کرونا و پناهجویان؛ فرصت شغلی یا تهدید جانی

زیتون ـ مینا مصطفوی: بنابر آمار رسمی سازمان ملل، نزدیک به ۷۰ میلیون نفر آواره در سراسر دنیا وجود دارد که نزدیک به ۳۰ میلیون نفر از این رقم را پناهجویان تشکیل می‌دهند. بحران پناهجویان بی‌شک یکی از بزرگترین بحران‌های دولت‌ها در سال‌های اخیر بوده است. اکنون با توجه به شیوع کرونا، زندگی پناهجویان در سایه کرونا چگونه خواهد بود؟

با شیوع ویروس کرونا و مبتلا شدن نزدیک به ۲ میلیون نفر و جان‌باختن ۱۲۰ هزار نفر در سراسر جهان، کشورها با بحران اقتصادی و بیکاری ناشی از قرنطینه‌های طولانی مدت مواجه شده‌اند. بنابر گزارش سازمان جهانی کار ممکن است ۱۹۵ میلیون نفر در سراسر دنیا در این بحران شغل خود را از دست بدهند.  بنابراین بیم آن می‌رود پناهجویان به‌خاطر فشار اقتصادی مجبور به انجام مشاغلی شوند که این قشر را در معرض هرچه بیشتر ابتلا به کرونا قرار دهد. بنابر گزارش رویترز، دولت اسپانیا، به هزاران پناهجوی غیرقانونی و بیکار که تا پیش از بحران کرونا اجازه کار و زندگی در این کشور را نداشتند اجازه خواهد داد در مزارع و به عنوان کارگران میوه‌چینی کار کنند. خبرگزاری الجزیره در گزارشی که در ۱۸ فروردین ۹۹ منتشر کرده است نوشت: «نزدیک به ۲۰۰ هزار پناهجوی غیرقانونی در کشور مالزی زندگی می‌کنند که از داشتن حق کار و بیمه درمانی محروم هستند. پناهجویان حتی اگر مبتلا به کرونا باشند از ترس دستگیری و دیپورت به بیمارستان‌ها مراجعه نمی‌کنند، علاوه بر این، کارفرمایان حقوق ماه مارس کارگران غیرقانونی را نزد خود نگه می‌دارند تا آن‌ها را وادار به ادامه کار در این شرایط کنند.

هم‌چنین روزنامه گاردین، در تاریخ ۴ فروردین ۹۸ در گزارشی نوشت در پی شیوع ویروس کرونا و بسته شدن مراکز خیریه در انگلستان، میلیون‌ها پناهجوی غیرقانونی در این کشور در معرض خطر گرسنگی و بی‌پولی قرار دارند.

زندگی پناهجویان ایرانی ساکن ترکیه در سایه کرونا

بنابر آخرین آمار رسمی سازمان ملل که در اکتبر ۲۰۱۹ منتشر شده است مجموعا ۴ میلیون پناهجو در کشور ترکیه زندگی میکنند که ۳۹ هزار نفر از این رقم را پناهجویان ایرانی تشکیل می‌دهد. در اواسط سال ۲۰۱۸ دفتر سازمان ملل طی بیانیه ای رسمی اعلام داشت که این کمیساریا از تاریخ ۱۰ سپتامبر تمامی امور مربوط به پناهجویان و پناهندگان را متوقف کرده و دیگر از پناهجویان ثبت نام به عمل نخواهد آورد. این سازمان هم‌چنین اعلام کرد تمامی امور مربوط به پناهجویان و پناهندگان را به اداره مهاجرت ترکیه واگذار کرده است. این در حالی‌ست که بیمه درمانی پناهجویان نیز از دسامبر ۲۰۱۹ غیرفعال شده است.

بنابر گزارش رویترز، دولت اسپانیا، به هزاران پناهجوی غیرقانونی و بیکار که تا پیش از بحران کرونا اجازه کار و زندگی در این کشور را نداشتند اجازه خواهد داد در مزارع و به عنوان کارگران میوه‌چینی کار کنند.

