زخم‌های کهنه و چالش‌های تازه

زیتون ـ محمدرضا سرداری: در حالی که در داخل کشور زمزمه‌هایی از تمایل محمود احمدی نژاد و یارانش برای بازگشت به قدرت اجرایی به گوش می‌رسد؛ پس از دو سال التیام و رضایت نسبی، زخم کهنه‌ی چالش ایران با سازمان بین‌المللی انرژی اتمی  بر سر برنامه هسته‌ای و همچنین لغو تحریم تسلیحاتی در شورای امنیت، می‌رود که سرباز کند.

روز گذشته شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با صدور قطعنامه‌ای از ایران خواست تا اجازه بازدید بازرسان این سازمان از دو سایت «مشکوک» داخل ایران را صادر کند. اما ایران با این درخواست مخالفت کرده و گفته است که استناد آژانس به اسنادی است که سازمان‌های جاسوسی اسرائیل و آمریکا در اختیار آن سازمان قرار داده‌اند.

بنا به گزارش رویترز، هفته گذشته نیز آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل، گفته بود که موشک‌های شلیک‌شده به اهدافی در عربستان «منشاء ایرانی» داشته‌اند. منظور گوترش حمله‌ای است که تابستان گذشته به تاسیسات نفتی عربستان، آرامکو ،انجام شد و شبه‌نظامیان حوثی مسئولیت آن را به عهده گرفتند. ایران هموراه نقش خود را در این حمله تکذیب کرد.

پرونده سایت‌های تخریبی، بار دیگر در دستور کار آژانس

شورای حکام آژانس در قطعنامه اخیر خویش جمهوری اسلامی را به‌خاطر عدم همکاری با بازرسان توبیخ کرده است؛ قطعنامه‌ای که با وجود مخالفت روسیه و چین، موافقت ۲۵ عضو این نهاد و رای ممتنع هفت عضو دیگر تصویب شد.

ایران می‌گوید منشا تحقیقات آژانس اسنادی است که اسرائیل مدعی شد در سال ۹۶ با یک تریلی از ایران خارج کرده و چون ادعای فعالیت در این دو مرکز از سوی «دشمن» ایران مطرح شده‌است، «اعتبار» ندارد.

ایران می‌گوید منشا تحقیقات آژانس اسنادی است که جاسوسان اسرائیل مدعی شدند در سال ۹۶ با یک تریلی از ایران خارج کردند و چون ادعای فعالیت در این دو مرکز از سوی «دشمن» ایران مطرح شده‌است «اعتبار» ندارد.

رافائل ماریانو گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در آغاز نشست چهار روزه شورای حکام گفته بود ایران بیش از چهار ماه است که اجازه بازرسی از دو مرکز مشکوک به فعالیت‌های اتمی را نمی‌دهد. با وجود این هنوز اشاره دقیقی به دو محلی که بازرسان آژانس به آنان مشکوک هستند نشده.

به نظر می‌رسد منظور ایران از ادعای «دشمن»، ادعایی بود که بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در مهرماه سال ۱۳۹۷، در مجمع عمومی سازمان ملل متحد مطرح کرده  و گفته بود اسنادی در اختیار دارد که نشان می‌دهد ایران در منطقه «توقوزآباد» مخفیانه آزمایش‌های هسته‌ای انجام داده است.

این اسناد ظاهرا در اختیار کارشناسان آژانس قرار گرفته و حال پس از گذشت نزدیک به ۲ سال این نهاد بین‌المللی درخواست بازدید داده‌است.

همچنین این گمانه‌زنی وجود دارد که سایت دوم منطقه‌ای در لویزان باشد که پیشتر مورد توجه بازرسان آژانس قرار داشت. این دو سایت هر دو در طی سال‌های ۸۳ و ۸۴، یعنی دوره آغاز دولت احمدی‌نژاد تخریب شده بود.

