد رأی دارد. از این رو این نظریه نیز وجود دارد که لاریجانی خواسته تا با کناره‌گیری از انتخابات اخیرِ؛ اعتبار خویش را در انتخاباتی به نظر می‌رسد کم فروغ ترین انتخابات مجلس در جمهوری اسلامی باشد؛ هزینه نکند.

به نظر نمی‌رسد نامزدی که از حمایت اصلاح طلبان و اصولگرایان مطرود برخوردار است شانسی در انتخابات ریاست جمهوری داشته باشد.

اما از منظری دیگر اگر لاریجانی برای حضور در انتخابات سال ۱۴۰۰ قصد کرده؛ ریاست مجلس سکوی پرتاب مناسبی می‌توانست باشد. سکویی که در دوره‌های گذشته هاشمی رفسنجانی و علی اکبر ناطق نوری از آن استفاده کردند.

گرچه علی لاریجانی تنها گزینه مناسب اصلاح طلبان و اصولگرایان معتدل برای ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ بشمار می‌رود اما شانس او برای پیروزی در آن انتخابات با نتایج انتخابات مجلس پیش رو گره خورده است. انتخاباتی که به نظر می رسد در آن اصولگرایان تندرو دست بالا را دارند. از این رو شاید نامزدی که از حمایت اصلاح طلبان و اصولگرایان مطرود برخوردار است شانسی در انتخابات ریاست جمهوری نداشته باشد. هر چند هنوز هم نامزدی لاریجانی برای انتخابات ریاست جمهوری محل تردید است زیرا خودش اقرار کرده که به پایان سیاست ورزی رسیده و هرچه در توان داشته برای کشور انجام داده است.