بحث درباره تخمین جمعیت شرکت‌کنندگان در مراسم تشییع جنازه سردار قاسم سلیمانی فرمانده پیشین سپاه قدس در تهران و اهواز بالا گرفته است. پیش از این نیز موضوع تخمین جمعیت در اجتماع‌های خیابانی، نظیر راهپیمایی معترضان به انتخابات سال ۱۳۸۸ در ۲۵ خرداد این سال نیز، بحث‌برانگیز بوده‌ است.

صرف نظر از اینکه هر کسی چه عددی را زیاد و چه عددی را کم می‌دانیم و از اعداد چه نتیجه‌گیری دلخواهی می‌کنیم، تخمین جمعیت یک مقوله کمی است. با اطلاع  از مساحت اجتماع و همین‌طور تراکم جمعیت می‌توانیم برآوردی نسبتا مطمئن از جمعیت در دست داشته باشیم.

تراکم جمعیت چقدر می‌تواند باشد؟

برای داشتن برآوردی مطمئن از تراکم جمعیت در اجتماعات و راهپیمایی‌ها به سایت Crowd Safety and Risk Analysis مراجعه کردیم که به طور تخصصی به موضوع تراکم جمعیت می‌پردازد. تصاویر زیر نمای شبیه‌سازی شده از تراکم جمعیت دو نفر در هر مترمربع روی پل المپیک ومبلی است. با توجه به تصاویری که در گزارش‌های تصویری رسانه‌های رسمی در ایران منتشر شده به نظر نمی‌رسد تراکم جمعیت حاضر در مراسم تشییع قاسم سلیمانی، چه در تهران و چه در اهواز بیش از این باشد. با این حال ما برای اطمینان ضریبی معادل ۲۰ درصد مثبت و منفی برای خطا در نظر گرفته‌ایم. یعنی برای اطمینان نسبی فرض کردیم در تمام طول مسیر تجمع و راهپیمایی میانگین تراکم جمعیت بین ۱/۶ تا ۲/۴ نفر در هر متر مربع است.

برآورد جمعیت در اهواز

یک روز پیش از برگزاری مراسم تشییع جنازه قاسم سلیمانی پلیس راهور خوزستان محدودیت‌های ترافیکی را اعلام کرد. بر این اساس اعلام شد روز یکشنبه ۱۵ دی ماه در سه محور محدودیت ترافیکی اعمال می‌شود. با مطابقت دادن این مسیرها با تصاویر هوایی* که از این مراسم پخش شده، نقشه زیر را در سایت Mapchecking ترسیم کردیم. بر این اساس جمعیت حاضر در این مراسم با در نظر گرفتن تراکم ۲ نفر در هر متر مربع حدود ۷۳ هزار نفر تخمین زده می‌شود. با اعمال ضریب مثبت و منفی ۲۰ درصدی می‌توان با اطمینان نسبی گفت که جمعیت حاضر در مراسم روز یکشنبه در اهواز بین ۵۸ هزار تا ۸۷ هزار نفر بوده‌اند.

شما نیز می‌توانند خود با مراجعه به این لینک مسیرها را بازخوانی و احیانا زیاد و کم کنید. با کم و زیاد کردن تراکم جمعیت در نوار سمت راست، عدد برآورد جمعیت نیز بالا و پایین می‌شود.

همچنین روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی نوشت که در اهواز جمعیتی ۳۰ کیلومتری برای تشییع سلیمانی آمده بودند. این عدد با مسیرهای اعلام شده و آنچه در تصویر‌ها دیده می‌شود همخوانی ندارد و به نظر می‌رسد به شدت بزرگنمایی شده است.  در واقع ۳۰ کیلومتر بیشتر از مسیر شمال تا جنوب شهر اهواز است. عدد صحیح در بیشترین حالت نزدیک به ۳ کیلومتر است.

