زیتون ـ یلدا امیری: روز پنجشنبه ۲ مرداد رسانه‌های ایران گزارش دادند که دو جنگنده خارجی در آسمان سوریه به پرواز ۱۱۵۲ هواپیمایی ماهان که از تهران به سوی بیروت در حال حرکت بوده نزدیک شده‌اند و خلبان هواپیمای ماهان مجبور به کاهش ارتفاع شد. در نتیجه کاهش ارتفاع ناگهانی و شدید تعدادی از مسافران مجروح شدند.

در دقایق ابتدایی رسانه‌های ایران خبر دادند که این جنگنده‌ها اسرائیلی بوده، اما ساعتی بعد و با انتشار اظهارات خلبان هواپیما مشخص شد که این جنگنده‌ها متعلق به ارتش آمریکا و یک فروند بوده است.

ارتش ایالات متحده نزدیک شدن یکی از جنگنده‌های خود با هواپیمای مسافربری ماهان را تایید کرد، اما در عین حال تاکید داشت که جت اف-۱۵ آمریکایی فاصله ایمن را با هواپیمای ایرانی رعایت کرده بود.

خبرگزاری رویترز گزارش داد که کاپیتان بیل اوربان اعلام کرده که پس از عبور هواپیمای مسافربری ایران که متعلق به شرکت ماهان بود از نزدیکی پایگاه نظامی تنف در سوریه که نیروهای آمریکایی آنجا مستقر هستند، یک جت اف-۱۵ ایالات متحده عملیات شناسایی انجام داد. زمانی که خلبان اف-۱۵ تشخیص داد این هواپیما یک هواپیمای مسافربری است از آن فاصله گرفت.

واکنش‌ها به یک «اتفاق»

این اقدام آمریکا جنگنده آمریکایی با واکنش‌های گسترده‌ای از سوی مقامات ایران روبرو شد و طیف وسیعی از مقامات، از نماینده مجلس گرفته تا مشاور رئیس جمهوری به آن واکنش نشان دادند.

حسام‌الدین آشنا، مشاور رییس‌ دولت با تهدیدی آشکار در این مورد در توییتر خود نوشت: «کسی که جان رهبرانش را دوست دارد با جان مسافران ما بازی نمی‌کند.»

سازمان هواپیمایی کشوری جمهوری اسلامی در واکنش به اقدام جنگنده‌ آمریکایی، اعلام کرد: ایران مراتب اعتراض جدی خود را رسما به شورای سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری (ایکائو) ارائه و خواستار رسیدگی فوری به موضوع است.

محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی گفت: «تجاوز آشکار جنگنده‌های آمریکایی به هواپیمای ایران باید با محکومیت آمریکا همراه باشد و ایران مراتب اعتراض حقوقی خود را صبح امروز (جمعه ۳ مرداد) کتبا به ایکائو تقدیم کرد.»

هواپیمایی ماهان نیز اعلام کرده که به دنبال «تهدید» هواپیمای مسافربری خود در آسمان کشور سوریه توسط جنگنده های ناشناس، بیانیه صادر خواهد کرد.

سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران هم در واکنش به حادثه روز پنجشنبه در آسمان سوریه گفت که مراتب اعتراض ایران به اقدام آمریکا به دبیر کل سازمان ملل و سفیر سوئیس در تهران (حافظ منافع آمریکا در ایران) ابلاغ شده است. خدا را شکر که هواپیمای مسافربری ایران به سلامت به تهران رسید؛‌ اما شاید دلیل این رفتار احمقانه آمریکایی ها این باشد که دیگر جهان تک قطبی به محوریت ایالات متحده آمریکا به زباله دان تاریخ پیوسته است.

حسام‌الدین آشنا، مشاور رییس‌ دولت با تهدیدی آشکار در این مورد در توییتر خود نوشت: «کسی که جان رهبرانش را دوست دارد با جان مسافران ما بازی نمی‌کند.»

اردشیر مطهری، نماینده گرمسار در مجلس وعده انتقامی سخت داد و نوشت که «منتظر انتقام سخت باشید، اما زمان و مکانش با ماست. ایران می‌داند چه می‌کند.» ولی اسماعیلی، نماینده گرمی در توییتر این اقدام را تعرض جنگنده‌های آمریکایی – اسراییلی نامید و نوشت: «عاملان این تهاجم منتظر سیلی محور مقاومت باشند و آمریکایی‌ها سریعتر منطقه را ترک کنند.»

لعیا جنیدی، معاون حقوقی حسن روحانی، هم این اقدام را نقض آشکار امنیت هوانوردی، تخلف از اصل آزادی پرواز هواپیماهای غیرنظامی و در مغایرت با مواد ۳ مکرر و ۴۴ پیمان هواپیمایی کشوری بین‌المللی (کنوانسیون شیکاگو) و ضمیمه‌های مربوطه و کنوانسیون مونترال ۱۹۷۱ و نیز زیر پا گذاشتن اصول مسلم حقوق بین‌الملل توصیف کرد.

نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد هم اعلام کرد علاوه بر گفت‌وگوی تلفنی مجید تخت‌روانچی سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد به زودی طی نامه‌ای به شورای امنیت و دبیرکل سازمان ملل متحد مراتب اعتراض خود را از تهدید هواپیمای مسافربری ماهان اعلام می‌دارد.

حتی جنبش حماس نیز اقدام جنگنده‌های آمریکایی را محکوم و اعلام کرد که تعرض جنگنده‌ آمریکایی به هواپیمای مسافربری ایرانی و ایجاد خطر برای مسافران آن را محکوم می‌کنیم. این جنبش تاکید کرد: «باید تمام اختلافات میان امت اسلامی را کنار بگذاریم و با هم متحد شویم. تعرض آمریکایی ها به هواپیمای مسافربری ایرانی اقدامی غیر قابل قبول است و نشان دهنده منطق اراذل و اوباش است.»

جنبش حماس: «باید تمام اختلافات میان امت اسلامی را کنار بگذاریم و با هم متحد شویم. تعرض آمریکایی ها به هواپیمای مسافربری ایرانی اقدامی غیر قابل قبول است و نشان دهنده منطق اراذل و اوباش است.»

در میان کاربران شبکه‌های اجتماعی هم این اتفاق بدون واکنش نماند. گروهی همصدا با مقامات ایران حرف از تنبیه آمریکا زدند و گروهی هم آن را در قیاس با سقوط هواپیمای اکراینی با موشک خودی و مرگ همه مسافران  آن پرواز در ایران، اتفاقی بی‌اهمیت قلمداد کردند.

هواپیمایی ماهان متعلق به کیست؟

هواپیمایی ماهان ظاهرا یک شرکت هواپیمایی خصوصی است و آشیانه اصلی این شرکت در شهر کرمان قرار دارد. این شرکت در سال ۱۳۷۱ در کرمان تاسیس شد و متعلق به موسسه خیریه مولی‌الموحدین است.

خیریه مولی‌الموحدین علی ابن ابیطالب استان کرمان در سال ۱۳۶۶ به شماره ۶۸ در اداره ثبت کرمان به ثبت رسید. سید حسین مرعشی استاندار وقت کرمان به همراه تعدادی از مقامات محلی استان کرمان بنیانگذاران این مؤسسه بودند. قاسم سلیمانی یکی از اعضای هیئت امنای موسسه مولی‌الموحدین بوده‌است.

هواپیمایی ماهان ظاهرا یک شرکت هواپیمایی خصوصی است و آشیانه اصلی این شرکت در شهر کرمان قرار دارد. این شرکت در سال ۱۳۷۱ در کرمان تاسیس شد و متعلق به موسسه خیریه مولی‌الموحدین است.

مولی الموحدین خود را یک مؤسسه خیریه توسعه گرا اعلام کرده‌است که در پروژه‌های مختلفی سرمایه‌گذاری می‌کند. ایجاد منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید، منطقه ویژه اقتصادی سیرجان، کارخانجات مدرن قطعات خودرو، احداث فرودگاه، ایجاد هتل‌ها و مراکز خدماتی، رفاهی و ورزشی از جمله سرمایه‌گذاری‌های مؤسسه خیریه مولی‌الموحدین کرمان است.

گفته می شود ۱۰۰٪ سهام شرکت هواپیمایی ماهان و حدود ۵۰٪ سهام کرمان خودرو به مولی‌الموحدین تعلق دارد و ۲۰ هزار نفر تحت استخدام این مؤسسه هستند.

حسین مرعشی در مصاحبه‌ای در سال ۸۹ با نشریه «کرمان ما» به عنوان بنیانگذار مؤسسه خیریه مولی الموحدین که شرکت هواپیمایی ماهان یکی از زیر مجموعه‌های آن است می‌گوید که هر کدام از فعالیت‌های این مؤسسه استفاده از یک فرصت است که به آن بها داده شده است.

در فروردین ماه ۱۳۸۷ وزارت بازرگانی آمریکا اعلام کرد که شرکت بریتانیایی بالی و شرکت‌های اقماری آن، شرکت ارمنی بلو ایرویز را به دلیل آنکه سه فروند هواپیمای ساخت آمریکا را از ایالات متحده خریداری کرده و در اختیار شرکت هواپیمایی ایرانی ماهان قرار داده اند به مدت شش ماه از برخورداری از امتیازات تجاری دولت آمریکا محروم می‌کند.

وزارت خارجه امریکا در سال ۱۳۹۵ اعلام کرد شرکت هواپیمایی ماهان‌ایر که به گفته این وزارتخانه سهامدار آن سازمان سپاه پاسداران است مجاز به پرواز به کشورهای غربی نیست. خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داده‌ بود که هواپیمایی ماهان، شرکتی وابسته به سپاه پاسداران ایران، در حال حاضر به بیش از ده کشور اروپایی و آسیایی، پرواز تجاری دارد.

