مراسم بزرگداشت بیست و پنجمین سالگرد درگذشت مهندس مهدی بازرگان پنجشنبه ۲۶ دی ماه ۹۸ از ساعت ۱۵ تا ۲۰ عصر با عنوان «بازرگان، اصلاحات و نقد انقلاب» در کانون توحید تهران برگزار شد. در این مراسم، فضای اندوه و سوگواری ناشی از حوادث اخیر، به ویژه فاجعه انسانی سقوط هواپیمای مسافری با نصب پلاکاردهای تسلیت، نوارهای سیاه عزاداری و پیامهای مکرر تسلیت از سوی مجری برنامه به چشم میخورد. در بخش نخست این همایش، پنج سخنران اصلی حضور داشتند و در بخش دوم که رویکردی انتقادی به برخی آراء و عملکرد مهندس بازرگان داشت، میزگردی متشکل از شش صاحبنظر در حوزه مسایل تاریخی، معرفتی و سیاسی، برگزار شد.
تعدادی از شخصیتهای سیاسی، اعضای ارشد احزاب و چند تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این مراسم شرکت داشتند. احمد منتظری، مصطفی تاجزاده، فرشاد مومنی، حبیبالله پیمان، مرضیه مرتاضی لنگرودی، احمد زیدآبادی، غلامرضا حیدری، پروانه سلحشوری، محمد جواد مظفر، فریدون سحابی، لطفالله میثمی و محمدی اردهالی از جمله شخصیتهایی سیاسی بودند که در این مراسم حضور یافتند.
پس از افتتاح جلسه با تلاوتی از آیات قرآن کریم، سخنران نخست، آقای دکتر سید مهدی جعفری، پژوهشگر قرآن و نهج البلاغه، از اعضای اولیه نهضت آزادی ایران و از جمله همراهان مهندس بازرگان در دوران مبارزات پیش از انقلاب، در خلال ذکر خاطرات خود از مرحوم مهندس بازرگان و پیشگامان نهضت آزادی ایران مانند دکتر سحابی و آیتالله طالقانی، به ابعاد اعتقادی و اخلاقی ایشان و ضرورت این خصائص در سیاستورزان و حکمرانان امروز پرداخت.
سخنران دوم آقای دکتر سید علی میرموسوی، رییس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه مفید، مضامین روشنفکری دینی را مورد بحث قرار داده، مهندس بازرگان را از جریان سازترین متفکران دینی دانست که سنت دینی و حوزه شناخت قرآن را مورد پژوهش و تحت تاثیر قرار داد، اما برخلاف اصحاب اندیشه، کوششهای خود را به قلمرو نظر و اندیشه محدود نکرد و در سطح الگویی برای عمل اخلاقی در کنش سیاسی در تراز ملی مطرح شد.
سپس، پیام تصویری مهندس عبدالعلی بازرگان پخش شد. ایشان با یادآوری و تبیین برخی آیات قرآن مجید، راهنمای زندگی و عملکرد پدر را در فراز و فرود تاریخ و سیاست ایران، مراجعه به قرآن در مقام “راهنمای عمل” دانست و این امر را دلیل استقامت و استواری مهندس بازرگان بر راه حق توصیف کرد. ایشان ضمن تسلیت وهمدردی با مردم ایران برای مصیبت های اخیر، آنان را به تمسک به راهنماییهای عملی قرآن- صبر و عمل صالح- فراخواند.
سخنران سوم، خانم دکتر سارا شریعتی، استاد جامعهشناسی هنر و پژوهشگر اجتماعی تحت عنوان «بازرگان: یک قرن روشنفکری دینی در ایران و در آزمون قدرت» نتایج یکی از پژوهشهای خود را تشریح کرد. از نگاه ایشان، تمام مواضع مختلف مهندس بازرگان، بخشهایی از یک پیوستار منسجم و همراستا بوده که بنا به ضرورتهای زمانی، گاهی شکلهای متفاوتی به خود گرفته است: دکتر سارا شریعتی گفت: بازرگان در دو دهه نخست پس از بازگشت از اروپا، تلاش خود را صرف اصلاح نگرش دینی و وارد ساختن نگرش علمی و عقلانیت برای درک درست از دین (اسلام) کرد و با تدوین کتابهایی مانند مذهب در اروپا (۱۳۲۱) و کار در اسلام و ایران (۱۳۲۵) نگاهی نو و درک روشنتری را از احکام و آموزههای دینی برای جامعه دینی فراهم آورد.
از نظر این پژوهشگر علوم اجتماعی، بازرگان در دهههای چهل و پنجاه با همان انگیزه دینی به ضرورت اصلاح سیاسی برای اصلاح جامعه توجه بیشتری میکند و به «توانمندسازی جامعه و قدرتمندساختن جامعه» اهمیت میدهد. کتابهایی مانند «اسلام، مکتب مولد و مبارز» و «بعثت و ایدئولوژی» در همین راستا در این دوره نگاشته میشوند و انجمنهای مدنی مانند انجمن اسلامی مهندسین و معلمین و پزشکان در اواخر سالهای ۳۰ و نهضت آزادی ایران را بر اساس اهداف یاد شده در سال ۱۳۴۰ پایهگذاری میکند. در دو دهه بعد که دوره سوم حیات سیاسی مهندس بازرگان محسوب میشود و سالهای پس از انقلاب را شامل میشود، بازرگان مشاهده میکند که «دین» ابزار دنیا و قدرت شده و نتایج و عواقب آن را پیشبینی میکند و سعی میکند که دین را به رسالت اصلی آن یعنی «ایمان» برگرداند.
