زیتون-احسان نادرپور: در روزهایی که چشم ایرانیان به دماوند است، تا از وقف و زمین‌خواری و سایر بلایا نجاتش دهند، هر روز ابعاد جدیدی از فاجعه دست‌اندازی به این کوه و مناطق اطرافش نمایان می‌شود. هرچند حسن روحانی اخبار مربوط به وقف یک پلاک از دماوند را تکذیب کرد و آن را توطئه دشمن برای به انحراف کشاندن افکار مردم خواند، اما گزارش‌ها و مصاحبه‌های مدیران مختلف خبر از صحت این موضوع می‌دهد.
اما سوال اینجاست علت جذابیت دماوند برای نهادهای حاکمیتی و بنگاه‌های اقتصادی وابسته به حاکمیت چیست؟
از جان دماوند چه می‌خواهند؟
خاک دماوند به علت آتشفشانی بودن این قله سرشار از پوکه‌های معدنی است. این اما تنها ثروت نهفته در خاک دماوند نیست. از عمر سنگهای با ارز‌ش‌اش مناطقی مانند آینه‌ورزان در منطقه دماوند حدود ۶۵۰ میلیون سال می‌گذرد و برای بازتولید آن میلیون‌ها سال دیگر باید منتظر ماند. اما برای از بین رفتن این سرمایه‌ها با روند فعلی زمان خیلی کمتری نیاز است؛ تنها ۲۰۰ سال.
بیشتر بخوانید:
آیا سازمان اوقاف و امور خیریه زمین‌خوار است؟
همه چیز درباره سند وقفی دماوند
اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط زیست، در سال ۸۹ راجع به فعالیت‌های معادن موجود در منطقه دماوند و لاریجان و روستاهای اطراف قله دماوند گفته بود: «به‌دلیل فعالیت ۷ معدن پوکه‌برداری، روزانه ۵۰۰کامیون خاک و سنگ از جسم دماوند جدا می‌شود. با روند کنونی، تا ۲۰۰ سال دیگر از بلندترین قله ایران چیزی باقی نمی‌ماند.»
به گفته رئیس امور معادن استان تهران، استخراج سالیانه مواد معدنی در دماوند ۶ میلیون و ۲۸۳ هزار تن است و ۲۳ نوع ذخیره مواد معدنی در دماوند وجود دارد. این تنها آماری است که از شهرستان دماوند وجود دارد. با اضافه شدن آمارهای لاریجان و آمل این ارقام سر به فلک خواهد کشید.
اسماعیل کهرم: «به‌دلیل فعالیت ۷ معدن پوکه‌برداری، روزانه ۵۰۰کامیون خاک و سنگ از جسم دماوند جدا می‌شود. با روند کنونی، تا ۲۰۰سال دیگر از بلندترین قله ایران چیزی باقی نمی‌ماند.»
از سوی دیگر فعالیت معادن متعدد در ارتفاع بیش از دو هزار و ۲۰۰ متری دامنه‌های قله دماوند یکی از مشکلات جدی برای ثبت قله دماوند در فهرست یونسکو است. به همین علت دبیرکل کمیسیون ملی سازمان یونسکو پیش از این گفته بود: «ثبت کوه دماوند به عنوان نخستین میراث طبیعی ایران در فهرست جهانی یونسکو به دلیل آسیبی های فراوان وارد شده به محیط زیست این اثر منتفی شده است و فعلا کویر لوت اولین میراث طبیعی کشور خواهد بود که به ثبت یونسکو می‌رسد.»
یکه‌تازی بنیاد مستضعفان در دماوند
هفت شرکت خصوصی و دولتی ثبت شده پوکه معدنی در اطراف کوه دماوند وجود داشت که در دوره‌های زمانی مختلف برخی از آنها به طور دائم و برخی دیگر به صورت موقت تعطیل شدند. اما تنها معدنی که بدون تعطیلی به برداشت‌اش ادامه می‌دهد «شرکت معدنی دماوند» است. این شرکت یکی از زیر مجموعه‌های بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی است. شرکت معدنی دماوند، بزرگترین معادن مربوط به پوکه معدنی در دامنه دماوند را به خودش اختصاص داده است. معدنی که در روستای گزانه کمی پایینتر از روستای ملار قرار دارد.
