سرنوشت ایرانی‌های زندانی در ترکیه چه خواهد شد

زیتون-مینا مصطفوی: بنابر آخرین آماری که روزنامه سوزجوی ترکیه در تاریخ 29 آبان 97 منتشر کرده است، مجموعا 7 هزار و 897 زندانی با تابعیت خارجی از 120 کشور دنیا در زندان‌های ترکیه محبوس هستند که 820 نفر از این رقم را ایرانی‌های بزهکار تشکیل می‌دهند. این افراد عمدتا در رابطه با اتهامات مرتبط با مواد مخدر و سرقت به حبس محکوم شده‌اند. در این گزارش علاوه بر بررسی زندان‌ها و انواع زندانیان در ترکیه، به موضوع عفو اعطای ترخیص زندانیان در راستای پیشگیری از شیوع ویروس کرونا در این کشور خواهیم پرداخت.

اولین مورد ابتلای به کرونا در 21 اسفند 98 به طور رسمی در رسانه‌های ترکیه اعلام شد؛ در همان روز سازمان بهداشت جهانی نیز اعلام کرد ویروس کرونای جدید در بیش از 114 کشور دنیا گسترش یافته و بیماری کووید 19 را پاندمی (همه‌گیر) اعلام کرد. این سازمان در تاریخ 25 اسفند 98، راهنمای موقت آمادگی، پیشگیری و کنترل کووید 19 در زندان‌ها و سایر اماکن بازداشتی را منتشر کرد. این متن بعدا در تاریخ 20 فروردین 99 توسط سایت کمپین حقوق بشر در ایران به فارسی ترجمه شده است. در متن این دستورالعمل آمده است: «افرادی که از آزادی خود محروم هستند، از جمله افراد ساکن در زندان، اغلب نسبت به شرایط و بیماری های مختلف در معرض خطرات بیشتری قرار دارند. این افراد در مواجهه با خطراتی از قبیل استعمال سیگار، بهداشت نامناسب و سیستم ایمنی ضعیف ناشی از استرس و تغذیه نامناسب یا شیوع بیماری‌های همزیست، مانند ویروس‌های منتقله از راه خون، بیماری سل و اختلالات ناشی از مصرف مواد مخدر از سایر افراد آسیب‌پذیرتر هستند.» در این دستورالعمل بر جداسازی و آزادی زندانیانی که در معرض خطر جدی تری قرار دارند تاکید شده است.

انواع زندان‌ها و تفکیک جرایم در ترکیه

به طور کلی دو نوع زندان در ترکیه وجود دارد: زندان‌های باز و بسته.

1. زندان‌های باز به زندان‌هایی اطلاق می‌شود که از سیستم امنیتی بالایی برخوردار نبوده و عمدتا محکومانی با اتهامات جزئی که از نیروی کار برخوردار هستند و متقاعد شده اند که فرار نمی‌کنند، برای سپری کردن دوران محکومیت خود به این زندان‌ها منتقل می شوند.
2. زندان‌های بسته، برخلاف زندان‌های باز دارای سیستم امنیتی بالا بوده و با توجه به ظرفیت، امکانات و ساختار معماری آن‌ها به ترتیب به تیپ‌هایA ، B ، C (در زبان ترکی “ج“ خوانده می‌شود) ، E و F طبقه بندی می شوند. این زندان‌ها اغلب به‌عنوان بازداشت‌گاه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

بین زندانهای بسته و زندان‌های بسته از نوع F تفاوت عمده‌ای وجود دارد. زندان‌های بسته از نوع F با سیستم‌ امنیتی بالا و درب‌های الکترونیکی پذیرای زندانیان سیاسی و محکومانی هستند که علیه امنیت ملی اقدام کرده و یا در جرایم سازمان‌یافته شرکت داشته‌اند. مقامات ترکیه این زندانیان را در گروه محکومان خطرناک دسته‌بندی کرده‌اند.

مجموعا 7 هزار و 897 زندانی با تابعیت خارجی از 120 کشور دنیا در زندان‌های ترکیه محبوس هستند که 820 نفر از این رقم را ایرانی‌های بزهکار تشکیل می‌دهند. این افراد عمدتا در رابطه با اتهامات مرتبط با مواد مخدر و سرقت به حبس محکوم شده‌اند.

بنابر آمار رسمی منتشر شده از خبرگزاری t24، تا تاریخ 5 فرودین 99، تعداد 257 هزار زندانی و 43 هزار بازداشتی در 355 زندان ترکیه در حال سپری کردن دوران محکومیت خود بوده‌اند. تعداد زندانیان به ترتیب به 65 هزار نفر متهم مواد‌مخدر، 45 هزار نفر متهم به سرقت، 37 هزار نفر متهم به جرایم تروریستی، 27 هزار نفر متهم به اخاذی و زورگیری، 4 هزار نفر متهم به جرایم سازمان‌یافته (عضویت در سازمان‌های مخالف حکومت) و 89 هزار نفر در ارتباط با جرایم دیگر از قبیل جرایم جنسی، قتل و غیره است.

