روزهای خوب آمریکا و عربستان تمام شده است

زیتون- علی مهتدی: شیخ حمد بن جاسم آل‌ثانی نخست‌وزیر و وزیر خارجه سابق قطر در مصاحبه‌ای که به تازگی از او منتشر شده به شکل تلویحی اشاره کرده که سیاست‌های ایران در منطقه موفق‌تر از کشورهای عربی بوده و این کشورها صبر و درایت ایران برای رسیدن به اهداف‌شان را ندارند.
شبکه سی‌ان‌ان روز گذشته مصاحبه‌ای از حمد بن جاسم مربوط به دو هفته قبل را منتشر کرد که در آن گفته‌ «باید به موضوع مهمی اعتراف کنم. ایرانی‌ها بسیار باهوش‌تر و صبورتر از ما بوده و همچنین مذاکره‌کنندگان بهتری هم هستند. ببینید که ظرف سال‌های اخیر چطور با کشورهای بزرگ غربی مذاکره کردند. کشورهای عربی نمی‌توانند برای چنین مدت طولانی مذاکره کنند».
این سخنان که از نخستین اظهارنظرهای رسمی یک مقام عربی در این سطح در مورد برتری یافتن ایران نسبت به رقبایش در منطقه است، به خوبی نشان می‌دهد که کشورهای عربی در حال فاصله گرفتن از آمریکا بوده و حاضر نیستند نقش جدید ایران در منطقه را به رسمیت بشناسند. برای سالیان طولانی، این عربستان بود که با رهبری کشورهای عربی، بازیگر اصلی منطقه بود و در مذاکرات مختلف صلحی که در مورد کشورهایی مثل سوریه و یمن برگزار می‌شد، ایران جایی نداشت.
با به نتیجه رسیدن برجام، هر چند که دولت‌مردان ایرانی و آمریکایی تلاش کردند نشان دهند که مذاکرات تنها در چارچوب پرونده هسته‌ای بوده و شامل مسایل دیگر نشده، اما رفته رفته مشخص شد که دولت اوباما مایل است ایران نقش مهم‌تری در منطقه ایفا کرده و در حل و فصل پرونده‌های پیچیده‌ای مثل سوریه و داعش، حضوری رسمی‌تر داشته باشد.

آمریکا، عربستان و ایران هر سه می‌دانند که امکان نزدیکی بین ریاض و تهران و همکاری این دو برای حل مشکلات منطقه، عملا امکان‌ناپذیر است؛ چرا که سیاست‌های دو کشور در قبال این مشکلات تضادهای ریشه‌ای دارد.

سهم تهران از پازل منطقه
پر رنگ‌تر شدن نقش ایران، لاجرم دامنه تحرک عربستان را محدودتر کرده یا در حالت خوش‌بینانه، ریاض را مجبور می‌کند بر سر حوزه‌ی نفوذ خود در خاورمیانه با تهران بر سر میز مذاکره بنشنید. دولت آمریکا به نوبه خود از هیچ فرصتی برای نشان دادن تمایل خود به این امر فروگذار نمی‌کند.
اوباما که روزهای گذشته در ریاض بود، دو هفته قبل از سفر به عربستان و دیدار با پادشاه این کشور در مصاحبه‌ای با مجله اتلانتیک گفت: «عربستان و ایران باید راه و روش همزیستی با یکدیگر را پیدا کرده و به نوعی از صلح دست یابند. رقابت بین عربستان و ایران به جنگ‌های نیابتی و آشوب در سوریه، عراق و یمن کمک کرده و به همین دلیل ما باید به دوستان عرب‌مان و همچنین ایرانی‌ها بگوییم که باید به روشی برای همزیستی با هم برسند».
این اظهارات اوباما با واکنش بسیار تند عربستان مواجه شد به طوری که ترکی الفیصل رییس سابق دستگاه اطلاعاتی عربستان و سفیر این کشور در واشنگتن، با انتشار مقاله‌ای گفت: «آیا اوباما تا آن اندازه به سمت ایران تمایل پیدا کرده که بین دوست هشتاد ساله‌اش [عربستان] و رهبران ایران ـ که هنوز آمریکا را بزرگ‌ترین دشمن خود می‌خوانند ـ مساوات قایل شده و بعد از متهم کردن ما به دست داشتن در تروریسم منطقه‌ای، وضع را خراب‌تر کرده و از عربستان می‌خواهد که برای حل مشکلات منطقه با ایران مذاکره کند».
به گفته‌ی ترکی الفیصل «آمریکا در حالی از عربستان می‌خواهد که با ایران به صلح برسد که خود پیش از این در سخنانش، ایران را تامین‌کننده و حامی تروریسم در منطقه خوانده بود».
با این حال آمریکا، عربستان و ایران هر سه می‌دانند که امکان نزدیکی بین ریاض و تهران و همکاری این دو برای حل مشکلات منطقه، عملا امکان‌ناپذیر است؛ چرا که سیاست‌های دو کشور در قبال این مشکلات تضادهای ریشه‌ای دارد.
جمال خاشقجی روزنامه‌نگار عربستانی در میزگردی در شبکه الجزیره گفت که راندن هم‌پیمان قدیمی و درخواست نزدیکی بین ایران و عربستان، اشتباهی است که دولت اوباما مرتکب می‌شود؛ زیرا چنین امری امکان‌پذیر نیست.
به گفته خاشقجی «ایران و عربستان تفاوت‌های بنیادین در تعریف اولیه خود از شرایط منطقه دارند. مثلا، عربستان آن چه در سوریه رخ داده را انقلاب مردمی علیه دیکتاتوری بشار اسد می‌داند در حالی که ایران این را توطئه‌ای اسراییلی علیه محور مقاومت می‌خواند. چطور این دو کشور می‌توانند برای حل بحران سوریه به هم نزدیک شوند؟ این غیر ممکن است».

