۴۰ سال «مجازات خانوادگی»

زیتون ـ یلدا امیری: مهراوه خندان، دختر نسرین ستوده، وکیل زندانی صبح روز دوشنبه ۲۷ مرداد، در منزل مسکونی خود، توسط ماموران قضایی بازداشت و به دادسرای اوین منتقل شد. او پس از چند ساعت بازجویی با قرار کفالت آزاد شد. گفته می‌شود بازداشت فرزند این وکیل زندانی احتمالا برای فشار بیشتر بر مادرش است که با درخواست آزادی زندانیان سیاسی اعتصاب غذا کرده است.

جمهوری اسلامی سابقه‌ای طولانی در آزار و اذیت، تهدید، بازداشت و حتی اعدام خانواده متهمان سیاسی دارد. سال‌های دهه ۶۰  از این منظر هم دوران سیاهی در کارنامه جمهوری اسلامی بود. در آن دوران افراد نزدیک خانواده بسیاری از متهمان سیاسی بازداشت و بدون اتهام خاص و تنها به دلیل نزدیکی با یک مخالف سیاسی حکم‌های سنگینی را تحمل می‌کردند.

دهه ۶۰؛ سال‌هایی سیاه برای خانواده زندانیان

بر اساس روایت‌هایی که از سوی زندانیان دهه شصت منتشر شده، تعقیب، تهدید، احضار و بازداشت اعضای خانواده فعالین سیاسی و مدنی مخالف توسط دستگاه‌های امنیتی حکومت اسلامی ایران، مسئله‌ ای رایج و سیستماتیک و البته هدفمند بوده است.

تهدید خانواده‌های زندانیان سیاسی با اقداماتی مانند تهدید به بازداشت، لغو ملاقات با زندانیان، اخراج از کار و تحصیل، حتی در مواردی تهدید به تجاوز در دهه ۶۰ رواج داشت.

مریم اکبری‌منفرد، زندانی سیاسی که با اتهام ارتباط با سازمان مجاهدین خلق که خود به اتهام مشابهی از سال ۸۸ در زندان به سر می‌برد، در سال ۱۳۹۵ برای پیگیری چرایی و چگونگی اعدام چهار خواهر و برادرش در دهه ۶۰ شکواییه‌ای نوشت. در این نامه سرباز آمده است: «برادر کوچکترم عبدالرضا اکبری منفرد در سن ۱۷ سالگی در سال ۵۹ به دلیل اینکه نشریه مجاهد پخش می کرد دستگیر و به سه سال حبس محکوم شده بود اما با وجود اینکه سال‌ها بود مدت حبس خود را گذرانده بود مقامات قضایی از آزادی او خودداری کرده بودند و در سال ۶۷ اعدام شد. در مراسم شب هفت برادر دیگرم علیرضا اکبری منفرد که در ۲۸ شهریور سال ۶۰ به اتهام هواداری از مجاهدین اعدام شده بود، ماموران امنیتی به برگزارکنندگان مراسم حمله کردند و حضار از جمله مادر و خواهرم رقیه اکبری منفرد را نیز دستگیر کردند. خواهر اینجانب که مادر یک دختر خردسال بود، به ۸ سال زندان محکوم شد و در سال ۶۷ درحالی که فقط یک سال تا پایان اتمام مدت محکومیتش باقی مانده بود، اعدام شد.»

فیلم مستند «سرگذشت‌های ناتمام»  روایت خانواده‌های اعدامیان تابستان ۶۷ است که توسط بنیاد برومند ساخته شده‌است.

زندانیان زیادی در سال ۸۸ با اتهام مشابهی متحمل سال‌ها حبس شدند.

بازگشت به رویه‌های گذشته

چنانچه از شواهد پیداست جمهوری اسلامی در حال بازگشت به رویه‌های ۳۰ سال پیش خود است. برخورد با خانواده زندانیان در سال های اخیر نه به شدت ۳۰ سال پیش اما به هر روی فراقانونی و نگران کننده  بوده‌است.

بازداشت مهراوه خندان دختر ۲۰ ساله نسرین ستوده به منظور فشار بر مادرش مصداق چنین اقداماتی است. مهراوه خندان پیش‌تر زمانی که تنها ۱۲ سال داشت هم از سوی دادسرای اوین و بدون این‌که پرونده‌ای داشته باشد، از کشور ممنوع‌الخروج شده بود.