عملکرد قوه‌قضاییه ترکیه در بحران کرونا

قوه‌قضاییه ترکیه در 23 اسفند یعنی 2 روز پس از اعلام رسمی اولین مورد مبتلا به کرونا در این کشور اعلام کرد برگزاری جلسات دادگاه‌ها (جز در موارد ضروری) تا تاریخ 26 فروردین متوقف خواهد ماند (این دستور بعدا تا 11 اردیبهشت تمدید شد).  پس از لغو جلسات دادگاه‌ها در این کشور، خبرگزاری a، در تاریخ 3 فروردین 99 نوشت مجلس ترکیه در روزهای آینده طرح ترخیص زندانیان را بررسی خواهد کرد و در صورت تصویب این طرح نزدیک به صدهزار زندانی با درنظر گرفتن شرط سنی، وضعیت جسمانی و جرائم ارتکابی آزاد خواهند شد. همچنین تصمیم گرفته شد زندانیان بالای 65 سال و محکومان زن باردار تا 4 سال باقیمانده از مجازات حبس خود را در خانه بگذرانند. در جزییات این طرح آمده است تمام زندانیان به استثنای «متهمان جرایم تروریستی» که مشمول ترخیص و یا عفو نمی‌شوند از تخفیف در مجازات بهره‌مند خواهند شد. این طرح در 27 فروردین 99 با آزادی زندانیان 65 سال به بالا به اجرا درآمد.

اما ترکیه نیز مانند ایران، بخش عمده‌ای از فعالان سیاسی محبوس در زندان‌ها را شامل این طرح ندانست و علی‌رغم درخواست‌های مکرر فعالان سیاسی و حقوق بشر در این کشور، با آزادی افرادی مثل صلاح‌الدین دمیرتاش، سیاستمدار کرد، حقوقدان و رهبر مشترک حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP) که از سال 2016 تاکنون در حبس به‌سر می‌برد مخالفت کرد. عبدالله اوجالان، رهبر 72 ساله حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) نیز از دایره شمول این ترخیص خارج شد.

این مخالفت‌ها در حالی صورت گرفت که زینب چیفتچی، وکیل علاءالدین چاکیجی، یکی از رهبران گروه مافیایی گرگ‌های خاکستری (پانترک‌های افراطی) و از مجرمان جرایم سازمان‌یافته ترکیه در تاریخ 28 فروردین 99 در صفحه توییتر خود اعلام کرد موکل او در پی اجرایی شدن طرح آزادسازی زندانیان، از زندان آزاد شده است. چاکیجی علاوه بر توهین به اردوغان، ضرب‌و‌شتم روزنامه‌نگاران و ترور مستقیم فعالان سیاسی کرد، در قتل همسر سابق خود و حمله مسلحانه به کلوپ ورزشی کاراگمرک در تاریخ 7 فروردین 1379 دست داشته است. شایان ذکر است چاکیجی در دادگاه مدعی شده بود با سازمان اطلاعات ترکیه (میت) همکاری داشته که این ادعا هیچ‌گاه از طرف این سازمان رد نشده است.

طرح مرخصی زندانیان در حالی در ترکیه انجام شد که بیشترین رقم از این طرح شامل متهمان مربوط به موادمخدر و سرقت شده است. این اقدام دولت ترکیه، انتقادهای زیادی را به همراه داشته است. منتقدان ابراز داشته‌اند «بهتر است عفو شامل کسانی شود که علیه دولت جرایمی را مرتکب شده‌اند (جرایم سیاسی) نه کسانی که مرتکب جرم در جامعه شده‌اند.»

شایان ذکر است طرح آزادی زندانیان، شامل 85 روزنامه‌نگار سرشناس این کشور که در حال سپری کردن دوران محکومیت خود در زندان‌های ترکیه هستند نشده است.

آیا زندانیان ایرانی در ترکیه شامل «عفو کرونا» شده‌اند؟

هرچند آمار رسمی جدیدی از تعداد ایرانی‌های محبوس در زندان‌های ترکیه در دسترس نیست و با در نظر گرفتن آمار سال‌های گذشته، نزدیک به هزار ایرانی بزهکار در زندان‌های ترکیه به دلیل ارتکاب به جرایم مختلف در حال سپری کردن دوران محکومیت خود هستند. اما به نظر می‌رسد اغلب ایرانی‌های محبوس در زندان‌های ترکیه در لیست زندانیان ترخیص شده قرار نگرفته‌اند. این تصمیم ممکن است به دلیل ترس مقامات زندان از متواری شدن محکومان خارجی به کشورهای دیگر باشد.

به نظر می‌رسد اغلب ایرانی‌های محبوس در زندان‌های ترکیه در لیست زندانیان ترخیص شده قرار نگرفته‌اند. این تصمیم ممکن است به دلیل ترس مقامات زندان از متواری شدن محکومان خارجی به کشورهای دیگر باشد.

این در حالی‌ست که عمرفاروق گرگرلی‌اوغلو، یکی از نمایندگان حزب دموکراتیک خلق‌ها در 28 اسفند 98 در صفحه توییتر خود نوشت یکی از دکترهای زندان سربسته شهر اسکی‌شهیر ترکیه به ظن ابتلا به کرونا قرنطینه شده است. ۲ روز بعد از انتشار این خبر، خبرگزاری رویترز ترکیه نوشت زندانیان این زندان از دسترسی به لوازم بهداشتی محروم هستند. شایان ذکر است در زندان سربسته شهر اسکی‌شهیر ده‌ها زندانی ایرانی (عمدتا پناهجو) محبوس بوده و از حق دریافت مرخصی در ایام کرونا برخوردار نبوده‌اند.

با توجه به داده‌های بالا به نظر می‌رسد طرح ترخیص زندانیان در ترکیه نیز بیش‌ از آن‌که به عنوان راه‌حلی عادلانه در نظر گرفته شده باشد به‌عنوان طرحی عجولانه جهت خلوت‌ نمودن محیط زندان‌ها صورت گرفته است.