زیتون ـ محمدرضا سرداری: منطقه خاورمیانه بار دیگر دستخوش التهابی تازه شده است. دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا اخیراً با ارایه طرح کوشنر موسوم به «معامله قرن» در پی حل اختلاف کهنه میان اسرائیل و فلسطین است. طرحی که کلیه توافق‌های پیشین از جمله طرح صلح اسلو و قطعنامه‌های شورای امنیت را نقض می‌کند و سرزمین‌هایی پراکنده و محصور شده در خاک اسرائیل را به فلسطین پیشنهاد می‌کند.

در عوض قرار است اسرائیل تشکیل دولت فلسطین را به رسمیت بشناسد. امری که همواره با آن مخالفت می‌کرد. بخشی از بیت‌المقدس شرقی به عنوان پایتخت فلسطین تعیین ‌گردد و در عوض اورشلیم (بیت المقدس) پایتخت اسرائیل خواهد شد.

طبق طرح‌های پیشین صلح قرار بود بیت‌المقدس شرقی پایتخت فلسطین شود. موضوعی که هیچگاه مورد قبول راست گرایان در اسرائیل قرار نگرفته بود. ترامپ همچنین وعده داده اگر فلسطینی‌ها این طرح را بپذیرند، امتیازات اقتصادی متنوعی به آنان ارائه کند. اما واکنش‌ها به طرح ترامپ چه بوده و آیا وی به اندازه کافی اعتبار دارد که بتواند صلحی دائمی را برای خاورمیانه به ارمغان آورد؟

واکنش فلسطینی‌ها

طرح جرد کوشنر (مشاور ارشد دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا و همسر دختر او ایوانکا ) موسوم به معامله قرن بدون حضور فلسطینی‌ها تهیه شده است؛ در حالی که نمایندگان اسرائیل در جریان طرح قرار داشته‌اند. در واقع این طرح به گونه‌ای ترسیم شده که ابتدا موافقت و رضایت اسرائیل را به دنبال داشته باشد و سپس به طرف فلسطینی پیشنهاد شود.

این طرح اما پس از علنی شدن با مخالفت محمود عباس رئیس حکومت خودگردان فلسطین و دیگر گروه‌های فلسطینی روبرو شده. حرف اساسی حکومت خودگردان فلسطین این است که طرح کوشنر فاقد دو اصل بنیادین فلسطینی‌ها است. تعیین شدن بیت المقدس شرقی به عنوان پایتخت فلسطین و سپس حاکمیت بر کرانه غربی رود اردن.

حرف اساسی حکومت خودگردان فلسطین این است که طرح کوشنر فاقد دو اصل بنیادین فلسطینی‌ها است. تعیین شدن بیت المقدس شرقی به عنوان پایتخت فلسطین و سپس حاکمیت بر کرانه غربی رود اردن.

در واکنش به این طرح تظاهراتی نیز در مناطق فلسطین‌نشین برگزار شده و تظاهرکنندگان تصاویر ترامپ و پرچم آمریکا را به آتش کشیده‌اند در مقابل محمود عباس از تظاهرکنندگان خواسته است تا از سوزاندن تصاویر ترامپ یا دادن شعارهای توهین آمیز خودداری کنند. همچنین قرار است مذاکراتی نیز میان حماس و حکومت خودگردان در غزه برگزار شود.

واکنش کشورهای عرب و اسلامی هم پیمان آمریکا

 واکنش کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان، امارات و بحرین به این طرح در مجموع مثبت بوده است. این کشورها ضمن حمایت از حقوق فلسطینی‌ها خواستار انجام مذاکرات مستقیم میان طرفین فلسطینی و اسرائیلی با نظارت آمریکا و حل و فصل از طریق مذاکره شده‌اند.

عربستان پیش از رونمایی ترامپ از این طرح منع سفر شهروندانش به اسرائیل را لغو کرد. مصر نیز از جمله کشورهایی است که از این طرح استقبال کرده اما ترکیه و اردن گفته‌اند که این طرح را نمی‌پسندند.

ایران کجای داستان است؟

جمهوری اسلامی که در ۴۰ سال اخیر تقریبا با همه تلاش‌ها برای حل مسالمت آمیز مناقشه فلسطین-اسرائیل مخالفت کرده بود، این بار نیز از مخالفت‌ها با طرح ترامپ استقبال کرده و از کشورهای اسلامی خواسته تا ائتلافی علیه این طرح تشکیل دهند.

رهبر جمهوری اسلامی در توئیتی که در واقع بازنشر سخنرانی چند ماه پیش وی بود از پایتخت شدن اورشلیم انتقاد کرده و نوشته: «در مورد یهودی شدن بیت المقدس می‌گویند باید دست یهود باشد؛ غلط بیخودی می‌کنند.» 

علی لاریجانی، رئیس مجلس نیز به روسای مجلس کشورهای اسلامی نامه نوشته و از آنان خواسته با طرح «معامله قرن مقابله کنند.»

