زیتون ـ یلدا امیری: محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران روز گذشته در یک برنامه زنده اینستاگرامی گفت: «من سیاستمدار نیستم و کارگزار دیپلماتیک هستم و درس می‌دهم.»  اما برخلاف آنچه ظریف در این گفتگوی اینستاگرامی با فرید مدرسی، روزنامه‌نگار، گفت به نظر می‌آید که اتفاقا «سیاستمدار» است و  می‌داند کجا و چگونه حرف‌های مگو را هر چند در لفافه بگوید و هشدار دهد.

ظریف در این برنامه با اشاره به احتمال پیروزی ترامپ در انتخابات گفت؛ هرچند بزرگترین اشتباه پیش‌بینی است اما او شانس انتخاب مجدد ترامپ را بیش از ۵٠ درصد می‌داند به گفته وی ترامپ یک پایه ٣۵ درصدى رای دارد و هنوز آن پایه تکان نخورده است، در ضمن تاکید کرد «به عنوان تحلیل‌گر می‌گویم شانس انتخاب مجدد ترامپ وجود دارد.»

تهدید با زبان خوش

روز ۱۵ خرداد خبری منتشر شد مبنی بر اینکه ایران یک شهروند آمریکایی به نام «مایکل وایت» را آزاد کرد، از سوی دیگر دولت آمریکا نیز شهروند ایرانی- امریکایی به نام مجید طاهری را آزاد کرده است.

پس از آن بود که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در حساب توییترش نوشت:«تشکر از ایران، این نشان می‌دهد که توافق ممکن است!»

او در توییت دیگری هم با ابراز شادی از بازگشت مایکل وایت به آمریکابا تشکر مجدد از ایران نوشت: «تشکر از ایران. تا انتخابات آمریکا صبر نکنید تا بخواهید یک ماجرای بزرگ درست کنید. من برنده می‌شوم. شما الان به توافق بهتری می‌رسید!»

بعد از این دو توییت ترامپ بود که بحث امکان بازگشت ایران و ایالات متحده بر سر میز مذاکره بالاگرفت.

ترامپ تلویحا به ایران هشدار داد که احتمال برنده شدن کاندیدای دموکرات اندک است و پس از انتخابات ریاست جمهوری، شرایط سخت‌تری برای مذاکره با ایران خواهد گذاشت.

گروهی از تحلیل‌گران بر این باورند که ترامپ در واقع با عباراتی دوستانه به ایران هشدار داد که احتمال برنده شدن کاندیدای دموکرات اندک است و پس از انتخابات ریاست جمهوری، شرایط سخت‌تری برای مذاکره با ایران خواهد گذاشت؛ هشدار دوستانه‌ای که می‌تواند دلیل اظهارنظر و در واقع تاکید ظریف بر احتمال بالای پیروزی ترامپ در انتخابات پیشِ رو باشد. از آن سو بی‌دلیل نیست که ترامپ مدام از ایران تشکر می‌کند و برای مذاکره در باغ سبز نشان می‌دهد. چرا که به نظر می‌رسد مذاکره با ایران و کاهش تنش در منطقه امتیاز مثبتی برای ترامپ در انتخابات ۳ نوامبر ۲۰۲۰ خواهد بود.

از سوی دیگر به نظر می‌رسد برخی مقامات ایران امیدوارند جو بایدن، نامزد دموکرات‌ها، برنده انتخابات شود و چنانچه وعده داد آمریکا را به برجام باز گرداند. اگر چه این نامزد دمکرات نیز گفته که شروطی برای بازگشت به برجام دارد.

«ضد اروپا و آمریکا نیستم»

ظریف در بخش‌های مختلف این برنامه اینستاگرامی به «مذاکره» و به «منافع ملی ایران» اشاره می‌کند و می‌گوید: «من ضد هیچ جا نیستم؛ من طرفدار منافع ملی هستم. من ضد اروپا و امریکا نیستم. شما در هیچ مذاکره ای نمی توانید اعتماد داشته باشید. ما باید همواره منافع ملی ایران را دنبال کنیم.»