تنها معدنی که بدون تعطیلی به برداشت‌اش ادامه می‌دهد «شرکت معدنی دماوند» است. این شرکت یکی از زیر مجموعه‌های بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی است.
درست در جایی که معدن شرکت دماوند به پایان می‌رسد، سازمان اوقاف وارد شده است و از آنجا به بعد معادن کوه دماوند را در اختیار گرفته است و سعی می‌کند باقی پوکه‌ها را تا فرصت دارد جمع کند. بر اساس گزارش عصر ایران از منطقه ملار در بخش‌هایی که معادن برداشت می‌شود ساختمان‌سازی و ویلاسازی آغاز شده است تا سازمان اوقاف بتواند از ذره ذره امکانات موجود در آن منطقه بهره‌برداری کند.
دیگر معادن اما تقریبا تعطیل شده‌اند. یکی از این معادن که مربوط به شهرداری رینه بود، به گفته بخشدار لاریجان تعطیل شده است. رضا مقدم بخشدار لاریجان در رابطه با حضور بنیاد مستضعفان در منطقه کوه دماوند و به خطر انداختن آن با برداشت بی‌رویه پوکه معدنی در سال ۹۷ گفته است: «مردم لاریجان در فقر بسر می‌برند ولی معدن گزانه با قرارداد ۱۰ ساله به بنیاد مستضعفان واگذار می‌شود که این اقدام در حق مردم لاریجان ظلم بزرگی است. این شهرداری توان آن را ندارد که بتواند از قله دماوند صیانت کند و همه باید برای صیانت از این قله پای کار بیایند. بخشداری لاریجان با دو نفر کارمند اداره می‌شود و آنقدر توان و نیرو نداریم که بتوانیم به همه بخش سرکشی کنیم.»
یکی از مالکان خصوصی این معادن؛ مالک معدن ملار در سال ۹۳ در رابطه با فعالیت معدن وابسته به بنیاد مستضعفان گفته بود: «در ارتفاعات دماوند چهار معدن فعال پوکه معدنی وجود دارد که از این چهار معدن، فعالیت سه معدن متوقف است و یک معدنی که متعلق به بنیاد مستضعفان است در شرایطی که در همین ارتفاع قرار گرفته است همواره فعال است و پس از اینکه توقف معادن این سطح ارتفاع صورت گرفت، پس از ۴۸ ساعت دوباره شروع به فعالیت کرد و در حال حاضر پوکه تولید می‌کند و پوکه‌اش را دو برابر قبل به فروش می‌رساند و فروش خود را به نوعی در منطقه انحصاری کرده است. اگر هر ماشین پوکه کامیونی را قبلاً ۵۰ هزار تومان می‌فروخت الان ۱۱۰ هزار تومان به مشتری می‌فروشد.»
این اعداد تا به امروز چندین و چند برابر شده است و تعداد این معادن هم از ۴ معدن به ۸ معدن رسید. پس از بررسی وضعیت معادن حاشیه قله دماوند چیزی که از ظاهر قضیه پیداست؛ به غیر از معدن مربوط به بنیاد مستضعفان و همچنین برداشت‌های غیرقانونی و بدون ثبت سازمان اوقاف از پوکه‌های معدنی دماوند باقی معادن تعطیل شده‌اند. و حداقل ۴ معدن از معادن خصوصی در ارتفاعات بالا نیز غیرفعال شده‌اند و باقی نیز به صورت نیمه‌فعال درآمده‌اند.
پوکه‌های معدنی به کجا می‌روند؟
اما جدا از استخراج بی‌رویه پوکه‌های معدنی؛ بخش خیلی کمی از برداشت معدن‌داران مصرف داخلی دارد. با شرایط کنونی و پایین آمدن ارزش ریال؛ صادرات این محصول بسیار به صرفه‌تر از فروش آن در داخل و ورود ان به بازار داخلی است. روسیه، عراق، پاکستان، سوریه، ترکیه، افغانستان و امارات مقصد کامیون‌هایی هستند که پوکه‌های معدنی را از کشور خارج می‌کنند.