مهراوه خندان پیش‌تر زمانی که تنها ۱۲ سال داشت از سوی دادسرای اوین و بدون این‌که پرونده‌ای داشته باشد، از کشور ممنوع‌الخروج شده بود.

در سال‌هایی که نسرین ستوده زندانی بود خانواده او همواره زیر فشار بود. رضا خندان همسر نسرین ستوده نیز مدتی بازداشت شد و به او اجازه ملاقات منظم با خانواده‌اش داده نمی‌شد.

رضا خندان، ششم مرداد ماه امسال خبر از مسدود شدن حساب‌های بانکی نسرین ستوده توسط دادستان تهران داد و در صفحه فیس بوکش نوشت: «به نظر می‌رسد این اقدام، سرآغاز توقیف اموال خانواده است.»

نسرین ستوده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۷ بازداشت شده و تاکنون در زندان است. او مجموعا به ۳۸ سال حبس و ۱۴۸ ضربه شلاق محکوم شده که طبق قانون مجازات اسلامی، ۱۲ سال این حکم اجرا می‌شود.

۸ سال حبس به جرم برادری

علیرضا علی‌نژاد، نویسنده و ویراستار و برادر مسیح علینژاد، روزنامه‌نگار و فعال حقوق زنان دوم مهرسال ۱۳۹۸ در خانه‌اش در بابل دستگیر شد و از آن زمان در بازداشت موقت به سر می‌برد و در بند ۲ الف زندان اوین زندانی است. وکیل علیرضا علی‌نژاد ۲۵ تیر امسال اعلام کرد که موکلش در دادگاه بدوی به هشت سال زندان محکوم شده است. مسیح علی‌نژاد که در آمریکا به سر می‌برد می‌گوید که برادرش بی‌گناه  بوده و فقط به خاطر فعالیت‌های او در زندان است.

علی علی‌نژاد، پیش از بازداشت ویدئویی منتشر کرده بود که در آن با گویش مازنی، از برنامه‌ سپاه پاسداران برای ربایش خواهرش سخن گفت. در این ویدئو علی علی‌نژاد می گوید:«آبجی ما [مینا علی‌نژاد] پارسال این را به مامان می‌گوید که سپاه پاسداران بابل حاضر است که ۶۰، ۷۰ میلیون هزینه کند و خرج سفر شما را بدهد با هر تعداد همراهی که بخواهید، بروید ترکیه یک هفته، ده روز اقامت کنید. به مسیح هم زنگ بزنید به هر زبان و هر طریق و هر روشی که بلدید مسیح را بیاورید ترکیه و نصیحت بکنید که دست از کارش بکشد.»

در ادامه این ویدئو، علی علی‌نژاد از پاسخ سفت و سخت مادرش در رد پیشنهاد سپاه پاسداران می‌گوید:«مامان گفت نه! برو به آن حضرات بگو ما چنین کاری نمی‌کنیم. می‌خواهید ما را بکشانید تا ترکیه با ۷۰ میلیون! معلوم است که این پول خون است و پول مسافرت نیست.»

مسیح علی نژاد در توییتی در مورد بازداشت برادرش نوشت: «جرایم برادر من اینها هستند: یک) دوست داشتن خواهرش. دو) خودداری از طرد من در تلویزیون دولتی. سوم) خودداری از همکاری با توطئه سپاه پاسداران برای کشاندن من به ترکیه و ربودن من برای انتقال به ایران.»

مسیح علی نژاد: «جرایم برادر من اینها هستند: یک) دوست داشتن خواهرش. دو) خودداری از طرد من در تلویزیون دولتی. سوم) خودداری از همکاری با توطئه سپاه پاسداران برای کشاندن من به ترکیه و ربودن من برای انتقال به ایران.»

دو نفر از مجریان صدا وسیما در سال ۱۳۹۷ در برنامه‌ای به نام «بدون تعارف» به منزل خانواده مسیح علی‌نژاد در مازندران رفتند و با خواهر او مصاحبه‌‌ای در مورد حجاب و علیه مسیح علی‌نژاد انجام دادند. مجریان تلویزیون جمهوری اسلامی ایران پیش از رفتن به خانه خانواده مسیح می‌گویند که «خانواده مسیح به دلیل یکی از نزدیکانش سال‌ها حرف و حدیث‌های بسیاری شنیده‌اند و حواشی مختلفی تحمل کرده‌‌اند. اما امروز سکوت را جایز نمی‌بینند و با دوربین بدون تعارف گفتگو کرد‌ه‌اند.»

