حکومت نظامی یا مدیریت بحران

زیتون ـ محمدرضا سرداری: در پی تداوم شیوع کرونا در ایران و ضعف دولت در کنترل شرایط بحرانی اخیر، آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی به سرلشگر باقری رئیس کل ستاد نیروهای مسلح فرمان داد تا رسما ورود کرده و با تاسیس «قرارگاهی» به ارائه خدمات  بهداشتی و درمانی بپردازد.

آیت‌الله خامنه‌ای در حکم خویش گفته که  احتمالا به کشور حمله «بیولوژیکی» شده و نیروهای مسلح باید یک رزمایش دفاعی در مقابل این حمله ترتیب دهند.
به دنبال فرمان رهبر جمهوری اسلامی فرماندهان ارتش، سپاه، نیروی انتظامی و همچنین معاونین هماهنگ کننده و اطلاعات ستاد کل نیروهای مسلح به اتفاق محمد باقری رئیس ستاد در نشستی تصمیم گرفته اند تا فروشگاه‌ها، خیابان‌ها و جاده‌ها را «خلوت» کنند. ستاد همچنین از تهیه سامانه ای خبر داده که ظرف ۱۰ روز آینده تمام مردم ایران از طریق فضای مجازی، تماس تلفنی و در صورت ضرورت با مراجعه مورد رصد قرار خواهند کرد. این سامانه که در وزارت بهداشت مستقر است افراد مشکوک  به ابتلا را شناسایی کرده و آنان را برای معاینات تکمیلی به مراکز مقدماتی معرفی خواهد کرد.

 هنوز جزییاتی از چگونگی فعالیت این سامانه منتشر نشده ولی ظاهرا قرار است کلیه امکانات بیمارستانی نیروهای مسلح در اختیار وزارت بهداشت قرار گیرد و برای جذب دانشجویان پزشکی، سربازان متخصص و بازنشستگان فراخوان صادر شود.

چرا حسن روحانی مسئولیت نمی‌پذیرد
پیش از ابلاغ این حکم از سوی خامنه‌ای، برخی از مسئولان نظام از جمله علی لاریجانی، رئیس مجلس و همچنین صد تن از نمایندگان مجلس از حسن روحانی خواسته اند تا مسئولیت ستاد ملی مهار کرونا را بر عهده گیرد. لاریجانی پیشتر نیز نامه‌ای برای خامنه‌ای فرستاده بود و از او خواست تا مسئولیت ستاد ملی را از دوش وزارت بهداشت بردارد و به هیات دولت به مسئولیت معاون اول واگذار کند اما به گفته مسعود پزشکیان نایب رییس مجلس، رهبر جمهوری اسلامی در پاسخ به لاریجانی گفته  که خود «روحانی» باید مسئولیت این ستاد را بپذیرد. روحانی نیز در واکنش به این درخواست گفته: «برخی فکر می‌کنند در این موضوع یک وزارت ما به نام وزارت بهداشت درگیر است و گاهی گله می‌کنند که باید کل کشور و همه وزرا و مسئولین بیایند. باید بگویم که در این ستاد و در این همکاری تمام دولت درگیر است. حداقل هفته‌ای یک جلسه با مدیریت من برگزار می‌شود.»

با بررسی مواضع پیشین حسن روحانی در مقابل بحران اپیدمی کرونا و همچنین فرمان خامنه ای به ستاد کل نیروهای مسلح؛ به نظر می‌رسد اختلاف نظر عمیقی میان روش مدیریت بحران میان رهبر و رئیس جمهوری در ایران وجود دارد.