با کنار گذاشته شدن ایرانی‌ها از اولویت بازاسکان در سال‌های اخیر، نزدیک به ۴۰ هزار پناهجوی ایرانی که بنابر آمار رسمی اداره مهاجرت ترکیه ۳۵۵۸ نفر از این تعداد واجد شرایط تعیین کشور و بازاسکان هستند در سردرگمی و بلاتکلیفی به‌سر می‌برند. اغلب پناهجویان در این کشور اجازه کار ندارند و به‌طور غیرقانونی در مشاغل سخت و طاقت‌فرسا با دریافت حداقل دستمزد کار می‌کنند. شایان ذکر است حمایت مالی چشمگیری مگر در موارد استثنایی و بسیار ناچیز از طرف دولت ترکیه و یا کمیساریای عالی سازمان ملل برای این افراد وجود ندارد. بنابر آمار رسمی سازمان صلیب سرخ ترکیه (منتشر شده در ژانویه ۲۰۲۰)، ماهیانه ۲۱۲ میلیون لیر به مجموع ۱ میلیون و ۷۲۶ هزار و ۵۱۸ پناهجو، یعنی یک چهارم تعداد پناهجویان (عمدتا سوریه‌ای) در این کشور کمک مالی شده است.. این کمک هزینه ماهی ۱۲۰ لیر برای هر نفر است و این مبلغ در حالی به این پناهجویان اعطا می‌شود که میانگین کرایه یک خانه ۴۰ متری به طور متوسط و با توجه به منطقه‌ای که در آن واقع شده است بین ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ لیر است و کمک هزینه ۱۲۰ لیری خرج خوراک یک هفته یک پناهجو نیز نمی‌شود.

پناهجویان ساکن ترکیه عمدتا مشغول به انجام کارهای روزمزد، مشاغل خدماتی ساده مانند گارسونی، ظرف‌شویی،میوه‌چینی هستند. البته بعضی از پناهجویان اگر خوش‌شانس باشند قادر خواهند بود در کارخانه‌هایی که در شهرک‌های صنعتی واقع شده‌اند به انجام کارهایی هم‌چون جوشکاری، بسته‌بندی و یا تولید قطعات یدکی لوازم خانگی بپردازند.

با شروع بحران کرونا در سراسر دنیا زندگی پناهجویان با چالش جدیدی روبه‌رو شده است. اکنون با تعطیلی عمده مشاغل، رستوران‌ها و کارخانه‌ها و در پی اعمال محدودیت‌های تردد در ترکیه، تعداد بیکاران رو به افزایش است. رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه، ۲۵ فروردین ۹۹ در حساب توییتری خود نوشت: «دولت تدابیر لازم را برای محافظت از شهروندانی که درآمد خود را از دست داده‌اند و بازنشستگان و سرپا نگه‌داشتن صنعتگران و تجار انجام خواهد داد.» وی در ادامه توییت خود خاطرنشان کرد دولت تاکنون به چهار میلیون و نیم “شهروند“ این کشور کمک مالی رسانده، قانون منع اخراج از کار را تا ۳ ماه لازم‌الاجرا کرده و برای کسانی که مرخصی بدون حقوق دریافت کرده‌اند ماهیانه ۱۱۷۰ لیر حقوق در نظر گرفته است.

یوسف (نام مستعار)، یکی از پناهجویان سیاسی ساکن شهر کایسری، شش سال است که درخواست پناهندگی داده و نزدیک به چهار سال است که با درخواست پناهندگی او موافقت شده و در پروسه تعیین کشوری و بازاسکان به سر می‌برد. به گفته یوسف، او با داشتن یک فرزند ۳ ساله واجد شرایط دریافت کمک مالی صلیب سرخ نشده و نزدیک به ۱ ماه است به دلیل شیوع کرونا و بسته شدن کارخانه‌ها، شغل خود را از دست داده است. او می‌گوید: «بارها با سازمان ملل تماس گرفته‌ام و درخواست کمک مالی کرده‌ام ولی جواب درستی به ما نمی‌دهند. به مراکز خیریه شهرداری مراجعه کردم اما در پاسخ به تقاضای کمک من گفتند کمک مالی شامل خارجی‌ها نمی‌شود و با بی‌احترامی من را جواب کردند. اگر بتوانم سرکار بروم، خواهم رفت و ترسی از کرونا ندارم.»