روسیه، عراق، پاکستان، سوریه، ترکیه، افغانستان و امارات مقصد کامیون‌هایی هستند که پوکه‌های معدنی را از کشور خارج می‌کنند.
بر اساس گزارشی که خبرگزاری صداوسیما اردیبهشت امسال در رابطه با صادرات پوکه معدنی در تبریز منتشر کرد؛ یکی از رانندگان در این باره می‌گوید: «در داخل کشور هر محموله ۲۰ تا ۲۲ تنی پوکه معدنی نهایتا یک میلیون تومان فروخته می‌شود. اما در عراق با پول آنها ۶ میلیون تومان خریدار دارد.» رقمی که طبیعتا با کاهش بیشتر ارزش ریال در چند ماهه اخیر بالاتر رفته است. با وجود این اما فروش پوکه معدنی فقط در عراق سودی حداقل ۶ برابری دارد. بر اساس این گزارش که بیشتر بر روی منابع پوکه معدنی در تبریز تمرکز دارد، ماهانه ۵۰۰-۶۰۰ محموله ۲۰ تنی از طریق تبریز به عراق صادر می‌شود و این معادل ماهانه حدود ۱۲هزار تن پوکه است.
این سود البته تنها در عراق است، در کشورهای حاشیه خلیج فارس پوکه حتی با رقم بالاتری معامله می‌شود. امارات یکی از مهمترین خریداران حوزه خلیج فارس است که از سنگهای زینتی و پوکه‌های معدنی برای ساخت و ساز ساختمان‌ها و برج‌هایش و همچنین ساخت جزایر مصنوعی استفاده می‌کند. طبق آمار صادرات سنگ‌ها و فلزات قیمتی از ایران به امارات پس از سوخت، آهن و فولاد، مس و خشکبار در رده پنجم بیشترین صادرات ایران به امارات است.
تشویق با مالیات صفر درصد
بر اساس گزارش‌های موجود این شرکت‌ها و معادن برای صادرات مواد معدنی مذکور مالیات و عوارض جداگانه‌ای پرداخت نمی‌کنند و با قانون مالیات مستقیم یا همان مالیات صفر درصد؛ بدون اینکه تولید یا اشتغالزایی صورت بگیرد این موارد معدنی را از کشور خارج می‌کنند. تنها مانند تمامی مشاغل، مالیاتی بر اساس درآمد سالانه به آنها تعلق می‌گیرد که این مالیات هم بر پایه خوداظهاری و گزارش مهندسین ناظر است. اما نکته اینجاست که بر اساس قانون، حقوق مهندسین ناظر معادن که به امنیت و مسائل ایمنی و محیط زیستی مربوط به معادن را هم بررسی می‌کنند، توسط صاحبان معادن یا به عبارتی بهره‌برداران پرداخت می‌شود. این مساله بدین معناست که در صورتی که مهندس ناظر گزارشی برخلاف میل معدن‌داران بنویسد، اهرم فشار عملا در دستان معدن‌دار است و بسیار محتمل است که در این وضعیت نظارت دقیقی صورت نگیرد.
شنیده‌ها در این زمینه حاکی از آن است که برخی مهندسین ناظر معادن، با ثبت یک قرارداد و در اختیار قرار دادن مهر خود به معد داران کار خود را راحت کرده بدون چالش‌های اضافی حقوقشان را دریافت می‌کنند.
