رییس‌ستاد کرونا یا «منبری سال‌های دور»

زیتون ـ سولماز ایکدر: در حالی که مسئولان وزارت بهداشت اوج گرفتن دوباره شیوع کرونا در هفته‌های اخیر را از جمله پیامدهای کاهش محدودیت‌ها و برگزاری مراسم جمعی اعلام می‌کنند، حسن روحانی، رییس جمهوری٬ چهارم مرداد ماه در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا تاکید کرده است که سوگواری‌های ماه محرم باید در تمام شهرها٬ حتی شهرهای قرمز٬ «با عظمت و شکوه» برگزار شود.

اگرچه این رییس جمهوری بود که تصمیم نهایی در این رابطه را مطرح کرد٬ اما به نظر می رسد که این قرار پیش از آن و با فشارهای نهادهای دیگری اتخاذ شده باشد.

کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی هم از مدتی پیش پیگیر برگزاری مراسم ماه محرم به رغم اوج گرفتن دوباره شیوع کرونا بود.

مجید نصیرایی، سخنگوی این کمیسیون، اول مرداد به ایسنا گفته بود: «با توجه به مسائل بهداشتی برای مقابله با ویروس کرونا نمی‌توان بحث سلامت جامعه را مورد بی‌توجهی قرار داد، ولی باید به این مهم نیز توجه کنیم که ما هر چه داریم و نداریم از همین روضه‌ها و ماه محرم و عاشورا است، این مباحث موضوعی نیست که شخصی بخواهد با آن ساده برخورد کند و به راحتی بگویند نماز جمعه تعطیل شد حالا هیئت عزاداری و محرم را هم تعطیل می‌کنیم.»

افرادی از جمله حسین انصاریان و تنی چند از منبریان دیگر نیز طی روزهای گذشته بر لزوم برگزاری مراسم عزاداری محرم تاکید کرده بودند که از نظر ایشان «عزاداری محرم افضل واجبات است.»

تصمیم به برگزاری مراسم عزاداری محرم اما مخالفانی نیز دارد.

ایا عزاداری جمعی با رعایت پروتکل‌های بهداشتی ممکن است؟

مسیح مهاجری، مدیر مسئول روزنامه جمهوری اسلامی، که خود روحانی و حامی دولت روحانی هم هست٬ در سرمقاله روز یک‌شنبه پنجم مرداد این روزنامه با اشاره به سخنان روحانی مبنی بر «برگزاری عزاداری‌های محرم حتماً و رعایت پروتکل‌های بهداشتی قطعاً» تاکید کرد که چنین چیزی امکان‌پذیر نیست.

او در ادامه نوشت «پروتکل‌های بهداشتی در محرم قابل رعایت نیست» و « سلامت، امری است واجب حال آن که عزداراری مستحب است و به خاطر امر مستحب نباید سلامت مردم را به خطر انداخت» و یادآور شده این سخن درست در روزی گفته شده که از ۳۱ استان، ۲۵ استان در وضعیت قرمز بوده‌اند و تازه ۶ استان دیگر هم سفید و بی مشکل نیستند.

مسیح مهاجری: «پروتکل‌های بهداشتی در محرم قابل رعایت نیست» و « سلامت، امری است واجب حال آن که عزداراری مستحب است و به خاطر امر مستحب نباید سلامت مردم را به خطر انداخت»

منتقد دیگر که حسن روحانی که او نیز اتفاقا خود روحانی حامی دولت است، محمد علی ابطحی بود که به رییس جمهوری یادآور شده و طعنه زده که شما باید در مقام «رییس ستاد ملی کرونا» دستور دهید و تصمیم بگیرید نه «منبریِ سال‌های دور».

انتقاد از رییس جمهوری محدود به هواداران اصلاح‌طلب‌اش نماند٬ با این که انتظار می‌رفت فعالان سیاسی اصول‌گرا دست‌کم استقبال کنند، احمد توکلی هم زبان به انتقاد گشوده و گفته است: «عزاداری امام حسین‌ع خلوص می خواهد نه شکوهی که جان هزاران عزادار را به خطر اندازد و در حافظۀ مردم، از عاشورا خاطره ای ناخوش بسازد.»

انتقاد از این تصمیم رییس جمهوری به فضای مجازی هم راه یافت و عده‌ کثیری از کاربران شبکه‌های اجتماعی «دستور» روحانی برای برگزاری مراسم ویژه ماه محرم را برابر با گسترش چندبرابری بیماری کرونا در ایران دانستند.

در این میان اما واکنش عماد افروغ شاید واقع‌گرایانه‌تر بود. او روز گذشته (دوشنبه) به خبرآنلاین گفت: «نمی‌توان به مردم گفت مراسم عزاداری امام حسین(ع) را برپا نکنند. چنین امری شدنی نیست.» چرا که به گفته افروغ اگر تصمیم گیران به این سمت روند، «بازتاب تندی» به دنبال خواهد داشت و «مردم» واکنش نشان می‌دهند.