ش.ن، یکی از کافه‌داران شهر اسکی‌شهیر و پناهجوست. وقتی شرایط کار در دوران کرونا را از او جویا شدم گفت: « بعد از ۲ سال کافه‌داری، حدود ۳ هفته پیش از طرف شهرداری دستور آمد که باید کافه را تعطیل کنیم. ۱۳ نفر عرب، ایرانی و ترک به دلیل بسته شدن کافه بیکار شده‌اند و من مانده‌ام با کلی قبض و کرایه مغازه و هزینه‌های زندگی. من خرج ۲ خانوار را می‌دادم و الان حاضر به انجام هر کاری هستم حتی توزیع نان در خیابان.» وقتی از او در مورد بسته‌های حمایتی دولت در زمینه کمک به صاحبان مشاغل پرسیدم پاسخ داد: «این بسته‌های حمایتی شامل ما نمی‌شود. بسته حمایت مالی که هیچ حتی با وجود ثبت نام در سایت‌های مربوطه، ماسک رایگان هم تا حالا به ما تعلق نگرفته.» این در حالی‌ست که فخرالدین آلتون، سخنگوی ریاست جمهوری در ترکیه، ۱۷ فروردین ۹۹ در حساب توییتری خود اعلام کرده بود به دستور رییس جمهور این کشور فروش ماسک‌های بهداشتی از این تاریخ به بعد ممنوع شده و به‌طور رایگان در اختیار مردم قرار خواهد گرفت.

ممکن است بیکاری و بحران اقتصادی منجر به بروز موج جدید مهاجرت علی‌الخصوص در منطقه خاورمیانه شود و یا در کشورهای اروپایی با دادن امتیازاتی نظیر اجازه کار و وادار نمودن پناهجویان به انجام کارهای سخت و اجباری شاهد نوع دیگری از برده‌داری نوین باشیم.

به نظر می‌رسد زندگی در سایه کرونا برای پناهجویان تبدیل به کابوسی بزرگ شده است. ترس از کرونا و نداشتن بیمه درمانی از یک سو و بیکاری و گرسنگی از سوی دیگر میلیون‌ها پناهجو را در سراسر دنیا تحت تاثیر قرار داده است و اغلب پناهجویان به دلیل نداشتن اتیکت “شهروندی“ در دایره شمول حمایت‌های دولتی قرار نمی‌گیرند در نتیجه هرازگاهی برخی از افراد که خود نیز پناهجو هستند به طور داوطلبانه و محدود سعی می‌کنند نسبت به توزیع اقلام خوراکی اقدام کنند که قطعا این کمک‌ها پاسخگوی میلیون‌ها انسان گرسنه نخواهد بود .

بنابراین برهه کرونایی و حتی دوران پساکرونا از بسیاری جهات بر زندگی پناهجویان تاثیر خواهد گذاشت. ممکن است بیکاری و بحران اقتصادی منجر به بروز موج جدید مهاجرت علی‌الخصوص در منطقه خاورمیانه شود و یا در کشورهای اروپایی با دادن امتیازاتی نظیر اجازه کار و وادار نمودن پناهجویان به انجام کارهای سخت و اجباری شاهد نوع دیگری از برده‌داری نوین باشیم. بی‌شک کرونا آرام آرام زندگی پناهجویان را تغییر خواهد داد اما به گفته پناهجویان کرونا ترسناک‌تر از گرسنگی نیست.