زیتون ـ شیوانظرآهاری: احتمال فیلتر شدن اینستاگرام به عنوان یک شبکه محبوب اجتماعی، یکی از رایجترین بحثهای دنیای مجازی در سالهای اخیر در ایران بود. پس از اعتراضات دیماه ۹۶ و فیلترشدن تلگرام، همواره زمزمههایی مبنی بر پیشبینی سرنوشتی مشابه برای اینستاگرام به گوش میرسید. حالا اما به نظر میرسد که در دورخیز گروههای سیاسی برای انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ بار دیگر این بحثها جدی شده است.
پیش از این معمولا بحث فیلتر اینستاگرام در ادبیات حاکمیت بیشتر از آن که به حوزه سیاسی پیوند بخورد، با آزادیهای اجتماعی، حجاب و ترویج سبکهای زندگی متفاوت سروکار داشت. سه روز پیش هم، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی در جلسه علنی مجلس با انتقاد از عدم نظارت درست و دقیق فضای مجازی گفت:«۳۰ درصد جرایم رایانهای کشور، در بستر اینستاگرام رخ میدهد و ۲۵ درصد محتوای خلاف عفت در این محتوا دیده میشود، همچنین درآمدهای کثیف مانند قمار نیز در آن جا قابل رویت است.»
از سوی دیگر اما فرید مدرسی، روزنامهنگار نزدیک به دولت، که همین چند روز پیش میزبان اولین گفتگوی لایو اینستاگرامی جواد ظریف، وزیر امورخارجه، بود؛ در توییترش با اشاره به تلاشهای صورت گرفته برای فیلترکردن اینستاگرام تا پیش از انتخابات ۱۴۰۰ نوشته است محفلی که به دنبال فیلتر کردن این شبکه است مدعی دولت بعدی است و میخواهد فیلترکردن اینستاگرام را به نام دولت روحانی تمام کند. او البته آدرس سرراستی از این «محفل» نداد و نوشت:«این محفل که مدعی دولت بعدی است، دو سر در دو نهاد دارد که یک نفر آن دستیار رئیس نهاد اولی است و دیگری فرزند رئیس نهاد دیگری.»
اینستاگرام به جای تلویزیون
اینستاگرام در دوران همهگیری ویروس کرونا و قرنطینه اجباری در بسیاری از کشورهای جهان، ظرفیتهای جدیدی از خود نشان داد.
در کشوری مانند ایران که تلویزیون ملی اقبال چندانی میان مردم ندارد، این شبکه با امکان ارتباط مستقیم کاربران با اشخاص محبوب یا معروف و پخش زنده، توانست تا حدی جای تلویزیون را بگیرد. بسیاری از چهرههایی که تلویزیون ملی به آنان روی خوش نشان نمیدهد در این مدت و توسط این شبکه توانستند به طور مستقیم با هوادارانشان صحبت کنند و مردم زیادی را ساعتها پای صفحات کوچک موبایل نگاه دارند.
این کارکرد اینستاگرام در وضعیتی که حاکمیت سعی کرد انحصار تولید صدا و تصویر در سطح گسترده را تا جایی که ممکن است در دایره اختیارات صدا و سیما نگاه دارد، محل حساسیت فراوانی شد.
بنا بر گزارش رویترز، استفاده از اینستاگرام برای گرفتن خبر از سال ۲۰۱۸ دو برابر شده و این سایتِ اشتراک عکس، در سال آینده میتواند از این نظر از توییتر هم پیشی بگیرد و به منبع اصلی دریافت خبر بدل شود.
پیش از این صدا و سیما توانسته بود از پس کشمکشی طولانی با دولت، در مهرماه ۹۸ اجازه تاسیس و راهاندازی شبکههای خصوصی و تلویزیونهای اینترنتی را در اختیار خود بگیرد. در ابتدا مجوزها از سوی وزارت ارشاد ارائه میشد و هنوز هم روحانی اصرار دارد که این کار جزو اختیارات شورایعالی فضای مجازی است.
اما به هر روی صدا و سیما با شکایتهای مختلف از تلویزیونهای اینترنتی و شبکههای خصوصی بالاخره توانست همه آنها چه شبکههای IPTV (تلویزیونهای اینترنتی) و چه شبکههای VOD (شبکههای آرشیو و نمایش فیلم مانند نماوا و فیلیمو ) را مجبور کند که از این سازمان مجوز فعالیت بگیرند.
