زیتون ـ شیوا نظرآهاری: هم‌زمان با شیوع و گسترش سریع کرونا در ایران و توصیه به عدم حضور در مکان‎های شلوغ، نگرانی در خصوص شیوع این بیماری در زندان‏ها افزایش یافته است. درحالی که قوه قضاییه و سازمان زندان‏ها تاکنون در مورد ابتلای احتمالی زندانیان به این ویروس سکوت کرده‎اند، اخبار رسیده به سازمان‏‌های حقوق بشری و خانواده‏های زندانیان نشان می‌دهد تاکنون در زندان‏های ارومیه، قزل‌حصار، فشافویه، مرکزی کرج و کارون اهواز سالن‏هایی برای قرنطینه زندانیان تازه‌وارد ایجاد شده و همچنین مواردی مشکوک نیز در برخی از زندان‏ها گزارش شده است.

دو روز پیش، اصغر جهانگیری، رئیس سازمان زندان‏‌ها از تشکیل کمیته‌های سلامت برای کنترل وضعیت سلامت زندانیان و شناسایی افراد در معرض خطر کرونا خبر داد و گفت که طبق بخشنامه ابلاغ شده به زندان‎ها، اعزام غیرضروری زندانیان به مراجع قضایی و همچنین انتقال زندانیان به زندان دیگر تا اطلاع ثانوی متوقف می‎شود.

او همچنین گفت برای جلوگیری از شیوع این ویروس اقدامات فوق‌العاده بهداشتی انجام خواهد شد که از جمله به ضد عفونی کردن روزانه زندان، قرار دادن وسایل بهداشتی در دسترس زندانیان، تشکیل کمیته‌های سلامت در زندان‌ها برای کنترل و مراقبت از وضعیت سلامت زندانیان به صورت شبانه‌روزی برای شناسایی افراد در معرض خطر و همچنین ارائه آموزش‌های لازم به زندانیان اشاره کرد.

خبرهای جسته و گریخته رسیده از زندان‏‌ها اما حاکی است که علی‌رغم انجام برخی از اقدامات، وضعیت بهداشت و نگهداری زندانیان در زندان‏ های مختلف ایران چندان مساعد نیست و بالاخص زندانیان با جرایم عادی که هیچ جایی در اخبار ندارند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند.

سخنگوی قوه قضائیه نیز سه روز پیش از دستور آیت‌الله رئیسی برای رسیدگی ویژه به وضعیت زندانیان برای مقابله با ویروس کرونا خبر داد. طبق بخشنامه‎ای که حالا در شبکه‏‌های اجتماعی منتشر شده است، مقرر شده که ورودی زندان‎ها تا حد امکان کاهش پیدا کند و زندانیان واجد شرایط مرخصی، بتوانند با تسهیل روند اخذ وثیقه یا کفالت به مرخصی فرستاده شوند. این بخشنامه که به نظر می‌رسد در حال اجرایی شدن است در روزهای گذشته حداقل موجب آزادی موقت سه زندانی سیاسی شده است. 

تراکم بالای زندانیان و امکانات محدود بهداشتی

یکی از علل نگرانی در مورد وضعیت زندان‌ها، تراکم بالای زندانیان و عدم دسترسی به امکانات بهداشتی است. در زندان در شرایط عادی نیز تعداد سرویس‌های بهداشتی و حمام در مقایسه با جمعیت زندانیان بسیار کم است. نظافت زندان برعهده خود زندانیان است. مواد شوینده یا بهداشتی با سهمیه‎ای مقرر و ناکافی به زندانیان داده می‎شود که معمولا دارای کیفیت پایین هستند و زندانیانی که توانایی مالی خرید این وسایل از فروشگاه زندان را ندارند، اغلب با مشکل مواجه می‏‌شوند. در بسیاری از بندها بهداشت به سختی رعایت می‌شود و در چنین شرایطی عدم دسترسی به امکاناتی مانند ماسک و وسایل ضدعفونی در سالن‏‌هایی با شمار بالای زندانی، خطر ابتلای زندانیان به این ویروس را افزایش می‌دهد. 

از طرف دیگر بسیاری از زندانیان باتوجه به امکانات ضعیف پزشکی در زندان، دارای بیماری‎های زمینه‎ای بوده و در زمره گروه‏‌های حساس در برابر ویروس قرار می‏‌گیرند که در صورت ابتلای حتی یک نفر، صدها نفر می‏‌توانند درگیر شوند. در چنین شرایطی خانواده‏‌های زندانیان سیاسی در روزهای گذشته با نوشتن نامه‌ای خطاب به ابراهیم رئیسی خواهان آزادی و یا دست کم مرخصی عزیزانشان شدند. آنها در این نامه با ابراز نگرانی نسبت به اخبار شیوع کرونا در کشور نوشتند:« زندانیان به خاطر عدم برخورداری از امکانات بهداشتی و درمانی مناسب و قابل قبول و به دلیل زندگی جمعی و تنگاتنگ به شدت در معرض خطر ابتلا به این ویروس هستند.» خانواده زندانیان سیاسی مسئولیت هر خطر احتمالی برای جان زندانیانشان را متوجه مسئولان زندان و قوه قضاییه دانستند.

مادر نرگس محمدی: «با توجه به شیوع کرونا ،چگونه نگران سلامت نرگس نباشم. در زندانی که تردد زندانی مواد مخدر روزانه است.حتی مواد ضدعفونی کننده را به خرچ زندانی نمی‌خرنند. همه ظروف در گودال سیمانی در داخل حمام زندان شسته می شود.»

