زیتون ـ محمدرضا سرداری: شفافیت و داده‌های آماری بار دیگر به دردسری برای مسئولان جمهوری اسلامی تبدیل شده. دردسری که تا کنون سه بحران جدی را به بار آورده. پس از نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ و آمار کشته شدگان آبان سال ۹۸، این بار آمار قربانیان بیماری کرونا به محلی برای بحث و اختلاف تبدیل شده و طرفین اختلاف یکدیگر را بر سر آن سرزنش می‌کنند.

موضوع اختلاف این بار بر سر غیر واقعی بودن آمار فوت‌شدگان و مبتلایان به این ویروس به طور کلی و در پایتخت به شکل اخص است. چندی پس از تصمیم دولت به عادی کردن روند امور در کشور و فعال شدن بنگاه‌های اقتصادی، برخی از اعضای شورای شهر تهران در مواضع مستقلی در آمار ارائه شده از فوت شدگان توسط سوی وزارت بهداشت تشکیک کردند.

حرف اعضای شورای شهر چیست؟

محمد جواد حق‌شناس از نخستین اعضای شورای شهر تهران بود که در آمار رسمی درگذشتگان ناشی از بیماری کرونا ابزار تردید کرد. حق شناس که پیشتر در وزارت کشور و استانداری تهران سمت‌های سیاسی و امنیتی داشته در توییتی نوشت به نظر می‌رسد اکنون میزان مرگ و میری که در تهران وجود دارد و آماری که ارائه می‌شود شفاف نیست و با عددهای کلان همخوانی ندارد.
پس از حق شناس، ناهید خداکرمی، رئیس کمیته سلامت شورای شهر تهران نیز به روزنامه شرق گفت روزانه در تهران بین ۷۰ تا بالای ۱۰۰ نفر بر اثر ابتلا به کرونا دفن می‌شوند. به گفته وی، پاسخ تست کرونای بسیاری از فوتی‌ها پس از دفن مشخص و علت مرگ عده‌ای دیگر هم «آر.دی.اس» یا دیسترس تنفسی یا همان رنج تنفسی قید می‌شود. این همان ادعایی بود که پیشتر رسانه‌ها نیز به آن پرداخته بودند.

ناهید خداکرمی، رئیس کمیته سلامت شورای شهر تهران نیز به روزنامه شرق گفت روزانه در تهران بین ۷۰ تا بالای ۱۰۰ نفر بر اثر ابتلا به کرونا دفن می‌شوند. به گفته وی، پاسخ تست کرونای بسیاری از فوتی‌ها پس از دفن مشخص و علت مرگ عده‌ای دیگر هم «آر.دی.اس» یا دیسترس تنفسی یا همان رنج تنفسی قید می‌شود.

اما موضوع در این سطح باقی نماند و بالاخره پای محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران نیز به این کارزار باز شد. وی با استناد به آمار مرکز پژوهش‌های مجلس و همچنین کارشناسان گفت آمار فوت شدگان و مبتلایان بیش از آمار رسمی اعلام شده از سوی وزارت بهداشت است. مرکز پژوهش‌های مجلس آمار قربانیان را دو برابر و آمار مبتلایان را ۸ تا ۱۰ برابر بیش از آمار رسمی تخمین زد؛ هرچند که بعدا آن آمار را پس گرفت و گفت رسانه‌ها گزارش آنان را تحریف کرده‌اند.

واکنش «نامهربانانه» دولت
واکنش دولتی‌ها از سخنگوی وزارت بهداشت تا رئیس جمهوری، به قول رئیس شورای شهر تهران «نامهربانانه» بود. البته عبارت نامهربانانه را محسن هاشمی در واکنش به اظهارات کیانوش جهانپور بکار برد. جهانپور که این روزها سوژه رسانه‌ها شده پاسخی طعنه آمیز به رئیس شورای شهر و برخی دیگر از اعضای آن داد با این مضمون که «مگر دوستان شورای شهر به غیر از آمار انتخاباتی و زنان و زایمانی می‌توانند آمار دیگری بدهند؟» وی سپس گفت مهم نیست که دیگران چه می گویند. وزارت بهداشت آمار موارد شناخته‌شده و قطعی را اعلام می‌کند و به کسی هم به صورت شخصی جواب نمی‌دهد.

