شکستِ «ظفر»

زیتون ـ احسان نادرپور: «قرار است ماهواره ظفر در کنار ماموریت‌های تحقیقاتی، یک پیام نیز مخابره کند. چه پیامی؟ هر چه شما بخواهید. پیام خود را (حداکثر ۱دقیقه) به ما بگویید. بهترین‌ها از ظفر منتشر می‌شوند.»

 محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات در روز ۲۶ دی ماه تبلیغاتش برای ارسال ماهواره «ظفر۱» به مدار زمین را با این وعده آغاز کرد و کمتر از یک ماه بعد با سقوط این ماهواره داستان «ظفر۱» به پایان رسید.

البته این اولین تجربه آذری جهرمی از سقوط ماهواره‌هایش نبود و پیش از این هم در وضعیت نسبتا مشابهی «پیام» را از دست داده بود.

 بعد از این سقوط گروهی به نقد عملکرد وزیر ارتباطات در صرف هزینه‌ برای پروژه‌های شکست‌خورده در شرایط اقتصادی نابسامان کشور پرداختند. آن هم در حالی که هنوز چند روزی از ماجرای اشتراک عکس لباس فضانوردی فیک که وزیر ارتباطات ادعا کرده بود تولید ملی است نگذشته بود. این وعده‌ها و بزرگنمایی‌های «وزیر جوان» در شبکه‌های اجتماعی دستمایه شوخی و تلخند شد.

عده‌ای دیگر هم در دفاع از عملکرد وزیر ارتباطات و در حمایت از «فضایی شدن ایران» توییت کردند. آنها با هشتگ‌های «آینده روشن» و  «روایت ظفر» به دفاع از این حرکت پرداختند و وعده دادند جهرمی و تیم دانشجوی همراهش در پرتاب‌های بعدی موفق خواهد شد و این پرتاب ناموفق را با پرتاب‌های ناموفق ناسا مقایسه کردند. وزیر ارتباطات هم برای دلگرمی هوادارنش اعلام کرد که این ماهواره در دو نسخه «ظفر ۱» و «ظفر ۲» طراحی و ساخته شده  و وعده داد که «ظفر ۲» در خردادماه سال آینده پرتاب خواهد شد.

این اولین تجربه آذری جهرمی از سقوط ماهواره‌هایش نبود و پیش از این هم در وضعیت نسبتا مشابهی «پیام» را از دست داده بود.

البته در این میان گروهی هم داستان را به این سادگی نمی‌بینند و آزمایش‌ها و شکست‌های پیاپی ماهواره‌های ایران را اساسا پوششی برای برنامه موشکی جمهوری اسلامی قلمداد می‌کنند. این نگاه نه تنها در داخل ایران که در میان کشورهای اروپایی نیز هوادارنی دارد و  احتمالا از همین نقطه نظر بود که امروز دولت فرانسه هم تلاش ایران برای پرتاب ماهواره به فضا را محکوم کرد و  این کار را مرتبط با فناوری‌ موشک‌های بالستیک خصوصا موشک‌های بالستیک بین قاره‌ای دانست و از ایران خواست به تعهدات بین‌المللی خود پایبند باشد.

شب شکست

ساعت ۵ عصر ۲۰ بهمن فرآیند پرتاب ماهواره آغاز شد. بر اساس گزارش وزارت ارتباطات ماهواره برای قرار گرفتن در مدار چند مرحله را باید طی می‌کرد. مرحله اول ۱۰۲ ثانیه بود. در این زمان عملکرد ماهواره به درستی انجام شد. مرحله دوم که نزدیک به ۳۸۵ ثانیه زمان نیاز داشت نیز با به درستی به سرانچام رسید و ظفر کارش را در مدار ۱۷۰ کیلومتری با سرعت ۲۹۰۰ آغاز کرد.

در نهایت ماهواره‌بر «سیمرغ یک» ماهواره ظفر را حتی از مدار مورد انتظار نیز گذراند و در حالی که در مدار ۵۴١ کیلومتری قرار داشت، موتور ماهواره‌بر نتوانست به سرعت خود را حفظ کند و ماهواره در مدار ۵۴۱ و سرعت ۶۵۳۳ کیلومتر متوقف و ارتباط تله‌متری با ماهواره قطع شد.

سیمرغ یک موشک ماهواره‌بر «چند مرحله‌ای» ساخت صنایع هوافضای ایران است که سال ۱۳۸۸ رونمایی شد.

 به گفته کارشناسان، ناموفق بودن ارسال ماهواره به مدار زمین اتفاق غیرمعمولی در صنعت هوا فضا نیست. چه بسا بزرگترین پروژه‌های فضایی امریکا هم بارها پرتاب ناموفق را تجربه کرده‌اند. یکی از آخرین موارد این اتفاق مربوط به مارس سال ۲۰۱۱ می شود که ناسا یک ماهواره ۴۲۴ میلیون دلاری به نام گلوری را برای اهداف هواشناسی در تاریخ به فضا پرتاب کرد، اما راکت حامل این ماهواره در هنگام ورود به جو با مشکلاتی مواجه شد و به آب های اقیانوس آرام سقوط کرد.