با بررسی مواضع پیشین حسن روحانی در مقابل بحران اپیدمی کرونا و همچنین فرمان خامنه ای به ستاد کل نیروهای مسلح؛ به نظر می‌رسد اختلاف نظر عمیقی میان روش مدیریت بحران میان رهبر و رئیس جمهوری در ایران وجود دارد. روحانی در دو هفته گذشته اعلام کرد شرایط کشور باید عادی شود و مردم با رعایت نکات بهداشتی و دستور العمل‌های ستاد ملی مانع گسترش ویروس شوند. اما این خواسته با مخالفت افکار عمومی روبرو شد. بسیاری  از مردم خود را قرنطینه  کردند و با عدم ارسال فرزندان خویش به مدرسه عملا مانع از عادی جلوه داده شدن اوضاع شدند. در عوض دولت نیز برخی از محدودیت‌ها از جمله کاهش ساعات اداری را به روال عادی برگرداند.

در این شرایط روشن نیست موضع حسن روحانی در مقابل دستور تازه آیت‌الله خامنه‌ای چیست؟ وی عملا در مقابل چنین تصمیمی سکوت اختیار کرده و گویا مسئولیت را به خود خامنه ای واگذار کرده است. چنین امری می‌تواند به معنی استعفای وی باشد. گویا وجود روحانی در جایگاه ریاست جمهوری صرفا برای حفظ آبروی نظام است و وی عملا نقشی در تصمیم گیری‌ها ندارد. به حرف و تصمیمات وی نه تنها مخالفان اصولگرایش؛ بلکه حامیان اصلاح طلبش نیز  اعتنا نمی‌کنند. با این وجود وی از رهبران جهان خواسته تا تحریم‌های آمریکا علیه ایران را نادیده بگیرند.

شاید بتوان گفت دستور  رهبر جمهوری اسلامی به ستاد کل نیروهای مسلح که در نوع تصمیمات کلان در جمهوری اسلامی امری بی‌سابقه است؛ به همین امر معطوف است. نقش رهبر در تصمیم‌گیری‌های چند ماهه اخیر نشان می‌دهد که او عملا اداره کشور را مستقیما در دست گرفته و دولت کاملا به حاشیه رفته است. تصمیم‌گیری برای گرانی بنزین، انتقام سخت؛ تصویب کلیات بودجه سال ۹۹ بدون تصویب مجلس و بالاخره واگذاری مسئولیت مدیریت «بحران کرونا» به نیروهای مسلح شاخص‌هایی است که نشان می‌دهد بود و نبود حسن روحانی تاثیری در شرایط کشور ندارد.

چرا حمله بیولوژیک؟

اصل ۱۴۷ قانون اساسی نشان می‌دهد که دستور خامنه ای به نیروهای مسلح هیچ گونه جنبه قانونی ندارد. زیرا چنین دستوری همچون دیگر دستورات رهبر خارج از اختیارات قید شده وی در قانون اساسی است. از سوی دیگر اصل ۱۴۷ قانون اساسی می‌گوید «دولت باید در زمان صلح از افراد و تجهیزات فنی ارتش در کارهای امدادی، آموزشی، تولیدی، و جهاد سازندگی، با رعایت کامل موازین عدل اسلامی استفاده کند در حدی که به آمادگی رزمی آسیبی وارد نیاید.» از این رو دست دولت همواره برای استفاده از امکانات ارتش در زمان صلح باز است.

واگذاری مسئولیت مدیریت «بحران کرونا» به نیروهای مسلح از شاخص‌هایی است که نشان می‌دهد بود و نبود حسن روحانی تاثیری در شرایط کشور ندارد.

برخی معتقدند استناد آیت‌الله خامنه ای به «جنگ بیولوژیک» ممکن است حربه‌ای حقوقی برای گسترش دادن اختیارات خویش برای اداره کشور به دست نظامیان باشد. موضوعی که سپاهیان مشاور رهبر همچون محسن رضایی نیز امروز در کنار برخی فرضیه سازان سپاه مطرح می‌کنند. رضایی اخیرا گفته ویروس کرونا دست‌پخت سازمان‌های جاسوسی اسرائیل و آمریکا است. «بسیاری از ناظران و تحلیلگران بر این باورند که بین دستپاچگی نخست‌وزیر رژیم اشغالگر قدس و رئیس جمهور آمریکا در اعلام وضعیت اضطراری و اعلام این گمانه از طرف مقامات ایران و چین که ویروس کرونا یک سلاح بیولوژیک ساخته شده در سازمان‌های جاسوسی است که کنترل آن را از دست داده‌اند» رابطه عمیقی وجود دارد.»

