قاسم سلیمانی، «قهرمان ملی» یا «بازوی سرکوب»

زیتون ـ محمدرضا سرداری: قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس در اثر شلیک هوایی یک پهپاد آمریکایی به خودروی حامل وی در نزدیکی فرودگاه بغداد جانش را از دست داد. به گفته رسانه‌ها این پهپاد از پایگاه نظامی امریکا در قطر پرواز کرده بود. در این حمله هوایی ابومهندس، فرمانده سپاه حشد الشعبی عراق و همچنین تعدادی از اعضای سپاه پاسداران و فرماندهان حشد الشعبی نیز جان باختند.

پس از اعلام خبر جان باختن قاسم سلیمانی در عراق، جنگ لفظی بر سر این که وی شهید شده، کشته شده یا ترور شده در میان فعالان شبکه‌های مجازی بالا گرفته. برخی از ایرانیان که حتی با نظام جمهوری اسلامی زاویه دارند اقدام آمریکا را ترور و نقض قوانین بین‌المللی خوانده و از قاسم سلیمانی به عنوان یک نظامی میهن‌پرست تجلیل کرده‌اند؛ در مقابل برخی دیگر از ایرانیان نیز سردار سلیمانی را بازوی آیت‌الله خامنه‌ای خوانده و وی را یکی از عناصر سرکوبگر نظام معرفی می‌کنند. اما قاسم سلیمانی چرا و چگونه مورد هدف آمریکا قرار گرفت؟

ابهامات بر سر نحوه حمله به کاروان قاسم سلیمانی و همراهانش

همه چیز از حمله گروهی ناشناس به یک پایگاه آمریکایی در کرکوک عراق آغاز شد. حمله‌ای که یک پیمانکار آمریکایی را کشت و تعدادی از نظامیان عراقی را کشته و زخمی کرد. با این که هیچ گروهی مسئولیت این حمله را بر عهده نگرفت اما آمریکا و انگلیس گروه «کتائب حزب الله» را بخشی از ارتش حشدالشعبی است متهم به دست داشتن در این حمله کردند. اما فرمانده حشدالشعبی که در عملیات هوایی آمریکا به همراه سلیمانی کشته شد؛ این ادعا را تکذیب کرده و آن را به داعش نسبت داده بود. با این وجود آمریکا این اقدام را بلافاصله تلافی کرد و در حمله  به پایگاه این گروه تعدادی از جمله برخی از اعضای سپاه پاسداران کشته شدند.

به گفته پایگاه اینترنتی شبکه آرتی عربی هواپیمای حامل قاسم سلیمانی وابسته به شرکت «اجنحه الشام» بوده و تعدادی از مسافران نیز قاسم سلیمانی را در هواپیما دیده‌اند.

این واکنش حمله به سفارت آمریکا در بغداد را به دنبال داشت اما در خبری غیرمنتظره یک پهباد آمریکایی قاسم سلیمانی و ابو مهندس را در یک خودرو هدف قرار داد. اما پرسشی که مطرح شده درباره پروتکل امنیتی سپاه قدس و نحوه سفر قاسم سلیمانی به عراق در شرایط تنش با آمریکا است. شبکه اسکای نیوز خبر داده دو خدمه سوری و عراقی هواپیمایی که قاسم سلیمانی با آن به بغداد پرواز کرده از سوی نیروی امنیتی عراق بازداشت شده‌اند. احتمال می‌رود این دو خدمه خبر سفر فرمانده سپاه قدس را مخابره کرده‌اند. با این وجود به گفته  پایگاه اینترنتی شبکه آرتی عربی هواپیمای حامل قاسم سلیمانی وابسته به شرکت «اجنحه الشام» بوده و تعدادی از مسافران نیز قاسم سلیمانی را در هواپیما دیده‌اند.

قاسم سلیمانیِ سلبریتی

یکی از موضوعات داغ امروز بحث بر سر شخصیت‌سازی صورت گرفته پیرامون قاسم سلیمانی است. سرداری که از امروز همه نیروهای طرفدار جمهوری اسلامی از اصلاح طلب تا اصولگرا را متحد کرده است. قاسم سلیمانی زمانی  شخصیتی سلبریتی به خود گرفت که پرچم‌دار مبارزه با داعش را در عراق و سوریه معرفی شد. اما به باور برخی سپاه قدس یکی از حامیان اصلی گروه‌های جهادی مسلمان منطقه علیه نیروهای خارجی در افغانستان و عراق بوده است.

در این زمینه حتی گزارش‌هایی در رسانه‌های بین المللی و محلی نسبت به نقش قاسم سلیمانی در تقویت طالبان در افغانستان و همچنین گروه الزرقاوی بنیاگذار اردنی الاصل داعش وجود دارد. با این وجود بسیاری در ایران و عراق و لبنان در سطوح مختلف در حال عزاداری برای فردی هستند از دید بعضی مقامات اروپایی و آمریکایی تروریست شناخته می‌شود.

تروریست خوانده شدن سپاه قدس از سوی اروپا و آمریکا و همچنین احتمال استرداد قاسم سلیمانی یکی از دلایل مخالفان پیوستن به FATF بوده است.

تروریست خوانده شدن سپاه قدس از سوی اروپا و آمریکا و همچنین احتمال استرداد قاسم سلیمانی یکی از دلایل مخالفان پیوستن به FATF بوده است.

