زیتون ـ سولماز ایکدر: در بیش از چهل سالی که از تشکیل جمهوری اسلامی می‌گذرد٬ فقه شیعه بیش از هر برهه زمانی دیگری در معرض تغییر قرار گرفته و روز به روز به عرف نزدیک‌تر میشود. تا جایی‌که جشن‌های تولد امام زمان٬ امام دوازدهم شیعیان و عید غدیر خم٬ اعلام امامت امام اول شیعیان٬ از جشن‌های مربوط به بعثت پیامبر اسلام با شکوه‌تر برگزار میشود و مراسم مربوط به درگذشت امام سوم شیعیان از مراسم درگذشت پیامبر دین اسلام مهمتر خوانده میشود؛ یا به مراسم راهپیمایی اربعین همسنگ مراسم حج ارج نهاده میشود.
پیتر برگر٬ جامعه‌شناس آمریکایی و از اولین پژوهشگران حوزه عرفی شدن دین٬ در کتاب «سایه‌بان مقدس؛ ساخت اجتماعی دین» خصوصی شدن دین را از جمله اولین دلایل «عرفی شدن» آن می‌داند. به گفته او سکولاریسم سیاسی-اجتماعی موجب عرفی شدن دین میشود.
این تعبیر اما در تضاد با نحوه‌ی عرفی شدن٬ یا عرفی‌تر شدن مذهب تشیع در ایران است. در واقع پس از تشکیل اولین حکومت سیاسی شیعه در عصر جدید در ایران روند عرفی شدن دین تسریع شد.
«این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است»
جمهوری اسلامی برای تغذیه ایدئولوژیک بدنه انقلابی‌اش٬ از بدو تاسیس٬ بر مناسبات خاص شیعیان تاکید کرد تا جایی که بنیانگذار این انقلاب گفت: «این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است.»
به موازات پمپاژ این ایدئولوژی از مبادی رسمی حکومتی به مرور پس از آغاز دوران زعامت رهبر دوم جمهوری اسلامی٬ دست مدحان بیش از پیش و حتی بیش از روحانیون برای خدمت به این گفتمان جدید باز شد.
مذهب عرفی جدید، برای ادامه حیات، گذشته از حمایت‌های سیاسی به مناسبت‌های خاص نیز محتاج است؛ مانند ده روز اول ماه محرم٬ ماه رمضان برای عزاداری و برخی ایام خاص برای جشن از جمله نیمه شعبان.
در نتیجه همین رویکرد بود که امروز در شبکه سوم تلویزیون به راحتی «حب علی» مقدم بر توحید خوانده میشود؛ یا مداح محبوب بیت رهبر جمهوری اسلامی جسارت پیدا می‌کند مدعی شود امام اول شعیان از شکم مادر به حالت سجده به دنیا آمده است.
این مذهب عرفی جدید، برای ادامه حیات گذشته از حمایت‌های سیاسی به مناسبت‌های خاص نیز محتاج است؛ مانند ده روز اول ماه محرم٬ ماه رمضان برای عزاداری و برخی ایام خاص برای جشن از جمله نیمه شعبان.
امسال اما کثیری از این ایام خاص زیر سایه شیوع بیماری کرونا به حاشیه رفتند.
تاخت و تاز کرونا بر مناسک
همگام با شیوع کرونا در شهرهای مختلف ایران به مرور و به رغم مخالفت کاسبان «دین عرفی» درهای حرم‌ها و اماکن مقدس شعیان در ایران بسته شد٬ برگزاری نمازهای جماعت ممنوع و هرگونه تجمع مذهبی دیگری نیز لغو شد.
آن زمان اما کمتر کسی پیشبینی می‌کرد بیماری کرونا می‌تواند موجب لغو مراسم ویژه نیمه شعبان هم بشود.