از سوی دیگر مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا جمهوری اسلامی را متهم کرده است که با توسعه پرواز به چین زمینه ساز ورود این ویروس به ایران و سرایت آن در منطقه شدند. اتهامی که دولت بحرین نیز متوجه ایران کرده است. 

آیا قرار است حکومت نظامی برقرار شود؟

قرار است در آینده چه اتفاقی بیفتد؟ آیا آیت الله خامنه ای غیرمستقیم حکومت نظامی برقرار کرده یا شرایط کنونی جز این راه حل دیگری ندارد؟ به عبارتی دیگر پیامد چنین تصمیمی در دراز مدت چه خواهد بود؟
فرمانده ارتش پس از نشست سران نیروهای مسلح اعلام کرده که قرار است بزودی رزمایش پدافند بیولوژیک آغاز بکار کند. به گفته سرلشگر موسوی صدور دستور فوری برای  ایجاد مراکز درمانی متعدد در محله‌ها  صادر شده و قرار است در ۳۰۰ محله و منطقه در کشور بیماران کرونایی شناسایی شوند.

گذاشتن بار دفاع بیولوژیک به دوش ارتش خود نشانه‌ای بر این امر است که تصمیم رهبر جمهوری اسلامی نمی‌تواند تصمیمی سیاسی باشد. بر خلاف عملکرد سپاه در دو بحران گرانی بنزین و کشته شدن قاسم سلیمانی،  نقش ارتش در این بحران همچون نقش این نهاد نظامی در وقوع بلایای طبیعی است که همواره با استقبال و تمجید افکار عمومی روبرو شده.

به گفته فرمانده ارتش بار اصلی مأموریت دفاع بیولوژیک در کشور بر دوش نیروی زمینی است و سایر نیروها به ترتیب نیروی پدافند هوایی در اراک، نیروی هوایی در بوشهر، نیروی دریایی در هرمزگان و همچنین نیروهای هوایی و دریایی بصورت مشترک در شهرهای چابهار و کنارک مأموریت تشکیل قرارگاه‌هایی برای جلوگیری از شیوع بیماری کرونا را بر عهده خواهند داشت.

علی ربیعی سخنگوی دولت نیز خبر قرنطینه تهران را دروغی بزرگ خوانده و گفته است هیچ تغییری در ساعات کار مراکز خرید، فروشگاه‌ها، مغازه‌ها، نانوایی‌ها و مشاغل ضروری که نیاز مردم است صورت نخواهد گرفت.

به باور برخی گذاشتن بار دفاع بیولوژیک به دوش ارتش خود نشانه ای بر این امر است که تصمیم رهبر جمهوری اسلامی نمی تواند تصمیمی سیاسی باشد. بر خلاف عملکرد سپاه در دو بحران گرانی بنزین و کشته شدن قاسم سلیمانی،  نقش ارتش در این بحران همچون نقش این نهاد نظامی در وقوع بلایای طبیعی است که همواره با استقبال و تمجید افکار عمومی روبرو شده است. ارتش بر خلاف سپاه از نظر امکانات پدافندی و لجستیکی منظم و پیشرفته است و به دلیل عدم دخالت در امور سیاسی و پرداختن به وظایف تخصصی خویش تحرک بیشتری در عملیات امداد و نجات دارد.

برخی نیز معتقدند بحران کرونا شاید بتواند زمینه ای برای پایان پراکندگی تصمیم‌گیری و بی‌ثباتی در مدیریت کشور باشد هر چند نقش نظامیان را در ساختار مدیریت کشور گسترش یابد.