قوه قضاییه از آزادی امید کوکبی طفره می‌رود

زیتون-آرش بهمنی:به فاصله چند روز پس از ترند شدن هشتگ #FreeOmid (امید را آزاد کنید) برای امید کوکبی، مقام‌های قضایی به اظهارنظر درباره وضعیت او پرداختند: سخن‌گوی قوه‌قضائیه با اشاره به خبر ابتلای کوکبی به سرطان کلیه، گفت که زندانیان نیز مانند «افرادی که در بیرون از جامعه» هستند بیمار می‌شوند. هم‌زمان جعفری دولت‌آبادی، دادستان تهران، به انتقاد از رسانه‌هایی پرداخت که کوکبی را «زندانی سیاسی» می‌نامند: «این شخص محکوم امنیتی است و دادگاه او را به جاسوسی محکوم کرده است».
امید کوکبی پژوهش‌گر فیزیک با تخصص لیزر در دانشگاه آستین تگزاس است. او بهمن ماه سال ۱۳۸۹ و هنگامی که قصد بازگشت به آمریکا را داشت، در فرودگاه امام‌ خمینی بازداشت و سپس به اتهام «ارتباط با دولت متخاصم» و «کسب مال نامشروع» به ۱۰ سال زندان محکوم شد. اوایل هفته خبر ابتلای او به سرطان کلیه منتشر و روز شنبه نیز کلیه سمت راست او به شکل کامل در بیمارستان سینا خارج شد.

علاوه بر دادستان عمومی و انقلاب تهران، سخن‌گوی قوه‌قضائیه نیز در نشست مطبوعاتی خود گفت کوکبی «به جرم جاسوسی به ده سال حبس» محکوم شده است. محسنی‌اژه‌ای اضافه کرد که تغییر در وضعیت کوکبی به دلیل بیماری، با نظر پزشکی قانونی صورت می‌گیرد.

اظهارنظر این دو مقام قضایی پیرامون وضعیت امید کوکبی، علاوه بر بیماری وی و بسترشدن در بیمارستان، ممکن است به دلیل اتفاق‌هایی باشد که پنج‌شنبه هفته گذشته در شبکه‌های اجتماعی رخ داد. ابتدا انتشار خبر ابتلای او به سرطان کلیه در زندان و سپس عکسی که او را روی تخت بیمارستان نشان می‌داد، باعث تحریک فضای شبکه‌های اجتماعی فارسی زبان شد. چند ساعت بعد از انتشار عکس کوکبی، کاربران عموما ایرانی توییتر در سال‌روز تولد ملکه بریتانیا موفق شدند هشتگ «#FreeOmid» (امید را آزاد کنید) را وارد ده ترنده اول جهان و برای دقایقی در صدر این لیست، قرار دهند. حتی برخی چهره‌های مشهور سینمایی نظیر مهناز افشار و ترانه علیدوستی نیز با این حرکت همراه شدند.

هم‌زمان سعید خلیلی، وکیل امید کوکبی به ایلنا گفت که موکلش مدت‌ها در زندان «از درد کلیه‌ها و بعضا دفع سنگ» شکایت داشت، اما «تنها به دادن یک مسکن اکتفا می‌شد». به گفته خلیلی مسئولان از زندان از انجام سونوگرافی که «مهم‌ترین و رایج‌ترین خدمات اولیه پزشکی در این نوع درد‌ها»ست، خودداری کردند. اتفاقی که اگر زودتر رخ می‌داد: «وجود تومور و سپس بدخیم بودن آن خیلی زودتر‌ قابل شناسایی بود و احتمالا برداشتن کلیه وی لازم نبود».

وکیل کوکبی گفته است حال عمومی موکل وی پس از عمل جراحی «خوب» است: «توده سرطانی به همراه کلیه راستش از بدن خارج شده، ولی هنوز مشخص نیست که سرطان به قسمت‌های دیگر بدنش سرایت کرده یا نه». خلیلی اضافه کرده است که پزشک معالج امید کوکبی توصیه است «زندگی او در آینده باید همراه با مراقبت‌های دقیق پزشکی و در محیطی به دور از استرس و فشارهای عصبی باشد» که «قطعا محیط زندان می‌تواند برایش خطرناک و مشکل زا باشد».

