برجام جدید؛ آیا در جبهه غرب خبری هست؟

زیتون ـ یلدا امیری: قرار بود عمر توافق هسته‌ای جمهوری اسلامی با غرب حداقل ۱۵ سال باشد اما کمتر سه سال پس از توافق، آمریکا از برجام خارج شد و اکنون ۵ سال و نیم پس از این توافق، کشورهای اروپایی هر کدام ساز مخالفی می‌زنند یکی از توافقی جدید سخن می‌گوید و دیگری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه.

نوربرت روتگن، رئیس کمیته روابط خارجی پارلمان آلمان خواستار انجام شدن یک توافق جدید با ایران شده است. او در گفت‌وگو با شبکه آلمانی ولت، درباره توافق هسته‌ای ایران گفت که هدف توافق هسته‌ای این بود که از توان ایران در زمینه تسلیحات هسته‌ای جلوگیری کند. با خروج آمریکا از آن، اکنون دوباره ایران ایجاد تهدید می‌کند. منظور او از تهدید ایران خروج جمهوری اسلامی از تعهداتش است.

روتگن گفت: بنابراین، ضرورت دارد که توافقی جدید و گسترده‌تری انجام شود که مسائل ثبات منطقه‌ای را هم در بر بگیرد.

طرح توافق ترامپ

پیش از آنکه آلمانی‌های مستقل از توافق جدید سخن بگویند، بریتانیایی‌های همسو با آمریکا بارها از آن سخن گفته بودند.

جیمز کلورولی معاون وزیر خارجه انگلیس در ۶ فروردین امسال در نامه‌ای به کمیته روابط بین‌الملل مجلس اعیان نوشت که انگلیس مایل است با طرف‌های باقی‌مانده در برجام راهی دیپلماتیک برای حرکت رو به جلو پیدا کند. با این حال از طرح مذاکرات آمریکا و ایران برای رسیدن به توافق جدید و طولانی‌تر حمایت می‌کند در کنار فعالیت‌های هسته‌ای ایران، یک توافق جامع لازم است که طیفی از مسائل مختلف شامل اقدامات بی‌ثبات کننده ایران در منطقه را شامل شود.

بوریس جانسون نخست‌وزیر انگلیس نیز ۲۴ دی‌ماه ۱۳۹۸ از لفظ توافق ترامپ استفاده کرد و گفت: بهتر است با همکاری یکدیگر، توافق با ترامپ را جایگزین برجام کنیم. او در گفت و گو با شبکه بی‌بی‌سی گفت که برجام مانع تلاش ایران برای دستیابی به سلاح شده و اگر بخواهیم از شر برجام خلاص شویم به یک جایگزین نیاز داریم.

فرانسه، انگلیس و آلمان هم اواخر دی ماه ۱۳۹۸ در یک بیانیه مشترک اعلام کردند که مکانیسم حل اختلاف در برجام، موسوم به ماشه را به دلیل نقض توافق از سوی ایران فعال کرده‌اند. اما تاکید کردند که به کارزار فشار حداکثری دولت آمریکا علیه ایران نمی‌پیوندند.

فرانسه، انگلیس و آلمان هم اواخر دی ماه ۱۳۹۸ در یک بیانیه مشترک اعلام کردند که مکانیسم حل اختلاف در برجام، موسوم به ماشه را به دلیل نقض توافق از سوی ایران فعال کرده‌اند. اما تاکید کردند که به کارزار فشار حداکثری دولت آمریکا علیه ایران نمی‌پیوندند.

وقتی تلاش برای عادی‌سازی روابط شکست خورد

عمر توافق ۱۵ ساله ایران با غرب زودتر از آنچه حسن روحانی، رئیس جمهور ایران که خود را حقوقدان و دیپلمات می‌داند رو به پایان است. اما می‌توان یکی از دلایل این شکست را (در کنار عهدشکنی رییس‌جمهور ایالات متحده) در رویکرد ایران در قبال روابط خود با دنیای خارج جستجو کرد.

تنها دو ماه از روز سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ روزی که برجام میان ایران و گروه ۱+۵ می‌گذشت که حسن روحانی برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک رفت. روز ۳ مهر او در دیدار با چهره‌های برجسته‌ای از رسانه‌های آمریکایی و بین‌المللی در مورد رابطه ایران و آمریکا گفت که روابط ایران و آمریکا بهبود یافته، اگرچه همچنان تا عادی‌سازی روابط راه درازی در پیش است.

او با اشاره به توافق هسته‌ای، آن را آزمونی بزرگ برای تقویت روابط ایران و آمریکا خواند و گفت اجرای موفقیت‌آمیز این توافق می‌تواند نقشی مهم در بازیابی اعتماد طرفین داشته باشد. تا کنون هر دو طرف حسن نیت نشان داده‌اند و اگر در همین مسیر حرکت کنیم، راه برای همکاری‌های بیشتر باز خواهد شد. دو کشور باید بر حل‌وفصل مسائل موجود متمرکز شوند.

چند روز بعد روز ۱۵ مهرماه رهبر جمهوری اسلامی در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی دریایی سپاه پاسداران گفت که ناکامی‌های دشمن در داخل و در منطقه، به برکت هوشیاری و آمادگی و عزم جوانان انقلابی و اقتدار جمهوری اسلامی در منطقه بوده است، بر همین اساس بیشترین تلاش و برنامه ریزی قدرتهای استکباری، برای دشمنی با نظام اسلامی ایران است و ادعای آمریکا برای مذاکره با ایران نیز در همین چارچوب و برای نفوذ، است. مذاکره با آمریکا به معنای باز کردن مسیر برای نفوذ در عرصه‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی کشور است. مذاکره با آمریکا ممنوع است، زیرا این مذاکره نه تنها هیچ نفعی ندارد، بلکه ضررهای بیشماری نیز دارد.

اوباما؛ فرصتی که از آن استفاده نشد

زمانی که آیت‌الله خامنه‌ای چنین مواضعی اتخاذ می‌کرد باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا بود. کسی که چندین بار به رهبر جمهوری اسلامی نامه های محترمانه و محرمانه فرستاد و با وجود مخالفت‌های علنی عربستان سعودی توافق هسته‌ای با ایران را امضا کرد و حتی در موضوع فلسطین آنچنان نرمش نشان داد و آنچنان شهرک سازی‌های اسرائیل را محکوم کرد که با لابی پرنفوذ یهودیان، آیپک وارد جدال شد.

اما آیت‌الله خامنه‌ای و تندروهای اطراف او حاضر نشدند با اوباما وارد مذاکره شوند. رهبر جمهوری اسلامی در آن زمان می‌گفت که اگر ما امروز راه را برای مذاکره با آمریکایی‌ها و وسوسه‌های آن‌ها در بخش‌های مختلف، باز کنیم، نه فقط زمینه‌ساز نفوذ آشکار و پنهان آن‌ها شده‌ایم بلکه پیشرفت مورد نظر کشور هیچ گاه محقق نخواهد شد و عقب‌ماندگی قطعی خواهد بود.

به نظر می‌رسد با توجه به پایه‌های اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای، فروپاشی برجام از همان ابتدا چندان دور از ذهن نبود. دکترین غرب منهای آمریکای آیت‌الله خامنه‌ای نشان داده که کارآیی ندارد چرا که شواهد حاکی از آن است  که غرب مستقل و مجزا از آمریکا معنایی چندانی ندارد و وقتی با کشوری مانند آمریکا در منتهای خصومت باشی امکان اینکه توافقی بین دوطرف پایدار بماند اندک است.