پوکه معدنی به چه کاری می‌آید؟
پوکه معدنی که از گدازه‌های آتشفشان به وجود آمده ماده‌ای عایق صوت، سرما، و گرماست که جهت شیب بندی بام ساختمان به کار می‌رود. وزن مخصوص آن کمتر از ۱ است و روی آب شناور می‌ماند. با استفاده از پوکه معدنی وزن ساختمان، تا یک سوم کم و در برابر زلزله مقاوم‌تر می‌شود. این مواد همچنین در صنایع عایق‌سازی کاربرد دارند و برای متخلخل کردن خاک نیز از آن استفاده می‌شود. همچنین در ساخت بتن‌های متفاوت برای مقاومت بیشتر و وزن کمتر از پوکه استفاده می‌شود. پوکه‌ها توانایی تحمل دمای بیشتر از ۷۶۰ درجه را دارند و از این رو به عنوان عایق حرارتی هم کاربرد دارند.
به نظر می رسد با ادامه روند فعلی در استخراج این پوکه‌ها تا سال‌های نه چندان دور جای کتاب جغرافیا و کتاب تاریخ در مدارس عوض خواهد شد و دماوند به تاریخ خواهد پیوست.
در مناطق کم‌آب برای مصارف کشاورزی هم از این محصول استفاده فراوانی می‌شود، چرا قابلیت توانایی نگهداری آب را دارد. رنگبری پارچه، استفاده از آن به عنوان مصاح ساختمانی در مکان‌هایی که مورد حمله حشرات و موریانه‌های قرار می‌گیرند و به کارگیری آن در تصفیه‌خانه ها از دیگر موارد استفاده این پوکه‌ها است.
در ایران دو جنس از پوکه معدنی وجود دارد که بیشترین استفاده را دارد:
۱.اسکوریا: پوکه معدنی قروه کردستان از جنس سنگ پا و به رنگهای سیاه خاکستری سبز قهوه ای
۲.پومیس: پوکه معدنی بستان آباد تبریز کمی آهکی و سفید رنگ است.
پوکه دماوند هم سنگی ما بین این دو پوکه است و با رنگ کرم شناخته می‌شود، که تمامی ویژگی‌های مثبت هر دو نوع پوکه بالا را دارا است.
به نظر می رسد با ادامه روند فعلی در استخراج این پوکه‌ها تا سال‌های نه چندان دور جای کتاب جغرافیا و کتاب تاریخ در مدارس عوض خواهد شد و دماوند به تاریخ خواهد پیوست.
بهمن محمدیاری؛ از مرغ تا پوکه معدنی
یکی از اصلی‌ترین صادرکنندگان پوکه‌های معدنی در کشور «گروه بازرگانی محمدیاری» است که به طور اختصاصی بر روی کشورهای امارات متحده عربی، عراق، کویت و عمان تمرکز کرده است. مدیرعامل این شرکت بازرگانی بهمن محمدیاری است.
محمدیاری، نماینده اصولگرای مجلس از حوزه تالش، رضوان‌شهر و ماسال در دوره های پنجم، هفتم و هشتم بود و در انتخابات مجلس دهم رد صلاحیت شد. او در دوره نمایندگی‌اش یکی از کسانی بود که در انحلال تیم فوتبال چوکا در انزلی نقش داشت و آن را به شهر تالش منتقل کرد و تا مدتی خودش مدیرعامل این تیم بود تا پس از ناکامی و ورشکستگی چوکا این تیم را به وزارت ورزش واگذار کرد. او مدتی هم مدیرعامل شرکت رجا بود و هم اکنون به عنوان مدیرعامل اتحادیه تعاونی مرغداران گوشتی ایران فعالیت می‌کند. بهمن محمدیاری البته این نام گروه را برای فعالیت در حوزه پوکه هم انتخاب کرده است تا مجبور به ثبت شرکت نشود.
البته گستردگی فعالیت های اقتصادی بهمن محمدیاری به همین موضوع خلاصه نمی‌شود.
او به عنوان رییس هیئت مدیره و نماینده شرکت فولاد خوزستان در شرکت نورد و لوله اهواز هم حضور دارد. تا دستی هم به آهن و فولاد برساند. حالا که دستش از مجلس کوتاه شده، در مجلس یازدهم برادرش، حسن محمدیاری، را وارد کارزار انتخابات کرده و به مجلس فرستاد تا ارتباطات سیاسی‌اش کماکان برقرار بماند.
دیدگاه‌ها بسته‌اند.