آیا بازار بورس ایران هم کرونازده شد؟

زیتون ـ جلیل فقیهی: با وجود تعطیلی آخرهفته، بازار بورس کانون اخبار اقتصادی ایران بود. چهارشنبه عصر، در تصمیمی غیرمنتظره از سوی سازمان بورس، قرار بر این شد که از روز شنبه دامنه نوسان بازارهای بورس از ۵ درصد به ۲ درصد محدود شود.

این تصمیم که با واکنش عمدتا منفی فعالان بازار بورس همراه شده بود، در نهایت در روز جمعه با دستور وزیر اقتصاد لغو شد. با این تفاصیل، قوانین حاکم بر بازار بورس ایران در صبح شنبه فرقی با آخرین ساعت کاری بورس در روز چهارشنبه گذشته نداشت، اما فعل و انفعالات روزهای تعطیل نشان از تشتت آرا و نگرانی از سرنوشت بازار سرمایه در روزهای آینده دارد.     

داستان از چه قرار بود؟

چهارشنبه شب، سازمان بورس و فرابورس اعلام کرد دامنه نوسان معاملات از روز شنبه از ۵ درصد به ۲ درصد کاهش می‌یابد. در اطلاعیه این سازمان آمده بود که این تصمیم با هدف حمایت از حقوق و منافع سرمایه‌گذاران اتخاذ شده است.

سازمان بورس مدعی بود که در «چند وقت اخیر هیجانات موجود در بازار به شدت افزایش یافته است» و در نتیجه «افزایش محدودیت‌ها کمکی در جهت بهبود روند معاملات و جلوگیری از ضرر و زیان‌های احتمالی سرمایه‌گذاران» خواهد بود.

چهارشنبه شب، سازمان بورس و فرابورس اعلام کرد دامنه نوسان معاملات از روز شنبه از ۵ درصد به ۲ درصد کاهش می‌یابد. در اطلاعیه این سازمان آمده بود که این تصمیم با هدف حمایت از حقوق و منافع سرمایه‌گذاران اتخاذ شده است.

دامنه نوسان به حدود سقف و کف قیمتی گفته می‌شود که هر سهم در مجموعِ معاملات یک روز می‌تواند داشته باشد. به عنوان مثال، هنگامی که دامنه نوسان ۵ درصد است، سهمی که قیمت آن ۱۰۰۰ تومان بوده طی معاملات روز بعد، قیمتش می‌تواند تنها در محدوده ۹۵۰ تومان تا ۱۰۵۰ تومان نوسان داشته باشد.

دامنه نوسان معاملات در بسیاری از بازارهای بورس معتبر دنیا یا وجود ندارد و یا اندازه‌اش بسیار بزرگتر از دامنه نوسان در بازار بورس ایران است.

شروع رسمی کنترل نوسان معاملات در بازار بورس ایران به ابتدای دهه ۸۰ برمی‌گردد که تا امروز نیز ادامه داشته است. 

محدود کردن نوسان معاملات می‌تواند باعث کاهش خطرات ناشی از عدم اطمینان در بازار و افزایش امنیت سرمایه‌گذاران شود. از سوی دیگر، این قبیل محدودیت‌ها از آنجایی که باعث کاهش نقدپذیری سرمایه‌های موجود در بورس می‌شود، می‌تواند در دراز مدت به کاهش جذابیت بازار بورس و خروج سرمایه از آن منجر شود. تجربه نشان داده است که مقصد بخش بزرگی از سرمایه‌های سرگردان بازارهایی با درجه نقدپذیری بالاتر، از جمله بازار ارز و طلا است.

شاید در اثر همین نگرانی‌ها بود که تصمیم سازمان بورس با واکنش شدید فعالان بورس و نیز مقامات اقتصادی کشور مواجه شد. 

ابتدا عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی در واکنش به ابلاغیه سازمان بورس گفت «معتقدم تا بررسی بیشتر ابعاد موضوع، تصمیم هیات مدیره سازمان به تعویق بیافتد». ساعتی پس از این اظهارنظر، نامه‌ای از سوی وزارت اقتصاد و دارایی منتشر شد که در آن آمده بود: «ضروری است مصوبه هیات مدیره سازمان بورس در خصوص کاهش دامنه نوسان به ۲ درصد فعلا منتفی شود و از روز شنبه (۱۷ اسفند) سال جاری دامنه نوسان در بورس و فرابورس به روال عادی {۵ درصد} بازگردد».

البته دستور جدید وزیر اقتصاد نیز با انتقادهایی همراه شد. مهمترین انتقادها به نحوه دخالت وزیر به تصمیم اتخاذ شده از سوی سازمان بورس برمی‌گشت. منتقدان، این دخالت را مغایر با استقلال سازمان بورس به عنوان نهاد قانونی ناظر بر بورس تلقی می‌کردند. 

