زیتون _ مهسا محمدی: هنوز ۲۴ ساعت از یادداشت فیسبوکی حامد اسماعیلیون، داستان‌نویس، که در آن خبر داده بود برای «به خاک سپردن آرزوهای پریسا» و «چشم‌های ری‌رای»ش عازم تهران است، نگذشته بود که سقوط هواپیمای مسافربری خطوط هواپیمایی اوکراین در تهران، از یک «اتفاق» تلخ تبدیل به یک بحران امنیتی و بین‌المللی شد.
اسماعیلیون و ده‌ها خانواده دیگر گمان می‌کردند که عزیزانشان را در یک سقوط ناشی از نقص فنی هواپیما از دست دادند، در حالی که در طی یک روز بعد داستان به کلی تغییر کرد، به طوری که پروازها به ایران از بسیاری از کشورها به حالت تعلیق درآمد و اسماعیلیون هم هنوز نتوانسته برای شناسایی پیکر همسر و فرزندش به ایران بازگردد.
هواپیمای مسافربری بوئینگ ۷۳۷ در بامداد روز ۸ ژانویه ۲۰۲۰ (۱۸ دی) پس از بلند شدن از فرودگاه «امام خمینی» تهران سقوط کرد.
حالا دستگاه امنیتی اوکراین می‌گوید که در میان دلایل احتمالی سقوط دو گزینه از همه محتمل‌تر است «اقدامی تروریستی یا اصابت موشک».
هواپیما ۱۶۷ مسافر و ۹ نفر خدمه پروازی داشت که همه آنها در دم جان دادند. اکثر مسافران یعنی، ۱۴۶ نفر از آنان ایرانی یا ایرانیان دو تابعیتی بودند، ۱۰ نفر گذرنامه افغانستان داشتند و ۵ نفر گذرنامه کانادا، ۴ نفر هم سوئدی بودند و ۲ نفر گذرنامه اوکراین داشتند. هر ۹ نفر خدمه پرواز هم تبعه اوکراین بودند.
این پرواز تنها ۶ دقیقه به طول انجامید. در ساعت ۶:۱۲ دقیقه آغاز شده و در ساعت ۶:۱۸ دقیقه در حوالی صباشهر تهران به پایان رسید.
دستگاه امنیتی اوکراین می‌گوید که در میان دلایل احتمالی سقوط دو گزینه از همه محتمل‌تر است «اقدامی تروریستی یا اصابت موشک».
ساعات اولیه سقوط هواپیما در بحران پیشین، یعنی حمله موشکی ایران به پایگاه عین‌السد آمریکا در عراق گم شد و تا زمانی که رییس جمهور ایالات متحده پشت تریبون نرفت و خیال ایرانیان و جمهوری اسلامی را از اینکه فعلا حملهای در کار نیست روشن نکرد، هواپیمای اکراینی به مرکز اخبار نیامد.
حالا کی‌یف حدود ۵۰ کارشناس به ایران اعزام کرده تا در تحقیقات مربوط به سقوط شرکت کنند. اولین جلسه مشترک متخصصان ایران و اوکراین هم برگزار شده است.
به گزارش خبرگزاری اینترفکس، ایوان باکانوف، رئیس دستگاه امنیتی اوکراین می‌گوید که احتمال دو دلیل در میان دلایل احتمالی سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین اولویت دارد، یکی اصابت موشک و دیگری اقدامی تروریستی است.
نقص فنی یا خطای جنگی؟
سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین که در ادامه بحران‌های پیشین ایران در ماههای اخیر، از کشتار آبان ۹۸ تا کشته شدن قاسم سلیمانی به دست ایالات متحده در عراق و مرگ چند ده نفر تشییع‌کننده سلیمانی در کرمان، از راه رسیده بود، هر چند واقعه تلخی بود، اما در ابتدا لااقل رد واضحی از مسایل سیاسی و امنیتی در آن دیده نمی‌شد.
بعد از فراغت خیال حاصل از سخنرانی دونالد ترامپ بود که زمزمه‌های پیشین مبنی بر اینکه احتمالا این هواپیمای مسافری به اشتباه توسط پدافند هوایی ایران ساقط شده باشد، بالا گرفت.
در واقع از لحظه سقوط هواپیمای اوکراینی در ایران که تنها ساعاتی پس از حمله ایران به پایگاه عین‌الاسد بود، برخی از کاربران اینترنتی این احتمال را مطرح کردند که این هواپیما بر اثر فعال شدن پدافند موشکی ایران یا حادثه تروریستی سقوط کرده باشد.
علی عابدزاده، رییس سازمان هواپیمایی ایران
در یکی از اولین اظهارنظرهای رسمی علی عابدزاده، رییس سازمان هواپیمایی کشور با بیان اینکه علت وقوع سانحه مشخص نیست، گفت: «تا زمانی که جعبه سیاه این هواپیما تجزیه و تحلیل نشود علت وقوع سانحه کشف و اعلام نخواهد شد.» او در عین حال تاکید کرد که « اطلاعی از نقص فنی احتمالی نداشته‌ایم و خلبان این هواپیما نیز تماسی با برج مراقبت یا اپروچ نداشته است.»