حال گزارش آژانس احتمال داده در یکی از آن دو سایت انفجار هسته‌ای در سطح آزمایشگاهی صورت گرفته باشد.
به گفته دبیرکل آژانس، بیش از چهار ماه است که جمهوری اسلامی اجازه دسترسی به این دو مرکز را نداده و  حدود یک سال است که از گفت‌وگوی جدی درباره سوالات مربوط به فعالیت‌ها و مواد هسته‌ای اعلام‌نشده احتمالی در این مراکز خودداری می‌کند. به باور ناظران این قطعنامه می‌تواند فشارها را بر جمهوری اسلامی برای همکاری بیشتر و ارائه مجوز بازدید از این دو سایت افزایش دهد.

آلمان، فرانسه و بریتانیا هم که قطع‌نامه اخیر به پیشنهاد آنان صادر شده بود، اعلام کردند از تلاش‌های آمریکا برای اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران حمایت نمی‌کنند.

در این میان با وجود دفاع روسیه و چین از ایران در برابر صدور این قطعنامه، میخاییل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گفته است ایران «باید خواسته آژانس را بدون کوچک‌ترین وقفه‌ای برآورده کند».

از آن سو آلمان، فرانسه و بریتانیا هم که قطع‌نامه اخیر به پیشنهاد آنان صادر شده، اعلام کردند از تلاش‌های آمریکا برای اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران حمایت نمی‌کنند.

واکنش جمهوری اسلامی؛ چیزی برای پنهان کردن نداریم

واکنش‌ها به قطعنامه اخیر آژانس در ایران فعلا در سطح دیپلماتیک بوده است؛ اما انتظار می‌رود واکنش به سطح مقامات بلند پایه‌تر از جمله مجلسِ در اختیار اصولگرایان نیز برسد.

به گفته نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بزرگ‌نماییِ دو درخواست دسترسی آژانس، در حالی که است که ایران ابهامات و نگرانی‌های اصولی در این خصوص دارد و گفت‌وگو‌ها نیز در این زمینه در جریان است.

ظریف گفت که ایران اجازه نخواهد داد آژانس ابزار دست دولت ترامپ برای نابودی برجام شود و تهدید کرد اگر آژانس بخواهد از «روش‌های غیرمنطقی» استفاده کند، ایران «برخورد مناسبی» خواهد داشت.

به نظر می‌رسد مقصود نماینده ایران از نگرانی اسنادی است که اسرائیل در اختیار آژانس قرار داده است. غریب آبادی معتقد است این قطعنامه تلاشی است در جهت ایجاد یک بحران غیرضروری بر سر راه این همکاری‌ها.

جواد ظریف، وزیر امور خارجه هم پیش از تصویب این قطعنامه گفته بود ایران چیزی برای پنهان کردن ندارد و این قطعنامه می‌تواند راه را برای توافق میان ایران و آژانس ببندد. وی همچنین تصویب قطعنامه شورای حکام را خطری برای برجام توصیف کرد و گفته بود که شرکای اروپایی این معاهده شریک جرم آمریکا در نقض برجام خواهد بود. ظریف همچنین تاکید کرده بود ایران اجازه نخواهد داد آژانس ابزار دست دولت ترامپ برای نابودی برجام شود و تهدید کرد اگر آژانس به گفته وی بخواهد از «روش‌های غیرمنطقی» استفاده کند، ایران «برخورد مناسبی» خواهد داشت.

«برخورد مناسب» ایران چیست؟

جمهوری اسلامی پس از خروج آمریکا از برجام، بارها تهدید کرده که در صورت عدم تامین منافع تعهد شده در برجام؛ «پاسخ مناسب» خواهد داد.

از آن مقطع تا کنون ایران در چند گام و در چارچوب برجام از تعهدات خویش کاسته، اما این موارد واکنش درخوری از سوی شرکای دیگر برجام نداشته است. از این رو به نظر می‌رسد اقدامات ایران در حدی نبوده‌است که تهدیدی علیه آن عهد نامه بشمار رود.