او در واکنش به توییت ترامپ بعد از آزادی زندانیان هم این کار را یک «تبادل انسان‌دوستانه» نامیده و گفته بود که این کار به رغم اقدامات «زیردستان« رئیس جمهوری آمریکا انجام شده است. درباره مذاکره نیز تاکید کرده بود که وقتی ترامپ وارد کاخ سفید شد توافقی وجود داشت، و ایران و دیگر طرف‌های توافق هسته‌ای هرگز میز مذاکرات را ترک نکرده‌اند و خطاب به ترامپ نوشته بود «مشاوران شما که اکثراً تا الان اخراج شده‌اند، قمار احمقانه‌ای انجام دادند. اینکه چه زمانی بخواهید آن را اصلاح کنید، به شما بستگی دارد».

ظریف امکان مذاکره را رد نمی‌کند، حتی ترامپ را هم به عنوان مانع آن معرفی نمی‌کند و «مشاوران»ی را که برکنار شده‌اند در این بین قابل سرزنش می‌داند.

به روشنی پیداست که ظریف امکان مذاکره را رد نمی‌کند، حتی ترامپ را هم به عنوان مانع آن معرفی نمی‌کند و «مشاوران»ی را که برکنار شده‌اند در این بین قابل سرزنش می‌داند. از سوی دیگر در گفتگوی اینستاگرامی روز گذشته، ظریف به تشریح روابط خود با آیت‌الله خامنه‌ای یا به گفته او «مسئول تعیین سیاست خارجی» ایران هم اشاره می‌کند و می‌گوید که اجازه مخالفت با او را دارد: «روزی در سال ۱۳۸۱ دعوت شدم که به دفتر آقا برسم. خدمت ایشان رفتم و ایشان گفتند که آقای دکتر خرازی شما را به عنوان سفیر سازمان ملل معرفی کرده و من هم موافق بودم اما می‌خواهم با تو مقداری صحبت کنم. ایشان گفتند در یک موضوع به‌خصوصی نظرت و مشخص است و می‌دانی که نظر من هم با این نظر متفاوت است. گفتم بله می‌دانم اما من فکر می‌کنم به عنوان کارشناس، وظیفه‌ام آن است که نظر خود را بگویم ولی در نهایت شما مسئول تعیین سیاست خارجی هستید و حرف شما اجرا می‌شود ولی معتقدم وظیفه‌ام است و اگر این کارها را نکنم، انگار کم‌فروشی کرده‌ام. ایشان آن موقع به من فرمودند و بعد از آن هم چندین بار برای من ثابت کردند. ایشان گفتند اگر مطمئنی نظرت ۱۸۰ درجه مخالف نظر من هست، وظیفه‌ات است که نظرت را بگویی.»

کاری که حالا به نظر می‌رسد علیرغم میل اصولگرایان و خود آیت‌الله خامنه‌ای سعی در انجام آن دارد.

مخالفان مذاکره

اصولگرایان اما همچنان اعتقادی به مذاکره ندارند و اتفاقا «ضد آمریکا» و مخالف مذاکره‌اند؛ مخالفانی که بلافاصله از همه جا، از ریاست قوه مقننه گرفته تا شورای عالی امنیت ملی و قوه قضاییه سربرآوردند.

بلافاصله بعد از توییت ترامپ و رد و بدل شدن سیگنال‌های مثبت ضعیف از دو طرف برای مذاکره بود که چند سیاستمدار اصولگرا به سخنان ترامپ و ظریف واکنش نشان دادند.

محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، همانند آیت‌الله خامنه‌ای مذاکره را سم توصیف کرده و نوشت: «ترامپ گفته است که اکنون بیایید با من مذاکره کنید. شما از باتلاق خودساخته هم که بیرون بیایید مذاکره باشما سم است. فعلا که در باتلاق هستید.»

محمدباقر قالیباف، رئیس تازه از راه رسیده مجلس ایران هم با انتشار تصویری از توییت ترامپ، آیه‌ای از قرآن و ترجمه آن را آورده که در مورد مقاومت در مبارزه و دوری از سازش با کافران، به مسلمانان هشدار می‌دهد.

