کدام میانجی یخ روابط ایران و آمریکا را می‌شکند؟

زیتون ـ یلدا امیری: تاکنون دولت‌های بسیاری برای میانجیگری و رفع تنش بین ایران و آمریکا قدم پیش گذاشته اند اما نتوانسته‌اند این زوج ناسازگار را به آشتی ترغیب کنند.

این دو کشور پس از پیروزی انقلاب ایران بیشترین تنش را در روابط خود داشته اند، در طول چهل سال گذشته دو کشور آشتی‌های کوچک و کوتاه مدتی داشته اند، امضای توافقنامه برجام مهمترین آشتی میان این زوج بود که با ریاست جمهوری ترامپ به طلاقی سخت منجر شد.

میانجیگران از پای نمی‌نشینند 

تاکنون چندین کشور بزرگ و کوچک جهان تلاش کرده‌اند که میان ایران و آمریکا میانجیگری کنند، اما هنوز نتوانسته‌اند در این زمینه موفقیتی کسب کنند. تازه‌ترین پیشنهاد میانجیگری اخیرا توسط یکی از مقامات هندی مطرح شده است.

«یوگی آدیتیانات» سروزیر ایالت «اوتار پرادش» و یکی از اعضای حزب حاکم هند ضمن تاکید بر اینکه دیگر دوران میانجیگری آمریکا در موضوعات جهان به سرآمده، گفت که جهان معتقد است هند می‌تواند به عنوان میانجی میان ایران و آمریکا ایفای نقش کند.

آدیتیانات در مراسم راهپیمایی انتخاباتی در «روهینی» به سمت شمال غربی دهلی نو گفت: «پیشتر، وقتی کشورهای کوچک در خصوص مسائل مختلف دچار اختلاف می‌شدند، آمریکا وارد عمل می‌شد. هم‌اکنون اوضاع فرق کرده است…در این زمان که ایران و آمریکا دچار نزاع شده‌اند، کل جهان می‌گویند، فقط هند می‌تواند میانجیگری کند و این تنش‌ را رفع کند».

مرگ میانجی اعظم

کمتر از یک ماه پیش روز ۲۱ دی ماه سلطان قابوس، پادشاه عمان، که به طور سنتی نقش میانجیگری را در مشکلات و تنش های خاورمیانه بازی می‌کرد، درگذشت. او نقش عمده‌ای در دور پیشین مذاکرات میان ایران و آمریکا بازی کرد و با آغاز دور جدید تنش‌ها در دوره ترامپ تلاش کرد نقش پیشین خود را بار دیگر تکرار کند.

در اواسط اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ یک سال پس از آغاز خروج آمریکا از برجام «حنینه المغیری» سفیر عمان در واشنگتن در مصاحبه با وب سایت آمریکایی المانیتور رسما اعلام کرد:«اگر ایران و آمریکا بر مؤثر بودن میانجیگری عمان باور داشته باشند، مسقط برای حل تنش دو طرف آمادگی دارد.»

ایران و آمریکا در پاسخ سکوت پیشه کردند و علنا چراغ سبز نشان دادند یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان، در تاریخ ۳۰ اردیبهشت به تهران سفر کرد. محمود واعظی، رئیس دفتر روحانی، اعلام کرد که سفر بن‌علوی به تهران به منظور میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن نبوده و همچنین بن‌علوی خود نیز منکر بازی کردن این نقش از سوی کشورش شد. همین انکار از نشانه‌های شکست این میانجیگری بود.

بن علوی اواسط دی ماه در مصاحبه با روزنامه کویتی«الرای»، گفت: «به دنبال ترور سردار قاسم سلیمانی، عمان نمی‌تواند میان آمریکا و ایران میانجی‌گری کند و معتقدم که در شرایط کنونی این امکان وجود ندارد.»

آبه شینزو، واسط جدید

ژاپنی‌ها تقریبا همزمان با عمانی ها در تاریخ ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۸ برای میانجیگری اعلام آمادگی کردند ژاپن پیش از تحریم‌ها یکی از خریداران عمده نفت ایران بود و نگرانی ژاپنی‌ها از ناامن شدن خلیج فارس بر کسی پوشیده نیست.

ژاپنی‌ها تقریبا همزمان با عمانی ها در تاریخ ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۸ برای میانجیگری اعلام آمادگی کردند ژاپن پیش از تحریم‌ها یکی از خریداران عمده نفت ایران بود و نگرانی ژاپنی‌ها از ناامن شدن خلیج فارس بر کسی پوشیده نیست.

میانجی‌گری ژاپن با سفر شینزو آبه، نخست‌وزیر این کشور، به تهران در تاریخ ۲۲ خرداد ۹۸ عملا به نتیجه ای نرسید. سفر دو روزه حسن روحانی رئیس دولت ایران در روزهای ۲۸ و ۲۹ آذرماه در رسانه‌های جهان خبرساز شد و بسیاری از احتمال میانجیگری ژاپن سخن گفتند، دولت ژاپن اعلام کرده بود که در جریان سفر روحانی برای کاهش تنش‌ها پیرامون توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، تلاش خواهد کرد. اما این دیدار هم نتیجه ای به دنبال نداشت.