حال در این میان سربرآوردن مدعی جدیدی که برد فراوانی هم دارد، دردسر ساز شده است.
از سوی دیگر به گزارش بیبیسی، بنا بر گزارش امسال «اخبار دیجیتال» موسسه رویترز، استفاده از اینستاگرام برای گرفتن خبر از سال ۲۰۱۸ دو برابر شده و این سایتِ اشتراک عکس، در سال آینده میتواند از این نظر از توییتر هم پیشی بگیرد و به منبع اصلی دریافت خبر بدل شود.
در صورت طی شدن روند مشابهی در ایران درباره اینستاگرام، عملا فیلترکردن تلگرام و توییتر که عمدتا دلایل سیاسی داشت و سعی در ایجاد محدودیت در گردش اطلاعات بود، بیفایده خواهد شد.
بیحجابی مجازی
با وجود این هنوز بهانهی اعمال فشارها موضوعات اجتماعی است و عمدتا هم زنان را هدف می گیرد.
در هفتههای گذشته پلیس با اعلام اینکه استفاده از عکسهای بیحجاب در اینستاگرام ممنوع است، نشان داد که دامنه محدودیتها برای کاربران این شبکه اجتماعی قرار است بیشتر شود. در یکسال گذشته، اکثر اینفلوئنسرهای این شبکه، احضار یا بازداشت شدند تا محتوایی در چارچوب قوانین و عرف جامعه تولید کنند، از اتخاذ مواضع سیاسی بپرهیزند و سبک زندگی ایرانی- اسلامی را تبلیغ کنند.
گزارشها حاکی از آن است که چندتن از اینفلوئنسرهای معروف این شبکه در حال حاضر در زندان به سر میبرند که فاطمه خویشوند، نوجوان فعال در این شبکه و معروف به «سحر تبر» معروفترین آنها است.
روز گذشته هم پلیس اعلام کرد که در مشهد تعداد زیادی به دلیل عدم رعایت حجاب در اینستاگرام دستگیر شدهاند.
از سوی دیگر اما به نظر میرسد فیلتر اینستاگرام در وضع دسترسی مردمی که سالهاست به استفاده از فیلترشکنها خو کردهاند، تغییر چندانی ایجاد نخواهد کرد؛ به جز اینکه فیلترشکن، هزینه استفاده از اینترنت را برای کاربران بالا میبرد.
بر اساس مصوبه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و به تفکیک میزان مصرف داخلی و خارجی پهنای باند نحوه محاسبه اپراتورها برای استفاده از سایتهای داخلی نصف قیمت است، درحالیکه استفاده از فیلترشکن باعث میشود که کاربران به سرور کشوری خارجی وصل شوند و از این رو میبایست هزینه دوبرابری را پرداخت کنند که سود قابل توجهی به اپراتورها میرساند.
هر شبکه یک فیلتر
کاربران ایرانی شبکههای اجتماعی سالهاست که با فیلترینگ دست و پنجه نرم میکنند. از زمانی که حضور در فضای مجازی میان نسل جوان باب شد و وبلاگنویسی رایج شد، فیلتر شدن روزانه وبلاگهای پرخواننده و یا مخالف حکومت دیگر برای کسی غیرعادی نبود.
پس از آن با ورود شبکههای اجتماعی و امکان ارتباط سادهتر افراد با یکدیگر از طریق این شبکهها، اقبال به وبلاگنویسی کاهش یافت و اورکات و یاهو ۳۶۰ و سپس فرندفید رونق پیدا کرد، درحالی که با آمدن فیسبوک و توییتر و یوتیوب، کاربران ایرانی در حال کوچ به این شبکهها بودند، انتخابات ریاست جمهوری سال هشتاد و هشت به قلع و قمع شبکههای اجتماعی در ایران انجامید. فرندفید، فیسبوک، توییتر و یوتیوب شبکههایی بودند که در جریان جنبش سبز فیلتر شدند.
فیسبوک که از ابتدای فراگیر شدن در ایران ممنوع شده بود و چندماهی بود که دسترسی به آن آزاد شده بود، بیست روز مانده به انتخابات ریاستجمهوری سال ۸۸ به جمع وبسایتهای ممنوعه در ایران پیوست. در آن زمان بسیاری از هواداران میرحسین موسوی و مهدی کروبی از این شبکه اجتماعی برای تبلیغات استفاده میکردند و نزدیکان این دو نفر نیز با سرمایهگذاری بر پتانسیل این شبکه، صفحاتی را برای مبارزات انتخاباتی کاندیداهای مدنظرشان ایجاد کرده بودند.