در این میان حتی علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، در توییتی به زبان انگلیسی گفت که تبادل زندانیان نتیجه مذاکره نبوده و هیچ مذاکره‌ای هم در آینده در کار نخواهد بود. او نوشت: «وضعیت ترامپ، در صحنه بین‌المللی، در افتضاح مدیریت کرونا و در آتش‌افروزی نژادی در داخل آمریکا به قدری فاجعه‌بار است که تیمش چاره‌ای جز نمایش موفقیت‌های ساختگی برای او ندارد.»

جدال قوه قضائیه با وزارت امورخارجه

از سوی دیگر، به نظر می‌رسد مواضع اخیر وزارت امور خارجه ایران نیز در راستای هشدارهای ظریف است و این امیدواری لااقل در وزارت خارجه وجود دارد که مبادله زندانیان دو طرف بتواند پیش‌زمینه‌ای برای آغاز مذاکرات باشد.

عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، روز یکشنبه ۱۸ خرداد گفت که ایران آماده مبادله دیگر زندانیان با ایالات متحده است. او از دولت سوئیس گفت: «اگر امکان مبادله زندانیان وجود داشته باشد، ما این آمادگی را داریم مابقی افرادی را که دربند آمریکا هستند آزاد کرده و به کشور بازگردانیم».

این سخنان اما با واکنش قوه قضائیه ایران روبرو شد؛ غلامحسین اسماعیلی در بیست و هفتمین نشست خبری خود، با بیان اینکه متولی موضوع زندانی و زندانیان، قوه قضاییه است، گفت: «اصلا امکان پذیر نیست بدون هماهنگی قوه قضاییه در مورد زندانیان مذاکره و مباحثه شود؛ تا چه برسد به تبادل؛ از همین جا اعلام می‌کنم که آقایان در بخش‌های مختلف جایگاه خودشان و جایگاه قوه قضاییه را بدانند و از ناحیه قوه قضاییه و بدون هماهنگی با این قوه، وعده آزادی همه زندانیان اتباع بیگانه را به دیگران ندهند. تصمیم‌گیری در مورد زندانیان با قوه قضاییه است؛ البته قوه قضاییه در این موضوع مصالح ملی و امنیت کشور و نظرات کارشناسی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی و بخش‌های کارشناسی دولت را مورد لحاظ قرار داده و خواهد داد.»

غلامحسین اسماعیلی:«آقایان در بخش‌های مختلف جایگاه خودشان و جایگاه قوه قضاییه را بدانند و از ناحیه قوه قضاییه و بدون هماهنگی با این قوه، وعده آزادی همه زندانیان اتباع بیگانه را به دیگران ندهند.»

اما وزارت خارجه کوتاه نیامد و عباس موسوی، روز پنجشنبه ۲۲ خرداد باز دیگر ضمن اعلام آمادگی ایران برای تبادل شمار بیشتری از زندانیان ایرانی و آمریکایی، گفت که ایران تمام تلاشش را در این زمینه به کار خواهد گرفت.

پافشاری وزارت خارجه احتمالا تلاشی است برای متقاعد کردن حاکمیت به زمینه‌چینی برای مذاکراتی که بعد از انتخابات آمریکا و در صورت تحقق پیش‌بینی ظریف برای ایران سخت‌تر خواهد شد. البته نهایتا همانگونه که ظریف گفته است تصمیم با آیت الله خامنه‌ای است و تندروهایی که به او مشاوره می‌دهند، که برخلاف ظریف ضد آمریکا هستند.

طبق اصل ۱۱۰ قانون اساسی تعیین سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام از وظایف رهبر جمهوری اسلامی است، اما میزان دخالت آیت‌الله خامنه‌ای در سیاست‌های کشور روز به روز افزایش یافته است. تا کنون رهبر جمهوری اسلامی در مقابل آمریکا سیاست «نه مذاکره و نه جنگ» را اعلام کرده است. سوال اینجاست که آیا دولت روحانی می‌تواند این سیاست را تغییر دهد؟