موشک سپاه در میانه‌ی جشنواره فجر

زیتون ـ شیوانظرآهاری: اعتراف سپاه به شلیک موشک به هواپیمای مسافربری اکراینی که در بامداد چهارشنبه، جایی حوالی فرودگاه امام خمینی سقوط کرد و ۱۷۶ جان زیبا را گرفت، انگار ضربه آخر بود در جان تک‌تک مردم ایران. از بازیگر و موسیقی‌دان و کارگران گرفته تا گویندگان و مجریان صداوسیما پس از ماه‏‌ها آوار اخبار سهمگین و کشتار صدها معترض در خیابان‏‌ها دریافتند که دیگر زمان آن است که از این ورطه سراسر تباهی و دروغ، رخت خود را بیرون بکشند.

حالا هر روز شمار بیشتری از چهره‌ها با اعلام استعفا و انصراف از کار در صداوسیما یا جشنواره فیلم فجر، تکلیف خود را یکبار برای همیشه روشن می‌کنند. اعتراض اما فقط محدود به چهره‌های سینمایی و هنری نمانده است، در روزهای گذشته برخی از فوتبالیست‏‌ها، والیبالیست‏‌ها و چهره‏‌های ورزشی مشهوری مانند کیمیا علیزاده و سارا خادم‌الشریعه نیز بعضا پست‎های تندی در صفحات اجتماعی‏شان منتشر کرده و علیه وضعیت موجود موضع‏‌گیری کرده‎اند.

سیر تحولات در دو هفته گذشته آنقدر سریع بوده که سخت می‌توان تک‌تک آنان را نقل و بررسی کرد، اما یکی از اتفاق‎های جالب توجه این روزها تحریم گسترده جشنواره فیلم فجر از سوی شماری از هنرمندان است. این اتفاق از آن‌رو مهم تلقی می‌شود که پیش از این بارها و بعد از وقایعی مانند اعتراضات ۸۸، دی‌ماه ۹۶ و یا آبان‏ماه ۹۸، در شبکه‌های اجتماعی بحث‌های زیادی در خصوص لزوم همراهی هنرمندان با مردم و تحریم جشنواره حکومتی فجر مطرح شده بود، با اینحال هرگز این اتفاق به گستردگی‌ای که امروز شاهدش هستیم رخ نداده و آنان همیشه ترجیح می‏‌دادند تا خودشان را از اتفاقات و اعتراضات و آنچه در خیابان می‌گذرد دور نگه دارند.

از «خون شد» تا دیگران 

مسعود کیمیایی یکی از اولین کسانی بود که با انتشار ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد که در همبستگی با درد و رنج مردم، فیلمش را از جشنواره فجر بیرون می‌کشد، او در ویدیوی کوتاهی که از خود منتشر کرد، گفت: «خیلی بغض دارم.. من هیچ وقت اهل جشنواره نبودم. سمت و سویم همیشه مردم هستند. مردم روزگار سختی را می‌گذرانند. روزی نیست که خبرهای بد نشنویم. دلم نمی‌خواهد فیلمم در جشنواره نشان داده بشود.» 

هرچند که پس از آن جواد نوروزبیگی تهیه‌کننده این فیلم اعلام کرد «فیلم خون شد در جشنواره فیلم فجر حضور دارد و نمایش داده می‌شود اما با احترام به نگاه و نظر آقای کیمیایی، تقاضای ما این است که فیلم در بخش کارگردانی داوری نشود و در مابقی بخش‌ها مورد قضاوت قرار گیرد.»، اما پس از آن موج انصراف هنرمندان، بازیگران و اهالی تئاتر از حضور در جشنواره فیلم فجر شدت گرفت و تاکنون ده‏‌ها نفر از هنرمندان از حضور در جشنواره انصراف داده اند.