برآورد جمعیت در تهران

همین کار را برای مسیر میدان امام حسین تا میدان آزادی تهران انجام دادیم. مساحت کل مسیر، با احتساب مساحت کل سطح میدان‌های آزادی فردوسی، انقلاب و آزادی، به اضافی حدود ۵۰ متر امتداد خیابان‌های انقلاب و ولیعصر در مجموع ۶۰۵ هزار متر مربع محاسبه شد. با احتساب تراکم میانگین دو نفر در هر متر مربع که عدد معقولی به نظر می‌رسد، کل گنجایش جمعیتی این مسیر یک میلیون و ۲۱۰ هزار نفر برآورد می‌شود. با احتساب ضریب اطمینان مثبت و منفی ۲۰ درصد می‌توان با اطمینان نسبی گفت جمعیت حاضر در این مراسم و سایر مناسبت‌هایی که در گذشته در طول این مسیر با تراکم میانگین در همین حدود برگزار شده، چیزی بین یک میلیون و تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر است.

در این میان سهم محوطه میدان آزادی بسیار بزرگ و قابل توجه است. مساحت محوطه بیضی دور برج به تنهایی ۶۸ هزار متر مربع است. با احتساب حلقه دور سواره و محوطه حائل میدان مساحت کل میدان به حدود ۲۴۰ هزار متر مربع می‌رسد. اگر جمعیتی با تراکم دو نفر در هر متر مربع در این میدان بایستند،

گنجایش جمعیتی کل میدان بیش از ۴۵۰ هزار نفر خواهد شد. در این محاسبات فرض شده در کل مراسم تشییع قاسم سلیمانی جمعیتی در همین حدود فقط در میدان آزادی جمع شده بودند.

جمع‌بندی

جمعیت، ذاتا یک شاخص کمی است، اما بزرگ‌نمایی یا برعکس آن کوچک‌شماری جمعیت راهپیمایی‌ها، تجمع‌ها و گردهمایی‌ها یکی از شگردهای رایج برای موافقان یا مخالفان این گونه اجتماعات است.

در سال‌های گذشته -از راهپیمایی عاشورای سال ۱۳۵۷ گرفته تا تظاهرات معترضان به انتخابات سال ۱۳۸۸ در ۲۵ خرداد آن سال- اعداد و ارقام مختلفی درباره ظرفیت جمعیتی مسیر میدان امام حسین تا خیابان آزادی اعلام شده است. اعداد و ارقامی که دامنه آن از ۲۰۰ هزار نفر تا ۳ میلیون در نوسان بوده است.

اما واقعا ظرفیت جمعیتی این مسیر چقدر است؟ ما کل این مسیر را دقیقا از روی نقشه با استفاده از ابزارهای تکنیکی ترسیم کردیم و با در نظر گرفتن میانگین تراکم دو نفر در متر مربع، به این نتیجه رسیدیم که ظرفیت جمعیتی این مسیر حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر است که بخش زیادی از آن مربوط به محوطه وسیع و چند لایه میدان آزادی است.

حتی با در نظر گرفتن ضریب خطای ۲۰ درصدی این رقم نهایتا بین یک میلیون و تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر است. یعنی فرقی نمی‌کند راهپیمایی عاشورای ۱۳۵۷ یا تظاهرات ۲۵ خرداد ۱۳۸۸ یا مراسم تشییع جنازه قاسم سلیمانی در ۱۶ دی ۱۳۹۸ باشد، آنچه مسلم است گنجایش جمعیتی این خیابان برای یک اجتماع متراکم انسانی بیش از این نمی‌تواند باشد.

به همین نسبت گنجایش جمعیتی مسیر مراسم تشییع جنازه فرمانده پیشین سپاه قدس در اهواز نیز، اگر محدود به گستره جغرافیایی‌ای باشد که در گزارش‌های تصویری و هوایی رسانه‌های رسمی منتشر شده، چیزی در حدود ۵۷ تا ۸۷ هزار نفر است.

منبع:فکت نامه