اما آیا واقعا این مردم هستند که به دستور خودداری از برگزاری مراسم ویژه ماه محرم «واکنش» نشان خواهند داد؟

در میان آیین‌های مذهب شیعه٬ محرم یکی از محدود آیین‌هایی است که حداقل بخشی از مردم خود برای برگزاری آن پیش قدم می‌شوند؛ اما گردش مالی این آیین را نمی‌توان نادیده گرفت.

مداحان «سوپر برند»

صنعت عزاداری محرم یکی از صنایع مذهبی است که در حدو اندازه‌های خود گردش مالی بالایی دارد؛ تنها دستمزد «مداحان» در دو ماه محرم و صفر گویای این واقعیت است که با تعطیلی عزاداری محرم ضربه شدیدی به  چرخش مالی دست‌اندرکاران آن، به‌خصوص مداح‌ها وارد خواهد شد.

مسئله دستمزد مداح‌ها سال‌هاست که مطرح است و همچنان بخش‌های زیادی از آن ناگفته باقی مانده است.

بیشتر بخوانید: مدایح «با» صله

درآمد مداحان متناسب با تورم٬ طی این سال‌ها افزایش فراوانی پیدا کرده است. مداحان «سوپر برند» تا «روضه‌ای» صد میلیون تومان نیز دریافتی دارد. آن‌ها درست مانند یک خواننده معروف٬ مدیر برنامه دارند و تنظیم زمان و مکان روضه‌هایشان تفاوتی با تنظیم برنامه‌های کنسرت خواننده‌های معروف ندارد.

مدیربرنامه‌ها عموما قراردارد‌هایی را با صاحبان هیئت‌ها تنظیم می‌کنند که فقط یکی از مفاد آن «حق القدم» مداح است.

در سال ۹۶ جواد مقدم٬ یکی از مداحان سوپر برند برای ده شب روضه خوانی در هئیت غریب مدینه بابل یک میلیارد تومان دریافت کرد؛ به علاوه یک ویلای هفتصد میلیون تومانی که به عنوان صله به او داده شده بود.

در بندهای دیگر این قراردادها مسائلی ماننده «هیئت همراه» یا «پامنبری»ها مورد توافق قرار می‌گیرند. مداحان برند بین ده تا چهل پامنبری اختصاصی دارند که باید در تمامی روضه خوانی‌هایشان حضور داشته باشند٬ حتی اگر جلسه روضه‌خوانی در شهری دیگر برگزار شود؛ این پامنبری‌ها نیز از صاحب هیئت در قبال «گرم کردن روضه» حق‌القدم دریافت می‌کنند. حق‌القدم پامنبری‌ها معمولا کسری از حق‌‌القدم مداح است و گاه تا ده درصد آن نیز می‌رسد.

نحوی پذیرایی و شام هیئت نیز از جمله مواردی است که باید مورد توافق قرار گیرد٬ یک مداح سوپر برند در هر هیئتی روضه نمی‌خواند و نمی‌شود با هر غذایی از پامنبری‌ها و هواداران خاص او پذیرایی کرد.

بند دیگر قرارداد مربوط به سیستم صوتی است٬ مداحان سوپر برند معمولا تقاضای سیستم‌های صوتی حرفه‌ای دارند که قیمت آن‌ها سر به فلک می‌کشد و کرایه آن تا شبی پنجاه‌ میلیون می‌شود.

در سال ۹۶ جواد مقدم٬ یکی از مداحان سوپر برند برای ده شب روضه خوانی در هئیت غریب مدینه بابل یک میلیارد تومان دریافت کرد؛ به علاوه یک ویلای هفتصد میلیون تومانی که به عنوان صله به او داده شده بود.

همچنین نحوی اطلاع رسانی در مورد جلسه روضه خوانی نیز از مفاد قرار دادهاست. صاحبان هیئت‌ها در توافق با مدیران برنامه مداحان موظف می‌شوند تا تعدادی بنر با اندازه مشخص شده در قرارداد را در نقاط مختلف شهر نصب کنند تا مخاطبان هر مداح راحت‌تر بتوانند از زمان و مکان برپایی جلسه روضه آگاهی پیدا کنند.

گروه فیلم برداری٬ دکور هیئت و غیره از جمله مفاد قرار داد است که در برخی موارد قیمتی برابر با صدها میلیون تومان پیدا می‌کند.

در صورت دعوت مداح برای روضه خوانی در شهر یا شهرستانی دیگر هزینه‌های سفر٬ اقامت و پذیرایی ویژه‌ از او و هیئت همراهش نیز به تمامی این مخارج اضافه می‌شود.

عزاداری هزار میلیاردی

گردش مالی عزاداری محرم محدود به درآمد مداحان نیست؛ این بازار ظرفیت‌های بیشتری دارد تا جایی که  محمدحسین بلک٬ مدیرکل تبلیغات اسلامی٬ در این رابطه به ایسنا گفت که گردش مالی هیات‌های مذهبی در دهه محرم افزون بر ۱۰۰۰ میلیارد تومان است.

بنا بر اعلام سازمان تبلیغات اسلامی‌ در کل ایران حدود ۱۰۰ هزار هیئت ثبت‌ شده وجود دارد و تنها در شهر تهران ۱۹ هزار و ۲۹۴ هیات با ۶ هزار و ۷۱۵ مداح در دهه محرم فعال هستند؛ این در حالی است که تعداد هیئت‌های خانگی و ثبت نشده بارها بیشتر از این است.