یوتیوب دیگر شبکهای بود که پس از برگزاری انتخابات و اعتراضات به نتایج آن توسط حکومت مسدود شد. انتشار ویدیوهایی از تظاهرات مردم و سرکوب آنها توسط نیروهای امنیتی و کشته شدن برخی از معترضان که به سرعت در دنیا مورد توجه قرار گرفت از دلایل مسدود شدن این وبسایت در ایران بود. ویدیوی لحظه جان باختن ندا آقاسلطان که به ادعای هفتهنامه تایم به پربینندهترین ویدیوی مرگ یک انسان در تاریخ تبدیل شد، رسوایی بزرگی را برای حکومت به همراه داشت و مسدود کردن آن، راه تکراری حکومت برای مهار انتشار این قبیل تصاویر بود.
توییتر هم به عنوان یکی از شبکههای اجتماعی محبوب در جهان که تقریبا تمامی چهرههای برجسته از رهبران سیاسی گرفته تا ورزشکاران و هنرمندان و غیره در آن حساب کاربری دارند، از دیگر قربانیان اعتراضات سال هشت و هشت بود. آذری جهرمی وزیر ارتباطات ایران که خود در این شبکه اجتماعی بسیار فعال است، چندی پیش گفته بود:«این شبکه در رخداد سال ۸۸ موضعی علیه حکومت ایران داشت. در آن زمان و براساس اظهاراتی که از سوی مدیر این شبکه مطرح شد دولت ایران این تصور را داشت که آنها در امور داخلی کشور دخالت کردهاندو فیلتر توئیتر به این دلیل اتخاذ شد.» هرچند در حال حاضر از آیت الله خامنهای تا جواد ظریف و نمایندگان مجلس و شورای شهر، همه در توییتر حساب کاربری دارند و برخی مواضعشان را آنجا اعلام میکنند، اما فیلتر این شبکه نیز همچنان ادامه دارد.
در دیماه سال ۱۳۹۸، معاون فضای مجازی دادستان کل کشور، اعلام کرده بود که «دستور قضایی برای فیلتر این سرویس داریم و نظر اکثریت شورای عالی فضای مجازی نیز مبنی بر فیلتر شدن این سرویس است.»
در نهایت هم بعد کوچ بزرگ ایرانیان به تلگرام، در دیماه ۹۶ و در پی ناآرامیهای آن سال، این پرکاربرترین شبکه اجتماعی در ایران فیلتر شد و زندگی کار بسیاری از مردم را تا مدتی دچار اختلال جدی کرد. بسیاری از کسبو کارها آسیب دیدند و مدتی گذشت تا فیلترشکنها بار دیگر به کمک کاربران ایرانی آمدند.
درباره اینستاگرام هم حالا به نظر میرسد در بزنگاهی جدید باز این احتمال در حال افزایش است؛ احتمالی که چندان هم دور از ذهن نیست.
پیش از این در دیماه سال ۱۳۹۸ هم جواد جاویدنیا، معاون فضای مجازی دادستان کل کشور اعلام کرده بود که «دستور قضایی برای فیلتر این سرویس داریم و نظر اکثریت شورای عالی فضای مجازی نیز مبنی بر فیلتر شدن این سرویس است.»
به گفته او اینستاگرام یک بار فیلتر شده بود و دولت گذشته وعده داد که با کمک فیلترینگ هوشمند میتواند این فضا را کنترل کند «اما متاسفانه در این زمینه هم هزینههای بالایی صورت گرفت ولی به نتیجهای نرسیدیم.»
او همچنین از این موضوع که ترافیک اینستاگرام «از یک سطح مشخص» در کشور بالاتر رفته، اظهار «تاسف» کرده بود.
۱۳ آبان در تاریخ جمهوری اسلامی روز مهمی است؛ نه از آن جهت که سفارت…
در تحلیل سیاسی و روانشناختی دیکتاتوری، مسئله مقصر دانستن پذیرفتگان دیکتاتوری به عنوان افرادی که…
امروز یکم نوامبر، روز جهانی وگن است؛ این روز، یادبودِ تمام دردمندیها و خودآگاهیهایی است…
درآمد در این نوشتار به دو مطلب خواهم پرداخت. نخست، تحلیلی از عنوان مقاله و…