اما از وی تندتر و بداخلاق‌تر شخص حسن روحانی بود که همه منتقدان آمار دولت را یکسره به بیگانگان منتسب کرد و از لفظ «خناس» علیه آنان استفاده کرد.«یک افکار کودکانه و بچگانه‌ای در ذهن یک اقلیتی سیر می‌کند و ما متاسفیم که خط را از بیرون می‌گیرد و هر چه آنها می‌گویند اینها تکرار می‌کنند. بلندگویی هستند که حرف بیگانگان را تکرار می‌کنند. راجع آمار تردید می‌کنند؛ راجع درمان تردید می‌کنند؛راجع پیشرفت تردید می‌کنند؛ راجع به کارآمدی نظام تردید می‌کنند؛ صبح تا شب وسواسا خناس …» البته روحانی مشخص نکرده که منظورش از تردیدکنندگان در آمار دقیقا چه کسانی هستند. شورای شهر تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس یا اصولگرایان منتقد دولت؟ وی چندی پیش نیز گزارش دیوان محاسبات کشور در خصوص ارزهای تخصیص یافته برای واردات کالاهای اساسی را رد کرده بود.

اما از واکنش برخی چهره‌های اصلاح طلب به نظر می رسد که مخاطب روحانی بیشتر با اصلاح‌طلبانی است که در شورای شهر تهران حضور دارند. جواد امام، مدیرعامل «بنیاد باران»، در توئیتی خطاب به روحانی نوشت که شورای شهر تهران نمایندگان اکثریت جامعه هستند نه اقلیت. وی مدیریت روحانی بویژه در مواقع بحران را به چالش کشید و گفت که متهم کردن که کسانی که دیروز حامی‌اش بودند، شایسته یک رئیس جمهور حقوقدان نیست.
حسن روحانی که رفتارش از موقعیت یک مسئول پاسخگو به موقعیت یک مقام غیر پاسخگو تغییر کرده، این روزها می‌کوشد تا خود را بیشتر در جایگاه رهبری جمهوری اسلامی قرار دهد و ادبیاتی که بکار می‌بندد؛ شباهت زیادی به ادبیات اصولگرایان و رهبر دارد. وی چندی پیش نیز گفت بازگشایی اماکن مذهبی دغدغه جدی اوست و می خواهد به درخواست رئیس حوزه علمیه این اماکن را ۱۵ روز زودتر بازگشایی کند.

جوانگرایی و پدیده‌ای تازه در دولت روحانی

به باور برخی جوانگرایی در دولت، یکی از دستاوردهای دولت روحانی بوده است. آذری جهرمی نخستین انتصاب روحانی در این پروسه بود که البته از عقبه‌ای امنیتی برخوردار بود. وی تا سمت وزارت نیز پیش رفت اما این بار سخنگوی یک وزارت خانه که تا پیش از اپیدمی کرونا نام آشنایی در رسانه‌ها نداشت؛ به چهره‌ای خبرساز تبدیل شده. این پزشک ۴۲ ساله نظنزی یک روز با تکذیب سخنان رئیس دولت خبرساز شد و روز دیگر با کنایه زدن به یکی از ابرقدرت‌های جهان چهره‌ای جنجال‌برانگیز از خویش ساخت. وی امروز نیز با پرخاش کردن به مدیران شهری پایتخت و تکه پراکنی سیاسی به آنان خود را به صدر اخبار نشانده. اما آن چه در میان این هیاهو فراموش شده چیست؟

داده، شاخصی بی‌سرپرست در جمهوری اسلامی

یکی از پرسش‌هایی که امروزه مطرح می‌شود درباره نحوه داده‌پردازی و داده‌رسانی در کشور است. این که چه نهادهایی متصدی جمع‌آوری داده در کشور هستند؛ نقش نهادهای خصوصی و غیر دولتی در این داده‌پردازی چیست؟ چگونه داده‌ها جمع آوری و ارزیابی می‌شوند و سرانجام چه کسی تصمیم گیرنده برای انتشار آمار است.

در موارد حساسی چون انتخابات سال ۸۸ دیده شد که نهادهای متولی «داده» همچون وزارت کشور و شورای نگهبان، اختلاف آمار داشتند. در بحرانی دیگر چون اعتراضات آبان ماه نیز آمار میان دولت و قوه قضاییه دست به دست می‌شد و نهایتا هیچ آمار رسمی منتشر نگردید.
در مجموع به نظر می‌رسد در جمهوری اسلامی مسئله مهمی چون «داده» که مهمترین شاخص شفافیت و توسعه به شمار می‌رود نیز همچون دیگر اجزای مدیریتی در کشور بدون سرپرست مانده است.