مایک پمپئو، وزیر خارجه ایالات متحده در اردیبهشت ۱۳۹۹ در سخنانش ماهان را یک شرکت «تروریستی» نامید که به گفته وزیر خارجه آمریکا ایران از آن برای جابه جایی نیرو و سلاح استفاده می‌کند. مایک پمپئو برای مستند کردن حرف‌هایش درباره ماهان ایر به جابه‌جایی محموله‌های نامعلومی در روزهای اخیر به کشور ونزوئلا اشاره کرد که این شرکت انجام داده و آن طور که وزیر خارجه آمریکا گفته است محموله‌هایی برای حمایت از حکومت مادورو است.

البته با توجه به آنکه قاسم سلیمانی یکی از اعضای هیئت امنای موسسه خیریه مولی‌الموحدین بود، می‌توان وابستگی هواپیمایی ماهان به سپاه پاسداران را توجیه کرد.

ماهان و کرونا

هواپیمایی ماهان به وارد کردن ویروس کرونا به ایران هم متهم است. به این دلیل که با شیوع ویروس کرونا در چین، به پروازهای خود ادامه داد و حتی با وجود تاکید مقام‌های بهداشتی ایران در مورد ممنوعیت و توقف پرواز به ووهان چین، این خط هوایی همچنان پروازهای خود به شهرهای مختلف چین قطع نکرد.

هواپیمایی ماهان به وارد کردن ویروس کرونا به ایران هم متهم است. به این دلیل که با شیوع ویروس کرونا در چین، به پروازهای خود ادامه داد.

دولت ایران از روز ۱۲بهمن ۱۳۹۹ دستور توقف پروازها به چین را صادر کرد، اما هواپیمایی ماهان بر اساس آمار و اطلاعات پروازهای خود را به این کشور ادامه داد و با اعتراضات زیادی در داخل ایران روبرو شد.

با بالا گرفتن بحران کرونا بالاخره این شرکت مجبور به قطع پرواز‌هایش شد. با وجود این درطی روزهای اخیر بار دیگر خبر رسید که از شب گذشته پروازهای تهران-‌گوانگ ژو چین مجددا برقرار شده است. بر اساس این خبر پروازهای ماهان به صورت هفتگی انجام خواهد شد اما برای همه آزاد نیست؛ بلکه تنها کسانی می‌توانند به چین پرواز کنند که اقامت یا تابعیت این کشور، یا این‌که ویزای کاری یا تحصیلی معتبر داشته باشند.

حمل محموله‌های ممنوعه

اگر چه شرکت هواپیمایی ماهان ظاهرا فعالیت‌های مسافربری دارد اما بر اساس خبرها و شنیده‌ها سابقه فعالیت‌های دیگری نیز داشته است. خرداد ماه سال گذشته سایت هیات اطلاع رسانی رزمندگان ایران روایتی از امیر اسداللهی، خلبان هواپیمای ماهان از سفر همراه با قاسم سلیمانی منتشر کرد که در آن به حمل بار ممنوعه به دمشق اشاره شده بود.

در این روایت اسداللهی تعریف می‌کند که به همراه قاسم سلیمانی و ۲۰۰ مسافر و ۷ تن محموله ممنوعه، به سمت دمشق پرواز می‌کرده است اما برج مراقبت بغداد که در دست آمریکایی‌ها بوده، اجازه ورود به آنها نداده است و آنها را مجبور کرده برای بازرسی هواپیما در بغداد فرود بیایند.

اسداللهی در روایت خود که مربوط به سال ۱۳۹۲ بود از خونسردی قاسم سلیمانی و توانایی خود در تصمیم‌های سخت می‌گوید اما اعتراف خلبان به اینکه از پروازهای مسافربری هواپیمایی ماهان برای انتقال محموله‌های نظامی به سوریه جالب توجه بود. البته اسداللهی تنها به محموله ممنوعه اشاره می‌کند اما این مصاحبه نشان داد که ماهان از پوشش هواپیمای مسافربری برای مقاصد دیگری استفاده می‌کند.

گمانه زنی‌های بسیاری در مورد ماهان ایر وجود دارد؛ گفته می‌شود در سال‌های جنگ سوریه این شرکت در پوشش پرواز مسافربری، نیروی نظامی و سلاح به سوریه منتقل کرده است و اظهارات گاه و بیگاه مقامات نظامی هم این گمانه‌زنی‌ها را تایید می‌کند. نصرت الله حسینی پور سردار سپاه در آبان ۹۸ در این مورد می گوید: «این را بدانید که در جابجایی نیروها به سوریه فقط با هواپیمای غول پیکر ماهان بود که به داد ما می‌رسید، زیرا زیر رگبار دشمن وارد فرودگاه دمشق می‌شد و نیروها را پیاده می‌کردند.»