با توجه به ماده ۵۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری «آزادی کوکبی در شرایط فعلی یک تکلیف قانونی است نه یک احتمال یا امر اختیاری».

جاسوس یا پژوهشگر؟
براساس حکم قضایی، یکی از اتهام‌های کوکبی «ارتباط با دولت متخاصم» (آمریکا) است. حکمی که البته در دیوان عالی کشور نسبت به آن اشکال گرفته شد. اداره کل امور بین‌الملل وزارت امورخارجه نیز اعلام کرده است از نظر حقوقی دولت آمریکا «متخاصم» محسوب نمی‌شود.

با این حال مقام‌های قوه‌قضاییه و برخی از اصول‌گرایان معقتدند که «جرم» اصلی کوکبی «جاسوسی» است. این مساله نه تنها در سخنان مقام‌های قضایی، بلکه واکنش‌های کاربران اصول‌گرا در شبکه‌های اجتماعی هم وجود داشت. برخی نیز اتهام او را علاوه بر جاسوسی، دست داشتن در طراحی ویروس «استاکس‌نت» (ویروسی که برای حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران ساخته شد) و همراه داشتن ۳ ترابایت اطلاعات در هنگام خروج از کشور متهم می‌کنند.

خود امید کوکبی پیش از این و در پیامی که به مناسبت دریافت جایزه «آزادی علمی و تعهد» از سوی «انجمن پیشرفت علوم آمریکا» فرستاده بود، دلیل بازداشت خود را این‌گونه شرح داده بود: «من فقط یک پژوهشگر علمی بوده و هیچگونه عملکرد و دیدگاه سیاسی نداشته‌ام اما برای مجبور کردنم به همکاری در نهادهایی که دلخواهم نبودند و به سود ایران و جهان عمل نمی‌کردند چنین حکم غیرعادلانه‌ای صادر کردند و از من خواستند یا همکاری در راستای پروژه‌های هسته‌ای منظور نظر ایشان را بپذیرم یا تحمل ده سال زندان».

کوکبی از زمان بازداشت تاکنون امکان استفاده از مرخصی را نداشته است. به گفته سعید خلیلی، کوکبی دو سال است که شرایط برخوردای از آزادی مشروط رادارد، ضمن این‌که با توجه به ماده ۵۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری «آزادی کوکبی در شرایط فعلی یک تکلیف قانونی است نه یک احتمال یا امر اختیاری».

وکیل کوکبی همچنین به مصاحبه محمدجواد لاریجانی، دبیر ستاد حقوق‌بشر قوه‌قضاییه، اشاره کرد که اسفندماه سال ۹۳ وعده «عفو و‌ آزادی» کوکبی را داده بود. خلیلی همچنین خبر از آن داد که مادر امید کوکبی پیش از عید نامه‌ای به آیت‌الله خامنه‌ای نوشته و تقاضای عفو فرزندش را کرده «اما تاکنون از نتیجه آن اطلاع نیافته‌ایم».

این البته نخستین بار نیست که رهبر جمهوری‌اسلامی درباره پرونده امید کوکبی خطاب قرار می‌گیرد. پاییز دو سال پیش (مهرماه ۱۳۹۳) هجده برنده جایزه نوبل فیزیک در نامه‌ای به آیت‌الله خامنه‌ای خواستار این شده بودند که دستور آزادی کوکبی را صادر کندو آن‌ها نوشته بودند که امید کوکبی «تنها به خاطر امتناع از همکاری با مراکز تحقیقات نظامی جمهوری اسلامی ایران» زندانی شده است.

هنوز مشخص نیست اتفاق‌های اخیر چه تاثیری در پرونده و وضعیت امید کوکبی خواهد گذاشت. فیزیک‌دانی که تا چند روز پیش شاید کمتر کسی نام او را شنیده بود، اما اکنون و به واسطه تاثیر شبکه‌های اجتماعی، اخبار مربوط به او به سرعت دست به دست می‌شوند و کاربران ایرانی در فاصله چند ساعت بیش از دویست هزار توییت برای آزادی او نوشتند. چهره‌ه‌ای که به نوشته یکی از کاربران «قیافه‌ش به اون بچه درس‌خون نیمکت اولی می‌خوره که هوای بچه‌های ته کلاسو سر امتحان داره. تنها درس‌خونی که همه دوسش دارن».