سی‌و هشتمین جشنواره فیلم فجر که از ۱۲ تا ۲۲ بهمن‎ماه همزمان با بزرگداشت چهل و یکمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی برگزار می‌شود، شامل بخش‌های مختلفی از جمله مسابقه سینمای ایران یا سودای سیمرغ، نگاه نو، مستند بلند، کوتاه داستانی، مسابقه تبلیغات سینمای ایران و مسابقه تجلی اراده ملی است. این جشنواره هر سال به مدت ده روز در بهمن‌ماه برگزار می‌شود و به نوعی نماد فرهنگی برای جمهوری اسلامی تبدیل شده است.

پس از اعلام انصراف مسعود کیمیایی، رسانه‏‌های اصولگرا با حمله به او، از جریانی مشکوک در پشت پرده این انصراف‌ها خبر دادند. تقی دژاکام، یکی از فعالان رسانه‏‌ای اصولگرا در توییترش نوشت:« کسی یادش هست آخرین باری که فیلمی از مسعود کیمیایی در جشنواره فیلم فجر نمایش داده شد و از سوی قاطبه اهالی رسانه و منتقدان هو نشده، کی بوده؟»

وحید یامین‌پور هم با واکنش به انصراف مسعود کیمیایی از حضور در جشنواره فیلم فجر در توییتر نوشت «یک آدم منقضی شده در هم‌صدایی با ترامپ گفته برای اعلام اعتراض فیلمم را از جشنواره می‌کشم بیرون».

اما ابراهیم داروغه‌زاده، دبیر جشنواره فیلم فجر ایران به حرف‏‌های یامین پور واکنش نشان داد و توهین او به مسعود کیمیایی را نادرست دانست:« توهین به یک کارگردان بزرگ و پیشکسوت سینما به هر دلیلی درست نیست. تألم و احساس همدردی با خانواده‌های بازماندگان هراپیمای مسافری از طرف هنرمندان طبیعی است. جشنواره فیلم فجر با حضور سینماگران معنی پیدا می‌کند»

وحید یامین‌پور هم با واکنش به انصراف مسعود کیمیایی از حضور در جشنواره فیلم فجر در توییتر نوشت «یک آدم منقضی شده در هم‌صدایی با ترامپ گفته برای اعلام اعتراض فیلمم را از جشنواره می‌کشم بیرون».

پس از کیمیایی، میترا ابراهیمی، کارگردان مستند «کامی» هم انصراف خود را از حضور در جشنواره اعلام کرد. او نوشت: «حالا پنج سال تلاشم را کوچک‌ می‌بینم در مقابل داغی که بر دل مردم ایرانه! کامی هم به نوعی قربانی شد اما اکرانش بماند به زمانی بهتر با دلی خوش‌تر»

هنرهای تجسمی، بدون دبیر

بیشترین انصراف‌ها در جشنواره هنرهای تجسمی اتفاق افتاده است. ابراهیم حقیقی دبیر این جشنواره، اولین نفری بود که انصراف خود را اعلام کرد و پس از آن داوران جشنواره هم اعلام کردند که در این رویداد شرکت نمی‌کنند. 

در متن بیانیه انصراف آنها آمده است: «در همدلی با قربانیان فاجعه اخیر و درک شرایط اجتماعی و حال عمومی جامعه انسانی و فرهنگی، ما دبیر و هیات داوران بخش عکس دوازدهمین جشنواره هنر‌های تجسمی فجر به عنوان هنرمندانی مستقل که با هدف تداوم فعالیت‌های فرهنگی و هنری این مسئولیت را پذیرفته بودیم، از ادامه همکاری با این رویداد معذوریم و ضمن تشکر از عکاسان شرکت‌کننده، تأثر و همدلی عمیق خود را با مردم داغدار ایران اعلام می‌کنیم. چرا که همواره و در هر شرایطی مسائل انسانی بر فعالیت‌های هنری ارجحیت دارد.»