میانجیگری به سبک پاریسی

یک ماه پس از ژاپنی‌ها امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه وارد عمل شد، او روز ۶ تیر گفت در نشست گروه بیست تلاش خواهد کرد دونالد ترامپ را به تعلیق برخی تحریم‌های ایران و از سرگیری مذاکرات ترغیب کند. او گفت اقدام ایران در صورت خروج از برجام یا نقض آن، اشتباه خواهد بود و این مساله را با حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران مطرح کرده است.

البته تلاش‌های فرانسه برای میانجیگری با واکنش منفی رئیس جمهوری آمریکا روبرو شد او ۱۷ مرداد ماه با اشاره به مذاکرات امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه، با جمهوری اسلامی گفت که «هیچ کسی نمی‌تواند به نمایندگی از آمریکا با ایران حرف بزند». 

البته فرانسه ناامید نشد و ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه، روز جمعه ۱۸ مرداد در بیانیه‌ای به انتقاد دونالد ترامپ گفت: «در خصوص موضوع ایران، فرانسه به صورت مستقل موضع خود را بیان می کند. این کشور با جدیت برای صلح و امنیت در منطقه و همچنین کاهش تنش‌ها کار می‌کند و برای چنین اقداماتی به هیچ مجوزی نیاز ندارد.»

تلاش‌های مکرون به سفر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در شهریور ماه به شهر بیاریتز فرانسه در حاشیه نشست مهم گروه هفت منجر شد اما این سفر ناگهانی نیز به نتیجه ای مطلوب نرسید.

گرچه ترامپ در جریان هفتاد وچهارمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد از فرانسوی ها خواست میانجیگری نکنند اما به پاکستانی‌ها پیامی عکس این داد.

یک ماه پس از اجلاس سران گروه هفت، مکرون سعی کرد در هفتاد وچهارمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد دیداری میان روحانی و ترامپ ترتیب دهد. اما رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا از او خواست که میان تهران و واشنگتن میانجی‌گری نکند. ترامپ در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحده به خبرنگاران گفت: «ما نیازی به واسطه نداریم… او (مکرون) دوست من است، ولی ما دنبال واسطه نمی‌گردیم.»

میانجی‌گران پاکستانی

اگر چه ترامپ در جریان هفتاد وچهارمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد از فرانسوی ها خواست میانجیگری نکنند اما به پاکستانی‌ها پیامی عکس این داد.

عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان، در همان زمان اعلام کرد که رئیس‌جمهوری آمریکا، از او خواسته است که بین ایران و ایالات متحده میانجی‌گری کند. عمران خان نیز به فاصله چند روز در ۲۱ مهر ماه به ایران سفر کرد و با آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران دیدار کرد، اما خبری از گفتگو در مورد روابط ایران آمریکا مطرح نشد.

عمران خان روز پنجشنبه ۱۹ دی ماه برای چندمین بار از آمادگی خود برای کمک به تنش زدایی میان جمهوری اسلامی ایران و آمریکا خبر داد.

تلاش همسایه غربی ایران

 عراق، همسایه غربی ایران اما برای میانجیگری دلایل محکم‌تری داشت مقامات این کشور نگرانند که در صورت بروز جنگ میان ایران و آمریکا این کشور نیز درگیر شود.

عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق، روز ۳۱ اردیبهشت گفت که نمایندگانی را برای مذاکره با هدف توقف تنش‌ها میان ایران و آمریکا به تهران و واشنگتن می‌فرستد. عبدالمهدی گفت که هیچ گروهی در عراق خواهان حرکت به سوی جنگ نیست. اما عراقی ها هم نتوانستند یخ روابط ایران و آمریکا را بشکنند.

وساطت غول اقتصادی جهان

اگرچه آلمانی‌ها هرگز به طور رسمی حرفی از میانجیگری به میان نیاوردند اما خرداد ۱۳۹۸ روزنامه «زود دویچه سایتونگ» آلمان به نقل از منابع مطلع نوشت سفر «ینس پلوتنر» مدیر کل سیاسی وزارت خارجه این کشور به ایران به منظور کاستن تنش ها در خلیج فارس و حفظ توافق هسته ای بوده است. این روزنامه درباره این سفر نوشت: «بر اساس اطلاعات دریافتی از وزارت خارجه، حفظ توافق هسته‌ای، محور اصلی سفر مدیر کل سیاسی به تهران است.»

حالا هند می خواهد به لیست بلند بالای میانجیگران میان ایران و آمریکا وارد شود، از یک سو آیت الله خامنه ای سیاست «نه مذاکره و نه جنگ» را در مقابل آمریکا در پیش گرفته و مقامات دولتی نیز گفته اند تنها به شرط لغو تحریم ها بر سر میز مذاکره می نشینند و از سوی دیگر ترامپ به هیچ وجه حاضر به لغو تحریم ها نیست. در این میان مشخص نیست که میانجیگر چه نقشی می‌تواند ایفا کند.