پدر آتنا دائمی یکی از امضاکنندگان این نامه که حدود یکسال است از ملاقات حضوری با خانواده‏اش نیز محروم است، در صفحه توییترش نوشت:« «من نگران حال دخترم آتنا و دیگر زندانیان هستم. زندانی‌ها هیچ دفاعی از خود در مقابل این ویروس کرونا ندارند. بیش از سی نفر در یک بند نگهداری می‌شوند و هیچگونه خدماتی برای پیشگیری از این ویروس ندارند. یا بچه‌های ما را آزاد کنید یا تا پایان این اپیدمی ‌به مرخصی بفرستید.»

تقی رحمانی، همسر نرگس محمدی به نقل از عذرا بازرگان، مادر این زندانی که در زندان زنجان محبوس است نوشته: «با توجه به شیوع کرونا، چگونه نگران سلامت نرگس نباشم. در زندانی که تردد زندانی مواد مخدر روزانه است. حتی مواد ضدعفونی کننده را به خرچ زندانی نمی خرنند. همه ظروف در گودال سیمانی در داخل حمام زندان شسته می‌شود.»

فایزه عبدی پور، همسر محمد شریفی‌مقدم که در زندان تهران بزرگ زندانی است درباره این زندان می‌گوید:«در زندان تهران بزرگ در دو تیپ ۱ و ۴ سالنی را برای قرنطینه کرده‌اند. سالن‌هایی با جمعیت حدودا ۳۰۰ نفر. بیماری‌های واگیر دار و خطرناکی(خطر مرگ) با علائم مشابه: سل/مننژیت/ کرونا مسئولان زندان می‌گویند کرونا هنوز نیامده است… توی بعضی زندان‌ها یه سالن عادی رو قرنطینه اعلام کردن که هر کسی میاد رو ۱۴ روز اونجا نگه‌دارن…»

وکیل محمدعلی نجفی، شهردار سابق تهران که با اتهام قتل در زندان است با اعلام اینکه موکلش با نشانه‎هایی شبیه به سرماخوردگی به درمانگاه زندان مراجعه کرده، خواستار اعطای مرخصی به وی شد.

پانصد مبتلا در زندان‏های چین

 به گزارش خبرگزاری‎های فرانسه به نقل از وزیر دادگستری چین، در استان هوبی که ویروس کرونا در اواخر سال گذشته در آن شیوع پیدا کرد، ۲۷۱ زندانی مبتلا گزارش شده‌اند که بیشتر آنان در زندان زنان ووهان بوده‌اند. در استان شاندونگ هم ۷ نگهبان و دویست زندانیِ بازداشتگاه رنچنگ، نتیجه تست‏‌هایشان مثبت اعلام شده و در برخی دیگر از زندان‏‌ها نیز مواردی از ابتلا به کرونا ثبت شده است. 

سخنگوی سازمان دیده‏‌بان حقوق بشر در گفتگویی با تایمز گفت: «زندانیان در شرایط عادی هم از مراقبت‏‌های پزشکی کافی برخوردار نیستند. اکنون با توجه به منابع محدود پزشکی در بسیاری از مناطق چین، می‌توانید تصور کنید که سلامت زندانیان و نیازهای پزشکی آنان برای حکومت در اولویت قرار ندارد.»

این مساله‌ای است که در مورد وضعیت زندانیان در ایران نیز وجود دارد. در حال حاضر برای مردم عادی و آزاد هم، امکانات پزشکی کافی در دسترس نیست. تست‏‌های ابتلا به کرونا محدود است و هر چند روز خبر می‌رسد که چندهزار عدد از چین وارد شده است. لوازم بهداشتی مانند ماسک و وسایل ضدعفونی در داروخانه‌ها پیدا نمی‌شود و یا با قیمت‌هایی گزاف به مردم فروخته می‌شود. در چنین وضعیتی که بسیاری از استان‏‌های کشور درگیر این ویروس هستند و هر روز شمار مبتلایان افزایش پیدا می‏‌کند، به نظر می‌رسد که اخباری مانند تشکیل کمیته‌های سلامت و رسیدگی به وضعیت پزشکی زندانیان و ارسال تیم‌های پزشکی شبانه‌روزی به زندان‎هاچندان باورپذیر نیست و یا اگر هم  باشد، باید گفت که در قیاس با جمعیت زندانیان در ایران، کمک چندانی از آنها ساخته نیست.

اکنون با بحرانی‌تر شدن اوضاع در ایران و پیش‎بینی وزیر بهداشت مبنی بر اینکه هفته آینده از نظر شیوع ویروس، هفته سختی خواهد بود و شمار مبتلایان و درگذشتگان به اوج خود خواهد رسید، به نظر می‌رسد عقلانی‌ترین کار، عمل بدون چون و چرا به بخشنامه قوه قضاییه است. فرستادن سریع و بدون معطلی زندانیان به مرخصی و کاستن از جمعیت زندان‌ها تا حد امکان که هم می‌تواند کار تیم‌های پزشکی مستقر در زندان‏‌ها را تسهیل کند و هم فرصتی باشد برای خانواده زندانیان تا این روزهای سخت را در کنار یکدیگر و بدون نگرانی‏‌های غیرمعمول پشت سر بگذارند. تا این لحظه از میان زندانیان سیاسی در تهران، مسعود کاظمی، ندا ناجی و ماری محمدی به مرخصی آمده‌اند و امید است که با ادامه این روند هم دانشجویان بازداشتی اخیر هرچه سریعتر آزاد شوند و هم شاهد مرخصی و یا آزادی زندانیان بیشتری در آستانه سال نو باشیم.