 سید محمد نبویان دبیر پیشین کمیسیون ویژه برجام سال گذشته در یادداشت مفصلی استدلال خویش را برای مخالفت به الحاق به این کنوانسیون اعلام کرد: «کافی است نام سردار سلیمانی را در لیست SDN جستجو کنیم. در لیستی که در تاریخ ۲۴ می ۲۰۱۷ به روز رسانی شده است ده‌ها بار نام سردار قاسم سلیمانی ذکر شده است. » در این زمینه حتی بحث هایی بر سر تعهد دولت روحانی به استرداد قاسم سلیمانی مطرح شده بود که از سوی وزارت امور خارجه تکذیب شد.

آیا حمله به قاسم سلیمانی مشروع بود؟

بحث بر سر نحوه جان باختن قاسم سلیمانی نه تنها در ایران بلکه در آمریکا نیز محل مناقشه است. روزنامه واشنگتن پست طی یک نظرسنجی از خوانندگان خویش خواسته است در این زمینه اظهارنظر کنند. برخی از کشورهای اروپایی نیز اقدام آمریکا را شتاب‌زده توصیف کرده‌اند. دولت عراق حمله به سلیمانی در خاک عراق را نقض حاکمیت خویش خوانده است.

 در ایران اما بحث بر تروریستی خواندن این اقدام  است. از یرواند آبراهامیان مورخ ایرانی- آمریکایی تا پیروز مجتهد زاده معتقدند اقدام دولت آمریکا تروریستی است. این در حالی است نام قاسم سلیمانی در فهرست تروریستی اتحادیه اروپا و دیگر کشورهای غربی قرار داشته است. اکنون بحث بر سر این است که آیا این اقدام نیز جنس کشتن اسامه بن لادن و ابوبکر بغدادی از سوی کماندوی های آمریکایی به عنوان رهبران دو سازمان تروریستی است یا تروریست خوانده شدن قاسم سلیمانی صرفاً یک اقدام سیاسی علیه ایران بوده است.

سندرم استکلهم و عزاداران قاسم سلیمانی

همان طور که خبر حمله به قاسم سلیمانی شوک آور بود؛ واکنش‌ها در میان ایرانیان نیز غیر منتظره بود. دست کم در میان بسیاری از از منتقدان آیت الله خامنه‌ای، واکنش‌های خشمگینانه و همدردانه با جانباختن قاسم سلیمانی از سوی شخصیت‌ها و گروه‌ها  دیده شد.

برخی هم اقدام ترامپ را تقبیح کردند و آن را اشتباه خواندند. در مقابل برخی  نیز گفتند که بخشی از عزاداران قاسم سلیمانی دچار «سندرم استکلهم» شده‌اند. مقصود از سندرم استکلهم ایجاد نوعی رابطه عاطفی میان قربانی و متجاوز است وقتی که تجاوز به دفعات صورت گیرد.

در مقابل عزاداری‌ها و همدردی‌ها؛ ویدیوهایی هم از شادی مردم در سوریه؛ عراق و حتی ایران نیز دیده شد.

آیا آیت‌الله خامنه‌ای، انتقام خواهد گرفت

یکی  از مهمترین موضوعاتی که در حال حاضر محل بحث رسانه های داخلی و بین المللی است؛ نحوه واکنش ایران به حمله آمریکا است. تا این لحظه کلیه مقامات کشوری و لشگری جمهوری اسلامی از «انتقامی سخت» سخن گفتند. روشن نیست واکنش ایران در صورت اقدام، چه ابعادی داشته باشد. سردار فدوی از فرماندهان سپاه گفته است که مقامات آمریکایی از آنان خواسته اند تا «متناسب» پاسخ دهند. منابع دیگری نیز نقل کرده اند که واشنگتن تهدید کرده اگر اقدام ایران وسیع باشد؛ میدان‌های نفتی و پایگاه های نظامی را در خاک ایران هدف قرار خواهد داد.

این ارزیابی در میان مقامات نظام وجود دارد که این حادثه از یک سو فرصتی برای جمهوری اسلامی است که تا بتواند بحران ناشی از کشتار آبان ماه را پشت سر بگذارد.

اما  از برخی از تحلیل ها نیز چنین برداشت می شود که در راس نظام تمایل واقعی به انتقام گیری وجود ندارد. این ارزیابی در میان مقامات نظام وجود دارد که این حادثه از یک سو فرصتی برای جمهوری اسلامی است که تا بتواند بحران ناشی از کشتار آبان ماه را پشت سر بگذارد و با بسیج کردن نخبگان در میان مدت مشروعیت تازه ای برای خویش جذب کند. در حالی که اگر کار به درگیری کلاسیک بیانجامد این دستاورد نیز از دست خواهد رفت.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، هم در آخرین‌توییت‌های خود نوشت که«ایران بسیار گستاخانه درباره‌ی هدف قرار دادن منافع آمریکا به عنوان انتقام صحبت می‌کند» و  صریح‌تر از همیشه تهدید کرد «اگر ایران به هر آمریکایی یا منافع آمریکایی حمله کند، ما ۵۲نقطه از مکان‌های ایرانی را هدف قرارداده‌ایم (به نشانه‌ی ۵۲آمریکایی که توسط ایران سال‌ها پیش به گروگان گرفته شده‌بودند)، بعضی مناطق به شدت سطح بالا و برای ایران و برای فرهنگ ایرانیان بسیار مهم هستند»