مهمترین انتقادها به نحوه دخالت وزیر به تصمیم اتخاذ شده از سوی سازمان بورس برمی‌گشت. منتقدان، این دخالت را مغایر با استقلال سازمان بورس به عنوان نهاد قانونی ناظر بر بورس تلقی می‌کردند.

از طرف دیگر، مقامات وزارت اقتصاد در دفاع از دستورالعمل وزیر به غیرقانونی بودن ابلاغیه ناگهانی و خلق‌الساعه سازمان بورس استناد می‌کردند که به گفته آنها خلاف رویه‌های قانونی بوده است. بر این اساس، هرگونه تغییر در خصوص دامنه نوسان باید سه روز کاری قبل از اجرایی شدن به اطلاع عموم رسیده باشد.

به هر ترتیب، با لغو دستورالعمل سازمان بورس، روز شنبه بازار بر همان منوال گذشته شروع به کار کرد.

چرا سازمان بورس نگران است؟

درحالی که اقتصاد ایران از مشکلات متعددی رنج می‌برد، و در حالی که بعد از شروع دور جدید تحریم‌ها نرخ رشد اقتصادی ایران همواره منفی بوده است، بازار سهام ایران در یک سال گذشته عملکرد کم‌نظیری داشته است. بازدهی بورس تهران از ابتدای امسال تا پایان هفته گذشته به رقم خیره‌کننده ۲۱۱ درصد رسید. این بدین معنی است که میانگین دارایی سهام‌داران در طی یک سال حدود ۳ برابر رشد کرده است. 

این رشد قابل‌توجه باعث نگرانی‌های زیادی شده است. چرا که این سوال مطرح می‌شود که چرا با وجود اینکه سایر شاخص‌های اقتصادی کشور نشان‌دهنده وضعیت وخیم اقتصادی هستند، بازدهی سهام با چنین شیب تندی افزایش یافته است و آیا چنین رشدی لاجرم به سقوط نمی‌انجامد؟ احتمالا برای رفع چنین نگرانی‌هایی بود که سازمان بورس تصمیم به محدود کردن دامنه نوسانات گرفت.

از سوی دیگر، توضیح مدافعین وضع موجود این است که دلیل رشد بازار سهام، کم‌رونق بودن و سرکوب عرضه و تقاضا در سایر بازارها از جمله بازار ارز و طلا است و چنین شرایطی باعث سرازیر شدن سرمایه‌های سرگردان به بازار بورس شده است. به عقیده این گروه از افراد، افزایش ورود سرمایه به بازار بورس نه تنها می‌تواند به رشد بنگاه‌های اقتصادی و در نتیجه بهبود وضعیت اقتصادی کشور بیانجامد، بلکه در عمل باعث جلوگیری از سرازیر شدن نقدینگی به سایر بازارها و ایجاد تورم و تلاطم در سایر بخش‌های اقتصادی نیز بشود. در نتیجه باید از چنین اتفاقی استقبال کرد. مخالفت با بخش‌نامه محدود کردن دامنه نوسان از سوی وزارت اقتصاد و بانک مرکزی نشان‌دهنده حمایت مسئولان دولتی از دیدگاه این گروه است.

سایه کرونا بر بازار های جهانی

هفته گذشته، با گسترش شیوع ویروس کورونا به بسیاری از کشورهای دنیا، بازارهای مالی دنیا نیز تحت تاثیر قرار گرفتند. در آمریکا، بازار سهام حدود ۱۰ درصد سقوط کرد. در تحولی دیگر، بازار نفت خام نیز -متاثر از کاهش تقاضای نفت به ویژه در چین، و نیز به دلیل عدم موافقت اوپک در کاهش تولید- به شدت سقوط کرد و قیمت هر بشکه نفت خام به حدود ۵۰ دلار رسید که کمترین میزان آن در طی سه سال گذشته است.

هرچند ایران نیز به شدت درگیر ویروس کورونا و عواقب تلخ انسانی و اقتصادی حاصل از آن است، با این حال به نظر می‌رسد تا اینجای کار بازار سهام ایران از این گردنه نیز عبور کرده است. کمااینکه این بازار از گردنه‌های سخت ماه‌های گذشته که با اتفاقات آبان ماه شروع شد، با دهه پرتنش ترور-انتقام-اسقاط به اوج رسید، و با اف‌ای‌تی‌اف تاحدی خاتمه یافت، نیز به سلامت عبور کرده بود. 

هفته گذشته شاخص کل هفتگی سهام ۶ درصد رشد کرد. 

با این وجود، پیش‌بینی حوادث روزهای آینده چندان ساده نیست و احتمالا سازمان بورس باز هم به فکر محدود کردن معاملات خواهد بود تا بلکه بتواند کمی از سرعت بی‌مهابای رشد بازار را بگیرد.