رییس سازمان هواپیمایی درباره اینکه آیا جعبه سیاه هواپیما برای بازخوانی به کشور تولیدکننده بوئینگ یعنی امریکا، ارسال می‌شود یا نه، گفت: «جعبه سیاه را به شرکت سازنده و آمریکایی‌ها نخواهیم داد. فعلاً معلوم نیست جعبه سیاه برای بازخوانی به کدام کشور می‌رود.»
رییس سازمان هواپیمایی: «جعبه سیاه را به شرکت سازنده و آمریکایی‌ها نخواهیم داد. فعلاً معلوم نیست جعبه سیاه برای بازخوانی به کدام کشور می‌رود.»
در اولین تشکیک‌های مقامات رسمی در شامگاه ۱۸ دی چند مقام اطلاعاتی آمریکا به رسانه‌های این کشور گفتند، شواهدی در اختیار دارند که نشان می‌دهد موشک ایران هواپیمای مسافربری اوکراینی را به اشتباه سرنگون کرده است. این منابع گفته‌اند که شواهد را از ماهواره‌های جاسوسی به دست آورده‌اند.
در ادامه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا هم به این موضوع واکنش نشان داد و گفت که نسبت به سقوط این هواپیما مشکوک است و ممکن است کسی به اشتباه آن را ساقط کرده باشد. به گفته وی «شاید کسی از طرف دیگر[ایران] اشتباه کرده باشد. برخی‌ها گفتند که مشکل فنی دارد اما شخصا حتی در حد فرضیه هم به آن باور ندارم.»
در عین حال در ایران و در شبکه‌های اجتماعی فیلم‌هایی از شاهدان عینی و ساکنان مناطق نزدیک به وقوع این اتفاق دست به دست میشد که بعضی از آنان حاکی از برخورد شیئی به هواپیما پیش از انفجار و سقوط بود. عکسی هم از قطعه‌ای شیبیه به موشک نزدیک محل سقوط هواپیما در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خبری موجود است.
اصرار از دیگران، انکار از ایران
در پاسخ به ادعای مقام‌های آمریکایی، علی عابدزاده، به برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دوم رفت و اظهارات آنان را تکذیب کرد و گفت: «این حرف منطقی نیست. رسیدگی به این موضوع باید در فضای کارشناسی صورت گیرد.» وی تاکید کرد که چنین چیزی امکان‌پذیر نیست.
در عین حال اما عابدزاده با بالاگرفتن بحث‌ها درباره علت سقوط یک روز بعد از اظهاراتش درباره خودداری از ارسال جعبه سیاه هواپیما به خارج از کشور آن را تکذیب کرده و ناشی از برداشت اشتباه خبرنگار دانست.
در همان شب ۱۸ دی ماه و با افزایش گمانه‌زنی‌ها و تشکیک درباره علت سقوط، حسام‌الدین آشنا، مشاور مطبوعاتی رییس‌جمهوری هم در توییتی تهدیدآمیز رسانه‌های فارسی‌زبان را از اظهارنظر درباره این اتفاق برحذر داشت و نوشت: « هشدار به کاگزاران ایرانی‌تبار رسانه‌های فارسی‌زبان هشدار داده می‌شود از مشارکت در جنگ روانی مربوط به هواپیمای اوکراینی و همکاری با ایران‌ستیزان خودداری کنند.»
هشدار
به کاگزاران ایرانی‌تبار رسانه‌های فارسی‌زبان هشدار داده می‌شود از مشارکت در جنگ روانی مربوط به هواپیمای اوکراینی و همکاری با ایران‌ستیزان خودداری کنند.— حسام الدین آشنا Hosamoddin Ashena (@hesamodin1) January 9, 2020
اما این تنها آمریکا نبود که چنین ادعایی را مطرح کرد و تقریبا همزمان با تکذیب عابدزاده، در کانادا جاستین ترودو، نخست‌وزیر این کشور هم گفت شواهدی از منابع مختلف دارد که نشان می‌دهد هواپیمای اوکراینی با پدافند ایران ساقط شده است.
بعد از اظهارات نخست‌وزیر کانادا اظهارنظرها و درخواست برای روشن شدن ماجرا از سوی سایر کشورها نیز بالا گرفت.
ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین گفت که فرضیه اصابت موشک را منتفی نمی‌داند اما «هنوز نمی‌توان به طور قطع این فرضیه را مورد تایید قرار داد.» او همچنین در بیانیه‌ای از شرکای غربی خود خواست اگر شواهدی درباره سقوط هواپیمای مسافربری این کشور دارند که می‌تواند در تحقیقات کمک کند ارائه دهند.