سخنران چهارم، آقای دکتر بیژن عبدالکریمی، عضو هیات علمی دانشگاه، میراث بازرگان را مبارزه مستقل و عدم وابستگی به بیگانگان دانست و توجه به این امر را برای کنشگران سیاسی در عصری که کشور در معرض تهدید های خارجی قرار گرفته است، در رویارویی با بحرانهای داخلی، یک ضرورت دانست. بنا به نظر عبدالکریمی، بازرگان علیرغم ایمان به ضرورت آزادیهای اساسی حاضر نبود برای تحقق آزادیهای، موجودیت کشور را در خطر اندازد.
سخنران آخر(پنجم) آقای احسان مالکی پور، پژوهشگر و دانشجوی دکترا بود که بر دیدگاههای مهندس بازرگان بر اصلاح نهادهای اجتماعی تاکید کرد. او در توضیح دور باطل براندازی و عدم موفقیت جنبشهای سیاسی یک قرن اخیر در نابودی استبداد، به نظریه نهادهای اجتماعی اشاره کرد و گفت: در این دیدگاه، نهادهای اجتماعی( همچون خانواده ، حکومت و دین) هستند که بر قوانین کشور( به ویژه قانون اساسی) تاثیر می گذارند. قوانین، عامل اثرگذار بر زندگی هر روزه مردم هستند. مالکیپور، نهادهای خانواده پدر سالار، نظام پادشاهی و عواملی از این دست را در توضیح ورود اصل ولایت فقیه به قانون اساسی پس از انقلاب، با این نظریه قابل توضیح دانست.
بخش دوم به میز گرد پیرامون «نقد بازرگان، نقد اصلاحات و نقد انقلاب» اختصاص یافت.
آقای دکتر حسین رفیعی، فعال ملی- مذهبی در نقد مهندس بازرگان به لزوم تداوم کار فرهنگی توسط ایشان بعد از دهه ۱۳۴۰ و وارد ساختن روحانیت به حرکتهای سیاسی و ایجاد یک نیروی رقیب، پرداخت. آقای دکتر احسان شریعتی، پژوهشگر فلسفه، به ضرورت نقد مهندس بازرگان و پرهیز از اکتفا به بیان کامیابیهای مهندس بازرگان کرد. ایشان اظهار داشت که در صورت توقف در مدح وستایش این شخصیت و بسنده کردن به این کار، از حرکت در جهت تغییر، اصلاح و پیشرفت باز خواهیم ماند. خانم آذر منصوری، فعال سیاسی اصلاحطلب و قائم مقام حزب اتحاد ملت ایران، با قرائت بخشهایی از مدافعات مهندس بازرگان در دادگاه نظامی و نطق پیش از دستور ایشان در مجلس شورای اسلامی در دهه ۶۰، استعفای مهندس بازرگان را عملی دانست که اثر آن بر انقلاب اسلامی جبران ناپذیر است. آقای ابوطالب آدینه وند، پژوهشگر علوم سیاسی بیان داشت که مسائل و چالشهای مطرح شده توسط مهندس بازرگان شامل: تقابل سنت و مدرنیته: ضرورت پیراستن دین از خرافه ها، تقابل اسلام و خشونت: ضرورت مقابله با بنیاد گرایی، چالش انقلاب و اصلاح، مساله تفکیک دین و دولت، مساله اسلام و دموکراسی… اینها امروز نیز مسائلی ملی و در سطح جهانی هستند. مهندس بازرگان اسلام را هم مساله می دید و هم راه حل. در پایان میز گرد مهندس محمد توسلی دبیر کل نهضت آزادی ایران با جمع بندی کوتاه و با پاسخ به برخی سوالات و نقدهای عنوان شده، توضیحاتی در راستای ضرورت و تاثیرات مثبت تعامل تعالیبخش بازرگان و روشنفکران دینی با روحانیون سیاسی ارایه داد. دبیرکل نهضت آزادی ایران در خاتمه این نشست، اعلام کرد: یکی از مهمترین پیامهای مهندس بازرگان برای این دوره از حیات سیاسی جامعه ایران و در راستای گذار از بنبستها و بحرانهای جاری، ضرورت همگرایی، همکاری و مشارکت جمعی برای تحقق هداف مشترک و مطالبات تاریخی جامعه کنونی است.
منبع: بنیاد فرهنگی مهندس بازرگان
۱۳ آبان در تاریخ جمهوری اسلامی روز مهمی است؛ نه از آن جهت که سفارت…
در تحلیل سیاسی و روانشناختی دیکتاتوری، مسئله مقصر دانستن پذیرفتگان دیکتاتوری به عنوان افرادی که…
امروز یکم نوامبر، روز جهانی وگن است؛ این روز، یادبودِ تمام دردمندیها و خودآگاهیهایی است…
درآمد در این نوشتار به دو مطلب خواهم پرداخت. نخست، تحلیلی از عنوان مقاله و…