امسال برای اولین بار تولد امام زمان٬ دوازدهمین امام شیعیان٬ در ایران جشن گرفته نشد. هرچند مداحان و سخنرانان مذهبی با استفاده کردن از امکانات دنیای مدرن از طریق تلویزیون‌های اینترنتی٬ پخش زنده اینستاگرام و یوتیوب سعی در جبران کردند٬ اما نتوانستند مانند هر سال خیابان‌های را چراغانی کنند و مردم را «به صحنه» بیاورند.
مراسم تولد امام دوم شعیان اما به گونه‌ای متفاوت برگزار شد. دسته‌جات سرود خوانی وابسته به مساجد یا دفترهای بسیج با بلندگوهای قوی به کوچه و خیابان‌ها رفتند و به مولودی خوانی پرداختند. هرچند این هم برای نیل به اهداف سیاسی-مذهبی مورد نظر حکومت کافی نبود.
ماه رمضان٬ به‌خصوص دهه سوم آن که به باور شعیان مقارن است به ایام شهادت امام اول و شبهای قدر، آن قدر اهمیت داشت که رهبر جمهوری اسلامی به صورت ضمنی درخواست بازگشایی مساجد را عنوان کند.
چه کسانی خواهان بازگشایی مساجد هستند؟
آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، ۲۱ اردیبهشت ماه برای اولین بار به صورت ویدئو کنفرانس در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا شرکت کرد و خواستار آن شد که بررسی «دقیق» بسته بودن یا نبودن مساجد و مراکز دعا به خاطر کرونا به کسانی سپرده شود «که حقیقت و ضرورت دعا و توسل را درک می‌کنند.»
او که طبق معمول خواسته‌اش را بدون آن که حاضر به قبول مسئولیت آن باشد٬ عنوان کرد٬در ادامه گفت: «بنده هیچ پیشنهادی در این باره ارائه نمیکنم و تابع نظر و تشخیص کارشناسی ستاد ملی مبارزه با کرونا هستم اما باید توجه داشت که عبادات و توسل بخصوص در ماه رمضان و شبهای قدر جزو نیازهای اساسی و حتمی مردم است.»
بحث بازگشایی مکان‌های مذهبی پیش از آن نیز مطرح بود.
حسن روحانی، رییس جمهوری٬ روز ۳۱ فروردین گفت قرار دولت این بود که تاریخ بررسی بازگشایی اماکن مذهبی پایان اردیبهشت باشد اما به درخواست علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه، دولت نیز تصمیم خود را عوض کرد و ۱۵ اردیبهشت این موضوع را بررسی می‌کند. او دو هفته بعد از بازگشایی مساجد در ۱۳۲ شهرستان از تاریخ ۱۵ اردیبهشت خبر داد و گفت در این شهرستان‌ها «نماز جمعه هم برگزار میشود.»
در کشاکش بین شیوع بیماری کرونا و تشیع عرفی هنوز برنده مشخص نیست٬ دین‌داران بدون توجه به باید و نبایدهای مبارزه با این بیماری در مراسم عمومی شرکت می‌کنند و ویروس کووید ۱۹ بی‌دریغ آن‌ها را مبتلا یا قربانی می‌کند.
این اما کافی نبود٬ فشارها به حدی افزایش پیدا کرد که به رغم در شرایط قرمز بودن استان‌های تهران٬ خوزستان٬ آذربایجان غربی و خراسان رضوی٬ باز هم روز گذشته (شنبه) خبر دادند که نماز عید فطر و راهپیمایی روز قدس، آخرین جمعه ماه رمضان در ۲۱۸ شهری که وضعیت سفید دارند برگزار میشود.
وزیر بهداشت نیز پیش از آن اعلام کرده بود که صحن اماکن مقدسه برای شیعیان در ایران بازگشایی خواهند شد.