رضا رینه‌ای، دبیر بخش خوشنویسی، علی باقری، مهدی مهدیان و مهدی فاتحی دبیر و داوران بخش گرافیک،  مهنوش مشیری، پیمان رحیمی‌زاده، علی هاشمی شهرکی، علی خدایی دبیر و داوران بخش تصویرگری، مهدی فاتحی داور بخش گرافیک، فرزاد فرجی، مجید ضیائی، ‏صادق باقری و ‏هیربد همت آزاد دبیر و داوران بخش سرامیک، روح الله شمسی‌زاده، هادی عرب نرمی، کامبیز صبری و رضا قره‌باغی دبیر و داوران بخش مجسمه هم از دیگر کسانی بود که انصراف خود را از حضور در جشنواره اعلام کرده‌اند.

با این حساب به نظر می‌رسد حداقل بخش هنرهای تجسمی این جشنواره به حالت نیمه‏ تعطیل درآمده است. بخش هنرهای تجسمی در ۱۰ رشته هنری شامل تصویرسازی، خوشنویسی، سرامیک، عکاسی، کاریکاتور و کارتون، طراحی گرافیک، مجسمه، نقاشی، نگارگری و رسانه‌های هنری جدید (شامل سه رسانه ویدئوآرت، پرفورمنس‌آرت، و چیدمان) برگزار می‌شود. باشگاه خبرنگاران جوان در واکنش به این انصراف‏‌ها، آنان را ناچهره‌هایی دانست که به دنبال جلب توجه هستند.

بیشترین انصراف‌ها در جشنواره هنرهای تجسمی اتفاق افتاده است. ابراهیم حقیقی دبیر این جشنواره، اولین نفری بود که انصراف خود را اعلام کرد و پس از آن داوران جشنواره هم اعلام کردند که در این رویداد شرکت نمی‌کنند.

جشنواره تئاتر 

پس از بخش هنرهای تجسمی، جشنواره تئاتر هم با انصراف گسترده گروه‏‌های مختلف نمایشی مواجه شد. آرش دادگر کارگردان نمایش «مکبث»، صابر ابر، طراح و کارگردان «همان چهار دقیقه»،گروه اجرایی نمایش «من» به کارگردانی سیاوش پاکراه، ، علی صفری کارگردان نمایش «کرونوس»، امیراحمد قزوینی بازیگر نمایش «پروانه الجزایری علیرضا کوشک‌جلالی، گروه اجرایی نمایش «آواز قو» به کارگردانی پریزاد سیف، مژگان خالقی نویسنده و بازیگر نمایش «بیوه سیاه، بیوه سفید»، مهدی شفیعی زرگر نویسنده‌ «همه‌ی فرزندان مکبث»، ، سجاد تابش کارگردان نمایش «در اتاق باد می‌وزد»، امیر نجفی کارگردان و اعضای گروه نمایش «مشق شب»، گروه‌های «آدیداس»، «جانی سکیکی» و «خدای جنگ» از مشهد، پرستو گلستانی، مانی جعفرزاده و محمدحسین معارف هنرمندانی هستند که تاکنون از حضور در جشنواره تئاتر فجر انصراف داده‌اند.

علاوه بر آن شانزده گروه از شرکت‌کنندگان بخش دیگرگونه‌های اجرایی جشنواره تئاتر نیز انصراف خود را از حضور در این دوره جشنواره اعلام کرده‌اند. آنها در بیانیه خود نوشته‌اند:« معتقدیم در این روزها، اجرایی در سرزمین‌مان به وقوع پیوسته که صداقت را نشانه رفته و سوگوارمان کرده است. ما نیز به یاد کشته‌شدگان در این جشن شرکت نمی‌کنیم.»