برخی این گفتگوی تلویزیونی را اعتراف‌گیری سیاسی نامیدند.

قطع ارتباط با فرزندان

نرگس محمدی، نایب رییس کانون مدافعان حقوق بشر و زندانی سیاسی که پس از تحصن در زندان اوین در اعتراض به کشتار معترضان در آبان سال گذشته به زندان شهر زنجان تبعید شد بارها نسبت به عدم اجازه مسئولان زندان برای تماس تلفنی با فرزندان خود اعتراض کرده است.

تقی رحمانی همسر نرگس محمدی در سال ۹۷ اعلام کرد که مسئولان زندان اوین تهران همسر او را به خاطر موضع‌گیری‌هایش تنبیه کرده و مانع تماس تلفنی او با فرزندانشان شده‌اند. رحمانی که همراه دو فرزند خود در فرانسه به‌سرمی‌برد در توییتر نوشت که «بچه‌ها امروز هم برای دومین هفته صدای مادرشان را نشنیدند». او تاکید کرد که تنبیه زندانی به خاطر مواضع او و محروم کردن فرزندانش از حق طبیعی تماس تلفنی با مادر مصداق شکنجه است.

امسال نیز تقی رحمانی ویدیویی از دو فرزند ۱۳ ساله‌شان منتشر کرده که در آن این دو نوجوان از این می‌گویند که ۱۱ ماه است صدای مادرشان را نشنیده‌اند و از مخاطبان می‌خواهند صدای آنها را به گوش جهانیان برسانند. ابتلای نرگس محمدی به کرونا در زندان باعث نگرانی شدید خانواده او شده است.

نرگس محمدی که از اردیبهشت ۱۳۹۴ در زندان بسر می‌برد، پس از ۱۱ ماه محرومیت از گفتگو با فرزاندان خود، روز ۵ مرداد توانست با آنان تلفنی گفتگو کند.

نرگس محمدی به ۱۶ سال حبس محکوم شده شش سال این محکومیت به دلیل تبلیغ علیه نظام و ۱۰ سال  دیگر به خاطر فعالیت او در کمپین «گام به گام تا لغو مجازات اعدام» صادر شده است.

ابراهیم رئیسی از دهه ۶۰ تا امروز

سید ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی و نایب‌رئیس اول مجلس خبرگان رهبری است. او از ۱۶ اسفند ۱۳۹۷ به سمت ریاست قوه قضائیه منصوب شد.

رئیسی در دهه ۶۰ «معاون گروهکی» دادستان انقلاب اسلامی بود. ایرج مصداقی، زندانی سیاسی سابق در مورد او می‌نویسد: رئیسی را بچه‌های کرج که با ما هم‌بند و هم‌اتاق بودند می‌شناختند. او در سال ۶۰ بازجو و دادستان پرونده‌ آن‌ها بود. به همین دلیل او را به چهره می‌شناختم و در روزهایی که در راهرو مرگ بودم نیز تحرکات او را دنبال می‌کردم. در ضمن در جریان کشتار نیز چندین بار نام او از سوی اعضای هیأت و پاسداران مطرح شد. در روزهایی که کشتار در زندان گوهردشت جریان داشت، هرگاه که می‌خواستند گروهی را اعدام کنند یکی از اعضای هیأت، شخصاً به قتلگاه می‌رفت تا شاهد دار زدن زندانیان باشد. رئیسی و اشراقی دو نفری بودند که شخصاً برای مشارکت در اعدام زندانیان و نظارت بر حسن اجرای آن به قتلگاه می‌رفتند. من هر دو را بارها هنگامی که به سمت حسینیه زندان (محل دار زدن زندانیان) می‌رفتند، دیدم.»

کارنامه رئیسی در دوره ریاست قوه قضائیه نیز شباهت‌هایی به دهه ۶۰ دارد. از سال ۱۳۹۷ تا کنون هم احکام سنگینی برای فعالان سیاسی و معترضان خیابانی صادر شده است و آزار و اذیت خانواده زندانیان همچنان ادامه دارد.