شب قدر٬ لیله القدر٬ در باور اسلامی، شبی است که اولین آیات قرآن بر پیامبر اسلام نازل شد. این شب در طول ماه رمضان (ماه نهم تقویم هجری عربی) واقع میشود. نه در قرآن و نه احادیث جمع‌آوری‌شده از پیامبر اسلام روز دقیقی که بزرگداشت «شب قدر» در آن برگزار شود٬ آشکار نیست. روایات تنها این شب را به عنوان یکی از شبهای با شماره فرد از ثلث پایانی رمضان معرفی کرده‌اند. اهل سنت معمولا آن را در ۲۷ ام ماه رمضان می‌دانند و جشن می‌گیرند. شیعیان اما شب قدر را یکی از سه شب ۱۹ ٬ ۲۱ یا ۲۳ ماه رمضان اعلام کردند٬ روزهایی که ضربت خوردن٬ شهادت و سوم امام اولشان مقارن است.
شیعیان عموما در این شب‌ها به مساجد می‌روند و به صورت عمومی عزاداری می‌کنند. در همین ایام بود که به رغم تمامی هشدارهای رسمی برای جلوگیری از شیوع کرونا٬ مراسم ویژه شبهای قدر در ایران برگزار شد.
دسته روی و عزاداری امروز در قم با رعایت فاصله اجتماعی.
آجرک الله pic.twitter.com/ZvvftpPvdB— حسین رزاق (@hoseinrazzagh) May 15, 2020
دستگاه‌های رسمی تبلیغاتی جمهوری اسلامی سعی داشتند تا با انتشار عکس‌ها و فیلم‌هایی مدعی شوند که به گفته ایشان٬ دین داران٬ ضمن رعایت موازین بهداشتی و با «فاصله گذاری» اجتماعی در مساجد حاضر و این مراسم را به جا آورده‌اند٬ اما فیلم‌ها و عکس‌های غیررسمی نشان داد که امسال نیز دین عرفی چیره شده و همچون گذشته مراسم عزاداری و سینه‌زنی برای امام اول شیعیان کما فی‌السابق برگزار شده است.
در کشاکش بین شیوع بیماری کرونا و تشیع عرفی هنوز برنده مشخص نیست٬ دین‌داران بدون توجه به باید و نبایدهای مبارزه با این بیماری در مراسم عمومی شرکت می‌کنند و ویروس کووید ۱۹بی‌دریغ آن‌ها را مبتلا یا قربانی می‌کند؛ در نهایت اما آنچه به‌نظر میرسد بی‌ارزش دیده میشود٬ جان انسان است.
5 پاسخ
پاسخ به اندیشه های علی سون ای
دین در فطرت و سرشت انسان هاست و حکومت ها کمتر نقشی در ان دارند. هرچند که ظالمان و طاغیان چه به لباس اخوند و یا با کت وشلوار و کراوات مثل ترامپ از ان حرف بزنند و سوء استفاده کنند. مثل سوء استفاده از دموکراسی و نشر دموکراسی توسط غربیان برای لیبی و سوریه و عراق و…اما نه برای عربستان و امارات و بحرین وقطر و ..!!
جناب تبریزی و جناب کاوش سلام. ما هیچ مدرکی در دست نداریم که آن دنیا و اخرت وجود دارد جز اعتقاد شخصی که آنهم قابل اثبات نیست.
دین در فطرت بشر نیست و توسط محیط و فرهنگ به آنسان وارد میشود.
بچه اگر از خانواده مسلمان تو عربستان دنیا آمده و بزرگ شود میشود مسلمان. اگر تو هند باشد میشود هندو. اگر تو تایلند باشد میشود بودأی. اگر تو چین باشد میشود خدا ناباور. اگر تو ایتالیا باشد کاتولیک….
در سلامت باشید.