در مجموع ایران نشان داده که به دلیل غرق شدن در مشکلات داخلی و اقتصادی، برخلاف شعارهایی که می‌دهد فاقد ابتکار عمل درباره مسئله فلسطین است و حتی نفوذ خویش را نیز بر گروه‌های فلسطینی از دست داده است. ضمن این که در فقدان قاسم سلیمانی، دست کم در کوتاه مدت نقش میدانی قابل ملاحظه‌ای نیز نمی‌تواند در منطقه ایفا کند.

واکنش‌ها به معامله قرن

واکنش‌ها به طرح کوشنر تا کنون از دو زاویه متضاد بوده است. نخستین زاویه صرفاً به نقاط ضعف این طرح اشاره کرده. از زاویه این دسته از تحلیلگران این طرح فاقد پشتوانه بین‌المللی و سیاسی است و همچنین توافقات و تلاش‌های دیپلماتیک پیشین را نادیده گرفته. هرچند این طرح با استقبال نسبی اتحادیه اروپا و برخی کشورهای عربی روبرو شده؛ اما این استقبال بیشتر از زاویه آغاز روند مذاکرات بوده تا منصفانه بودن طرح ترامپ. از سوی دیگر کسانی مجری این طرح هستند که فاقد وجاهت اخلاقی و اعتبار سیاسی هستند. از یک سو روند استیضاح ترامپ به اتهام خیانت به منافع ملی آمریکا در جریان است و از سوی دیگر در اسرائیل نتانیاهو به اتهام فساد مالی تحت تعقیب دادستان اسرائیل است. از همه مهم‌تر طرف دیگر این مذاکره طرح صلح را منصفانه نمی‌بیند و خواستار تمکین طرف اسرائیلی به خواسته‌های خویش است.

توازن قدرت در مناطق اشغالی کاملاً به سود اسرائیل است و طرف فلسطینی هیچ توانی چه از نظر نظامی و چه از نظر اقتصادی و دیپلماتیک برای احقاق حقوق خویش ندارد.

زاویه دیگر نگاه واقع‌گرایانه به مسئله دارد. این نگاه می‌گوید توازن قدرت در مناطق اشغالی کاملاً به سود اسرائیل است و طرف فلسطینی هیچ توانی چه از نظر نظامی و چه از نظر اقتصادی و دیپلماتیک برای احقاق حقوق خویش ندارد. کشورهای اسلامی و عربی نیز علیرغم وعده‌هایی که داده و تلاش‌هایی که کرده‌اند هیچ‌گاه نتوانسته‌اند توازنی در آن منطقه به وجود آورند. حتی گروه‌های شبه نظامی نیز پس از سرنگونی رژیم‌هایی چون لیبی و عراق و همچنین تضعیف ایران و سوریه در منطقه، توانی برای ادامه جنبش‌های آزادی‌بخش ندارند. از این رو خواسته‌های فلسطینیان تبدیل به آرمانی دست نیافتنی شده است. این نگاه معتقد است که این طرح با وجود آن که غیرمنصفانه است اما حداقلی از خواسته‌های آنان را تأمین می‌کند و فلسطین به عنوان یک دولت شناخته شود.َ

آینده معامله قرن

ارزیابی‌های اولیه از طرح «معامله قرن» نشان می‌دهد ترامپ که ظاهراً در پی راهکاری برای انحراف افکار عمومی از روند استیضاح خویش در سنا است؛ با پیش کشیدن این طرح می‌کوشد تا آرای لابی اسرائیل را در آستانه انتخابات پیش رو جذب کند.

حتی اگر این طرح در کوتاه مدت به نتیجه نرسد؛ معامله قرن فرصت خوبی برای ستاد انتخاباتی ترامپ است تا وفاداری وی را به آرمان‌های اسرائیل مورد توجه افکار عمومی آمریکا قرار دهد. اما به نظر می‌رسد اگر ترامپ در انتخاباتی آتی آمریکا پیروز شود؛ اجرای این طرح امری دور از انتظار نیست. حمایت کشورهای عربی و استقبال محتاطانه اروپا از این طرح نشان می‌دهد که همه چیز به ماندن ترامپ در کاخ سفید بستگی دارد. اجرای چنین طرحی در نهایت پایانی به حضور گروه‌های شبه نظامی فلسطینی و لبنانی و همچنین محدود شدن نفوذ جمهوری اسلامی در منطقه خواهد شد. اما اگر روند معکوس شود؛ معامله قرن می‌تواند موجب رشد دوباره و سریع گروه‌های جهادی در منطقه شود و موج تازه‌ای از ناآرامی‌ها را در منطقه ایجاد کند. رویدادی که نه تنها هزینه سنگینی را بر اسرائیل تحمیل خواهد کرد بلکه موجودیت آن را با تهدیدی جدی روبرو خواهد ساخت و همچنین یهودستیزی را در سراسر جهان دامن خواهد زد.