اتئلافی تازه برای جبران یک اختلاف
با بروز اختلافات عمیق بین واشنگتن و متحدان عربش در منطقه، عملا عربستان مجبور خواهد شد تا نقش جدیدی را فارغ از هم‌پیمانی قدیمی خود با آمریکا در پیش بگیرد. ایجاد ائتلاف واحد عربی علیه تروریسم یکی از این اقدامات است که به عربستان کمک می‌کند کماکان رهبری نیمی از کشورهای منطقه را در اختیار داشته و بدین ترتیب با ایران مقابله کند.
محمد قواص تحلیل‌گر سیاسی در مصاحبه با الجزیره گفت: «اوباما از موفقیت خود در مذاکره و تفاهم با ایران سرمست بوده و روابط تاریخی آمریکا با عربستان و کشورهای عربی را فراموش کرده است. به نظر می‌رسد که آمریکا دیگر استراتژی یک‌پارچه‌ای در خاورمیانه نداشته و سعی دارد ضمن تسویه حساب با متحدان سابقش، به نوعی به ایران چراغ سبز نشان دهد. ائتلاف واحد عربی به رهبری عربستان در واقع نخستین تلاش‌های کشورهای عربی برای ایجاد منظومه دفاعی مشترک در برابر حوادث احتمالی آتی در منطقه است».
با این حال، عربستان نیز راه ساده‌ای در پیش ندارد، چرا که به نظر می‌رسد در میان خود کشورهای عربی نیز اختلاف‌نظرهایی در مورد تقسیم نقش‌ها و درایت عربستان در تصمیم‌گیری وجود داشته باشد.
شیخ حمد بن جاسم نخست‌وزیر و وزیر خارجه سابق قطر در بخش دیگری از مصاحبه منتشر شده در سی‌ان‌ان در مورد بحران سوریه گفته است: «برای اولین بار به نکته‌ای می‌خواهم اشاره کنم. هنگامی که قطر در سال ۲۰۱۲ تصمیم به دخالت در اوضاع سوریه گرفت، چراغ سبز داشتیم که رهبری پرونده سوریه با قطر خواهد بود. عربستان در آن زمان تمایل نداشت که در سوریه خود را درگیر کند. با این حال، بعد از مدتی سیاست‌های عربستان تغییر کرد و ریاض به ما اطلاع نداد که مایل است قطر را در این پرونده کنار بگذارد. در نتیجه رقابت و اختلافی غیر سالم بین دو کشور ایجاد شد».
اشاره شیخ حمد به اختلاف بین قطر و عربستان نشان می‌دهد که در خود ائتلاف عربی نیز دیگر شرایط مثل سابق نیست که کشورهای قدرتمندتر عربی مثل قطر حاضر باشند به رهبری عربستان تن دهند و تصمیمات این کشور در پرونده‌ای مثل سوریه را اشتباه می‌دانند.
به نظر می‌رسد ظرف مدت آینده نقش ایران در دو پرونده سوریه و مبارزه با داعش به شکل قابل توجهی افزایش یافته و این موضوع عامل نزدیکی بیش از پیش ایران و غرب و به تبع آن کاهش نقش منطقه‌ای عربستان شود؛ امری که از دید برخی مسوولان سابق عربستان به مثابه پایان رسمی ماه عسل بین ریاض و واشنگتن است.
ترکی الفیصل در یادداشت خود در روزنامه عربستانی و انگلیسی‌زبان «عرب نیوز» با تاکید بر این که سیاست‌های آمریکا در منطقه اشتباه بوده و باعث قدرت گرفتن ایران می‌شود، نوشت: «روزهای خوب قدیمی بین عربستان و آمریکا تمام شده و دیگر باز نمی‌گردد. عربستان اکنون باید روابط خود با آمریکا را مورد بازنگری قرار دهد».