هر هیئت دست کم ۱۰ شب در محرم برنامه دارد و برای هر شب برنامه پذیرایی چای، شربت و یک وعده غذا حداقل پذیرایی هیئت است.

وب سایت اقتصاد آنلاین سال گذشته با برآوردی حدودی نوشت که برای تهیه غذای هر صد نفر بین یک میلیون و دویست هزار تا دومیلیون تومان هزینه می‌شود. وب سایت تابناک نیز در همین رابطه خبر داد که ایرانی‌ها سال گذشته معادل ۱۲ هزار میلیارد تومان برای طبخ غذای نذری هزینه کرده‌اند.

هیئت عزاداری علاوه بر هزینه‌های پخت غذای نذری و مداحی، هزینه‌های دیگری نیز دارد؛ مانند اجاق گاز، سیستم صوتی، ظروف یکبار مصرف٫ موتور برق و … همگی جزئی از هزینه‌های هیئت‌های عزاداری را تشکیل می‌دهند.

با این حال مشتقات این بازار فراوان‌تر از اینهاست. از کار و کاسبی پر رونق تهیه و فروش پوشاک ویژه محرم گرفته تا بازار داغ فروش پر شترمرغ و علم و کتل ساخته و پرداخته بازار اصفهانی‌ها.

  به گفته محمدحسین بلک٬ مدیرکل تبلیغات اسلامی٬ گردش مالی هیات‌های مذهبی در دهه محرم افزون بر ۱۰۰۰ میلیارد تومان است.

بازار محرم اما فقط تولیدکنندگان داخلی را به خود مشغول نکرده است، چینی‌ها چند سالی است سهم بالایی از این بازار را از آن خود کرده‌اند. هرچند گفته می‌شود چین در تولید لباس‌های مخصوص محرم که دو سه سالی است مد شده، دست دارد اما حضور این کشور را در کنار تایوان بیشتر در بخش لوازم صوتی و تصویری و به طور مشخص آمپلی‌فایر و میکروفن از مدت‌ها پیش مطرح شده بود.

بازار پوشاک نیز چند سالی‌است متاثر از بازار پررونق عزاداری‌های ماه محرم، پوشاک ویژه عرضه می‌کند. تی‌شرت‌ها و شال و روسری‌هایی با نمادها و نوشته‌های مرتبط با این ماه و رنگ‌های غالب مشکی و سبز.

خبرگزاری ایلنا در گزارشی نوشت که قیمت تی‌شرت‌های مشکی در مغازه‌های پوشاک از ۱۰۰ تا بیش از ۵۰۰ هزار تومان است.

تا پیش از پرورش شترمرغ در ایران پرهای این پرنده را برای تزئین علم و کتل‌ها از خارج از ایران وارد می‌کردند اما چند سالی است که پر شترمرغ در ایران تولید و عموما به دست هنرمندان اصفهانی رنگ می‌شود.

در خبرگزاری آینا قیمت هر کیلو پر شترمرغ بیش از ده میلیون تومان اعلام شده است.

اصفهانی‌هایی که در ساخت علم و کتل هم نقش پررنگی ایفا می‌کنند. اگرچه تیغه‌های علم در چهارراه سیروس از یکی دو ماه مانده به محرم ساخته می‌شود اما ساخت تمثال‌ها بیشتر کار تبریزی‌ها و اصفهانی‌هاست. روی تیغه‌ها معمولا نقش و نگارهایی وجود دارد و برخی خمیدگی‌هایی دارد که کار قلم، چکش و درواقع کار دست است.

بر اساس آگهی‌های سایت دیوار قیمت علم‌های کوچک بین هفت تا یازده تیغه از ۲۵ میلیون تومان شروع می‌شود و بر اساس اندازه٬ قدمت و تزئینات قیمتش به صدها میلیون تومان می‌رسد.

نه فقط حسن روحانی که خود ملبس به لباس روحانیت و رییس جمهوریِ نظامی است که بنیانگذار آن گفته بود: «این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگاه داشته» که هیچ رییس جمهوری دیگر نیز به سادگی نمی‌تواند به جنگ چنین بازار پررونقی برود. بازاری که در شرایط رکود توررمی اقتصاد ایران از معدود بازارهای هنور پررونق است.

هرچند رییس جمهوری این تعبیر را هم به کار برده تا منظور خود را روشن‌تر بیان کرده باشد: «برگزاری عزاداری‌های محرم، حتماً. رعایت پروتکل‌های بهداشتی، قطعاً». با این تأکید که این دو «مانعه‌الجمع» نیست. اما در شرایطی که به گفته وزیر بهداشت دولت و در افق بزرگتر نظام تن به اعمال قرنطینه از ترس آغاز شورش گرسنگان نداد٬ قابل پیش‌بینی بود که دولت به جنگ منتفعان از بازار عزاداری‌های مذهبی نرود٬ خاصه آنکه این بار پای اعتقادات بخشی از مردم نیز در میان است.