به این ترتیب فرانسه نیز به عنوان کشور سازنده موتور این هواپیما وارد روند تحقیقات شد. با این تاکید که فرانسه اعلام کرد از سوی ایران دعوتی برای شرکت در روند تحقیقات دریافت نکرده است.
علی ربیعی، سخنگوی دولت اما گفت که از حضور «کشورهای مرتبط دیگر که اتباع آنها در این حادثه تلخ جان باخته‌اند نیز در فرایند بررسی استقبال» می‌کند.
جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا هم گفت شواهدی از منابع مختلف دارد که نشان می‌دهد هواپیمای اوکراینی با پدافند ایران ساقط شده است.
ربیعی از سوی دولت ایران در عین حال ادعای دولت و برخی رسانه‌های آمریکایی در مورد احتمال سقوط هواپیما به دست ایران را رد کرده و آن را «جنگ روانی» خواند و گفت: «امروز به روش کاملا حساب شده و شناخته شده در عملیات روانی به نقل از یک منبع آگاه از پنتاگون که خواسته نامش فاش نشود خبر اصابت دو موشک به هواپیمای اوکراینی را با آب و تاب در رسانه‌ها منعکس کرده است. در آینده که مشخص شد این ادعای دروغ عاری از حقیقت است هیچ کس مسئولیت این دروغ بزرگ را بر عهده نخواهد گرفت.»
علی عابدزاده، در آخرین اظهارنظرها روز جمعه در یک کنفرانس خبری «شایعه‌های» مربوط به سقوط هواپیمای اوکراینی بر اثر برخورد موشک را به کلی مردود دانست گفت که «هیچ موشکی به این هواپیما اصابت نکرده » و تاکید کرد که جعبه سیاه هواپیما با حضور نمایندگان اوکراین، فرانسه، به‌عنوان سازنده موتور هواپیما و نیز شرکت بویینگ در ایران انجام خواهد شد.
توضیح رییس سازمان هواپیمایی درباره ویدئوهای آماتوری که مدعی هستند این هواپیما مورد اصابت موشک قرار گرفته هم این بود که : «بله بعضی از این ویدئوها را ما نگاه کردیم.یک ویدیوهایی را شاهدان عینی گرفتند و این صحبت را تایید می کنند که هواپیما بیش از ۶۰ تا ۷۰ ثانیه در حال سوختن بوده و این با اتفاقاتی که ما در صحنه سانحه دیدیم مطابقت دارد. ولی آن ویدیوهایی که نشان می دهد که چیزی به آن برخورد کرده از نظر علمی نمی تواند صحبح باشد که یک شئی به هواپیما برخورد کند و این هواپیما بتواند ۷۰ ثانیه هنوز پرواز کند.»
حال اما رئیس دستگاه امنیتی اوکراین بعد از بررسی کارشناسانشان در ایران که به گفته آنان با همکاری کامل دولت ایران انجام شده می‌گوید که احتمال دو دلیل در میان دلایل احتمالی سقوط هواپیمای مسافربری اولویت دارد، یکی اصابت موشک و دیگری اقدامی تروریستی است.
حال خبرگزاری فارس اعلام کرده که قرار است روز شنبه جلسه‌ای با حضور طرف‌های داخلی و خارجی مرتبط برگزار شود و پس از بررسی گزارش مقدماتی، دلیل سقوط هواپیما اعلام شود.
در طی سه روز اخیر، مطرح شدن فرض سقوط هواپیما بر اثر اصابت موشک ایرانی از سوی حامیان حکومت ایران به کرات «جنگ روانی» دشمنان جمهوری اسلامی خوانده شد تا از این طریق «موفقیت بزرگ» ایران در حمله به پایگاه‌های نظامی آمریکا در عراق زیر سوال برود.
در حالی که بسیاری از روسای جمهور و مقامات ارشد سایر کشورها درباره سقوط این هواپیما واکنش نشان دادند و رهبران کانادا، بریتانیا و استرالیا به طور جداگانه اعلام کرده‌اند هواپیمای اوکراینی درتهران با شلیک موشک ساقط شده، در ایران بالاترین مقام پاسخگو، رییس سازمان هواپیمایی بود و سایر مقامات به طرز معناداری در سکوت به سر می‌بردند.
حال اما به نظر می‌رسد که سکوت بیش از این ممکن نباشد و فرض سقوط هواپیما توسط پدافند هوایی ایران بیش از پیش قوت یافته و در حال تبدیل شدن به یقین است.
باید دید ایران در صورت اثبات این احتمال چگونه قرار است آن را توضیح دهد. چرا که از بین همه احتمالات این شاید تنها گزینه‌ای بود که ایران برای خبردار شدن از آن نیازی به حضور کارشناسان اکراینی و باز کردن جعبه سیاه نداشت، پیشاپیش از آن اطلاع داشت و به جد آن را انکار کرده بود.