از صاحبان اثر تا بینندگان اثر

با راه افتادن موج انصراف هنرمندان از جشنواره، حالا بحث‏‌هایی هم در شبکه‌های اجتماعی مطرح شده است که مردم نیز می‌بایست به این تحریم بپیوندند و از حضور در جشنواره به عنوان تماشاگر خودداری کنند. هرساله جشنواره فجر شاهد استقبال چشمگیر مخاطبان است. بلیت‌های بسیاری از فیلم‏‌ها، تئاترها، کنسرت‏‌ها و اجراهایی مختلف پیش فروش می‌شود و در هنگام جشنواره نیز مردم در مقابل سینماها و یا دیگر اماکن ساعت‏‌ها برای خرید بلیت اجرای مورد علاقه‌شان در صف می‌مانند. گاه بلیت‌ها در بازار سیاه فروخته می‌شود و مشاهده خیل پرشمار علاقه‌مندان به تماشای آثار سینمایی و یا دیگر حوزه‌ها در شب‏های جشنواره در تهران، دیگر به امری عادی تبدیل شده است. حالا اما هشتگ تحریم جشنواره فجر علاوه بر هنرمندان، مردم را نیز نشانه رفته است تا آنان نیز با عدم حضور در این جشنواره از رونق آن بکاهند.

از ناچهره‏ها تا چهره‏ها

درحالی‏که باشگاه خبرنگاران جوان، بسیاری از هنرمندان انصراف‏ دهنده را ناچهره‏‌هایی که به دنبال جلب توجه هستند، دانسته است، حالا چهره‏‌های مشهور سینمایی را نیز درحال پیوستن به پویش تحریم جشنواره فجر هستند. پیمان معادی، پگاه آهنگرانی، هایده صفی‌یاری، هانا کامکار، مریم بوبانی، سارا بهرامی، ترانه علیدوستی، حسن معجونی و … نام‎های دیگری که هرساعت بر شمار آنها اضافه می‌شود. 

انصراف چهل کارتونیست، انصراف ارکستر آرکو به رهبری ابراهیم لطفی، موج استعفای مجریان و گویندگان رادیو و تلویزیون و حالا شنیده‏‌هایی که می‌گویند حتی مهران مدیری نیز ضبط برنامه «دورهمی» را باتوجه به اتفاقات اخیر متوقف کرده است.

علاوه بر اینها تعدادی از نویسندگان و منتقدان سینما هم در بیانیه‏‌ای اعلام کردند که در این رویداد شرکت نخواهند کرد. در این بیانیه آمده:« جشنواره فیلم فجر برای منتقدان سینما به گردهمایی پرشوری می ماند که در آن می توان از سینما، انسانیت، جامعه و واقعیت سخن گفت. اما امسال ما به عنوان بخشی از نویسندگان و منتقدان سینمایی توان حضور در این جشن را نداریم. زیرا منتقد معنایش را از درک جامعه شرایط جامعه می گیرد و در زمانه ای که حرمتی برای انسان و انسانیت باقی نمانده است، چطور می توان از سینما سخن گفت؟»

انصراف چهل کارتونیست، انصراف ارکستر آرکو به رهبری ابراهیم لطفی، موج استعفای مجریان و گویندگان رادیو و تلویزیون و حالا شنیده‏‌هایی که می‌گویند حتی مهران مدیری نیز ضبط برنامه «دورهمی» را باتوجه به اتفاقات اخیر متوقف کرده است.

حدود بیست روز به آغاز سی و هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر زمان باقی مانده است. روند اتفاقات در ماه‏‌های اخیر در ایران به گونه‏‌ای بوده که مشخص نیست آیا تا شروع جشنواره، مردم در ایران باز هم شاهد اعتراضات خیابانی، کشتار، اتفاقات غیرمنتظره، خطای انسانی، تهدید به جنگ و … خواهند بود یا نه. با این وجود انگار هر روز که می‌گذرد شمار بیشتری از مردم در کنار یکدیگر و در صف مقابل حکومت قرار می‌گیرند، اتفاقاتی بی‌سابقه در چهل سال گذشته که حالا آنقدر به سرعت در حال وقوع هستند که همه ما را از نفس انداخته‌اند.