با این وجود یکی از دلایل اصلی مورد انتقاد قرار گرفتن وزارت ارتباطات ایران این است که مردم به درستی نمی‌دانند تا به امروز چند آزمایش اشتباه و شکست خورده در این زمینه وجود داشته است و چندین میلیارد دیگر صرف این پروژه‌ها شده است که از دید رسانه‌ها پنهان مانده است و اینکه اساسا میزان ریسک سقوط این ماهواره‌ها در ایران به استاندارهای جهانی نزدیک است یا نه؟

 آمار دقیقی از شکست‌های پرتاب‌های فضایی ایران وجود ندارد. اما می‌دانیم که این شکست در دولت محمود احمدی‌نژاد هم مسبوق به سابقه است. در آن زمان افکار عمومی تنها زمانی متوجه آزمایش شکست پروژه ارسال میمون به فضا شدند که بعد از اعلام خبر موفقیت، تصاویر ماموریت شکست خورده نیز به اشتباه منتشر شد.

پوریا ناظمی، روزنامه‌نگار درباره آمار این سقوط‌ها در سایر کشورهای جهان در توییتر خود چنین نوشته:

اما آنچه انتقادات از وزیر جوان را به اوج خود رساند هزینه این بلندپروازی و اساسا ضرورت آن در وضعیت اقتصادی فعلی کشور بود. پروژه‌ای که به گفته خود او ۲.۵ میلیون یورو هزینه برداشته بود. چیزی حدود ۴۰ میلیارد تومان.

هر چند وزیر ارتباطات امروز در تلاش برای کوچک جلوه دادن این هزینه و در پاسخی غیرمستقیم به این انتقادات گفت که «با صرفه‌جویی ناشی از حذف دفترچه‌های کاغذی بیمه می‌توانیم ۲۰ ماهواره شبیه ماهواره ظفر یک و دو بسازیم.» اما شکست‌های پی‌درپی این پروژه‌ها در حالی که حول آن تبلیغات زیادی هم می‌شود، افکار عمومی را نسبت به هزینه‌کردهای اقتصادی آن حساس کرده‌است، هر چند اگر از نگاه آذری جهرمی پروژه اقتصادی و به صرفه بسته شده باشد.

چرا ظفر برای وزارت ارتباطات مهم است؟

پیش از این وزارت ارتباطات و نهادهای نظامی با اعلام خصوصیات ماهواره ظفر دلایل ارسال این ماهواره را اینگونه شرح داده بودند. آنها پنج دلیل عمده را برای ارسال این ماهواره اعلام کردند. 

• کمک به تهیه نقشه‌های هیدروگرافی برای کنترل وضع دریاچه‌ها
• کاربرد در مدیریت بحران به وقت زلزله و سیل
• مدیریت موثر مناطق شهری
• کمک به تهیه نقشه‌های دقیق زمین‌شناسی
• پایش دائمی عرصه‌های منابع طبیعی از طریق تهیه انواع نقشه

در توضیحات این خصوصیات اعلام شده است که این پایش دائمی نقشه در گذشته به عنوان «ابزار جاسوسی ابرقدرت‌ها» استفاده می‌شد اما اکنون ظفر برای اهداف غیرنظامی و برای پایش زیست محیطی در مدار قرار می‌گیرد.

ریزش بازمانده‌های ظفر بر سر زاهدان 

در حالی که گفته می‌شد تکه‌های ماهواره ظفر در اقیانوس هند فرود آمده است، اما همان ابتدای امر منابع محلی از زاهدان خبر از شنیده شدن ۸ صدای مهیب در منطقه و سپس روشن شدن آسمان دادند.

پس از مدتی مشخص شد که این سر و صداها مربوط به پرتاب ماهواره ظفر و انفجار آن بوده است و تکه‌های آن در این منطقه فرود آمده است. معاون امنیتی انتظامی استاندار سیستان و بلوچستان در این باره گفت: «این قطعات در منطقه فاقد سکنه حومه شهرستان زاهدان سقوط کرده و جای هیچ گونه نگرانی برای شهروندان وجود ندارد.»

در شرایط فعلی شاید بتوان گفت معنای استعاری ریختن تکه پاره‌های این «پروژه شکست خورده» بر سر مردم سیستان و بلوچستان، خلاصه همان انتقاداتی است که در افکار عمومی متوجه وزیر جوان شده است، اینکه هزینه این بلندپروازی در شرایط  نابسامان اقتصادی ایران می‌توانست خرج همان مردمی شود که تکه های ماهواره ظفر در شهرشان فرود آمد. این انتقاد اما با فرض پذیرش اهداف رسمی‌ای است که وزارت ارتباطات برای این پروژه  اعلام کرده، فرض‌های دیگر را اما اگر بخواهیم وارد تحلیل کنیم دیگر اساسا طرف حساب نقدها وزارت ارتباطات و «وزیر جوان» نخواهند بود و پروژه در سطح دیگری مطرح شده و پای وزارت دفاع و احتمالا سپاه پاسداران به میان خواهد آمد. کسانی که به سفارش «رهبر» در حال تقویت قوای نظامی‌اند.