جناب آقایان سون و العاقل الاشاره،
دنیا نسبت به آخرت چیزی شبیه رحم مادر است نسبت به دنیا. در رحم مادر اعضا و ابزاری برای انسان شکل می گیرد تا بتواند در این دنیا به او کمک کند و زندگی متناسب با ضرورت های زندگی این دنیا را بخوبی انجام دهد. چشم، گوش، دست و پا و …
حال اگر کسی نابینا بدنیا بیاید یا فلج و یا ناشنوا، می توان تصور نمود که چقدر دچار سختی و مشقت خواهد شد و شاید درک کاملی از زندگی این دنیا نخواهد داشت. یک انسان نابینا و یا ناشنوا چه درکی از محیط پیرامون خود خواهد داشت و چقدر از زندگی لذت خواهد برد؟
و اما باورهای درست دینی و اعمالی که خداوند امر به آن ها فرموده مانند عبادات، انفاق به دیگران و خدا را محور زندگی قرار دادن، به این انسان در دنیا کمک می کند که مسیر تکاملی خود را بدرستی طی کند و آمادگی زندگی در جهان آخرت راپیدا کند. نباید این ها را همسنگ خرافه ها و روش های نادرست برخی جهال و یا سوءاستفاده کنندگان-قرار داد و همه را به یک چوب راند و نفی نمود.
خدای سبحان، گرچه رحمتش در این دنیا همه را – مومن و کافر- در برگرفته، و نیز اینگونه نیست که خداوند بنده مومن خود را رها کرده باشد و قطعا در این دنیا از آثار اعمال مثبت خود بهره مند خواهد شد، اما نتایج و ظهور حقیقی اعمال انسان چه نیک و چه بد در جهان آخرت است، و نباید با دیدن زندگی به ظاهر خوش برخی از بی دینان دچار اشتباه و ناامید و بدبینی نسبت به خداوند شد.
وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنْکًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَعْمَى: و هر کس که از یاد من اعراض کند، زندگیش تنگ شود و در روز قیامت نابینا محشورش سازیم. (طه ۱۲۴).
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ. اى کسانى که ایمان آورده‌اید، از خدا بترسید. و هر کس باید بنگرد که براى فردایش چه فرستاده است. از خدا بترسید که خدا به کارهایى که مى‌کنید آگاه است(حشر ۱۸).
البته در این باب سخن بسیار است و درداین تالار گفتگو مجال کم …
خدا با بی پاسخ گذاشتن عبادات عابدین و رونق دادن به کسب و زندگی تارک الصلاه های لائیک عملا خودش داره دوستان خودش رو از اطرافش میتارونه!!واسه چی بنده نوعی هم روزه بگیرم و درد و رنج تشنگی و گرسنگی و بیحالی رو به خودم تحمیل کنم هم در امورات یومیه خودم نیازمند و دست دراز بسوی گروهی بی دین ضد اسلامی باشم؟؟چرا خدا برای من به پاس زحماتم با معجزه گری سبب خیر نمیشه؟؟؟؟نه واقعا چــرا؟!؟!؟
با سلام. من گمان نمیکنم که این ویروس تأثیر آنچنانی در نحوه حکومت نظام و یا باورهای مردم شیعه بگذارد. خرافات دکان نظام اسلامی است و تحت هیچ شرطی این دکان تعطیل نخواهد شد. باورهای دینی خود یک نوع ویروس (meme) هستند که اغلب از کودکی توسط خانواده، فرهنگ، و جامعه در مغز یک مومن شکل میگیرد. در برخی آنسان ها، این ویروس در آثر تغییر محیط، و یا تحصیلات تغییر شکل داده و گاه از خرافه به عرفان هم میرسد.
شاید پس از یک یا دو سال دیگر، واقعه کرونا هم مثل فاجعه کربلا شده و ملت در آن روز عزیز شله زرد نذر کنند، قران سر گیرند، به خاک و سجده افتاده و طلب مغفرت کنند. نو اندیشان دینی هم قلم فرسأیی کنند که نگاه دیگری باید کرد و واژه‌ها را باید شست، البته که از ماست که بر ماست.
دیدگاه‌ها بسته‌اند.