از سوی دیگر تهدید ایران درباره خروج از برجام و حتی معاهده منع گسترش سلاح های هسته‌ای (ان.پی.تی) حین خروج آمریکا از برجام نیز بارها مطرح شده بود، اما هیچگاه به مرحله عمل نرسید. با این حال گرچه در کوتاه مدت؛ انتظار نقض جدی برجام در قالب « برخورد مناسب» وجود ندارد، اما این احتمال می‌رود که در سال‌های پایانی دوره ریاست جمهوری حسن روحانی، سیاست هسته ای جمهوری اسلامی بار دیگر رنگ و بوی تندتری به خویش بگیرد و در دوره‌ای که به نظر می‌رسد دست اصولگرایان در انتخابات ریاست جمهوری باز است؛ برنامه هسته‌ای نیز بار دیگر دستخوش تغییرات سیاسی شود.

زمانی که احمدی نژاد در سال ۸۴ به ریاست جمهوری رسید؛ پرونده هسته‌ای ایران در طی دوره چهار ساله اول وی از شورای حکام آژانس به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع شد و در نتیجه تحریم‌های بین‌المللی علیه کشور وضع گردید. حالا بار دیگر در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در این احمدی نژاد می‌گوید که «آماده فداکاری در راه ایران» است.

لغو یا ابقا تحریم‌های تسلیحاتی ایران

از سوی دیگر حرکت در مسیر لغو تحریم تسلیحاتی شورای امنیت علیه ایران پس از اجرای برجام یکی از چشم‌داشت‌های مهم ایران از این توافق بین‌المللی بود.

شورای امنیت سازمان ملل از ۱۳ سال پیش خرید و فروش سلاح با ایران را در قالب تحریم‌های فصل هفتم شورای امنیت ممنوع کرده بود. طبق برجام  پاییز امسال این تحریم‌ها به پایان می‌رسد اما آمریکایی‌ها خواستار تمدید این تحریم‌ها هستند و قطعنامه‌ای را در این زمینه به شورای امنیت پیشنهاد کرده‌اند. قطعنامه‌ای که با مخالفت روسیه و چین و موضع مبهم اروپایی‌ها روبرو شده است.

گزارش اخیر دبیرکل سازمان ملل در خصوص اینکه  موشک‌های شلیک شده به آرامکوی عربستان منشاء ایرانی داشتند، از سوی ایران تلاشی از سوی آمریکا برای تمدید این تحریم‌ها خوانده شده است. حسن روحانی در این رابطه گفته «آمریکایی‌ها با ادامه سیاست فشار باز هم به دنبال توطئه هستند، و چون ایران در هفته‌های آینده و در مهرماه به نقطه‌ای می رسید که طبق قطعنامه ۲۲۳۱ همه تحریم‌های تسلیحاتی ایران برداشته می‌شود از هم اکنون نسبت به آن روز مهم و بلند برای تاریخ دفاعی ایران عصبانی و به دنبال تدوین قطعنامه و ارسال به شورای امنیت سازمان ملل هستند.»

آنتونی بلینکن، مشاور ارشد جو بایدن، نامزد انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، نیز اخیرا گفته است در صورت پیروزی بایدن، تمام تحریم‌های ترامپ علیه ایران حفظ خواهد شد. به گفته وی اگر ایران به طور کامل برجام را رعایت کند؛ بایدن به دنبال ایجاد توافقی قوی‌تر خواهد بود.
گرچه انتظار نمی‌رود آمریکا با وجود مخالفت روسیه و چین بتواند قطعنامه جدیدی، با ضمانت اجرایی، علیه ایران در شورای امنیت تصویب کند؛ اما به نظر می‌رسد ارتباط معناداری میان تحقیقات اخیر آژانس در خصوص دو سایت مشکوک و همچنین موشک‌های شلیک شده به عربستان با جلوگیری از لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران وجود دارد.
از این رو می‌توان انتظار داشت ایران که در حال حاضر با تحریم‌های آمریکا روبرو است؛ در صورت افزایش تنش با نهادهای بین‌المللی در دراز مدت بار دیگر با تحریم‌های بین‌المللی هم مواجه شود.