صدا وسیما؛ بازنده میدان بی‌رقیب

زیتون ـ احسان نادرپور: «مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیری در فضای مجازی و نظارت بر آن منحصراً بر عهده سازمان صدا و سیما ست.» این دستور آیت الله خامنه‌­ای صادره در شهریور ۹۴، این روزها راه نجاتی شد برای صدا و سیما تا آخرین رقیب داخلی­‌اش را هم از میدان به در کند.

شبکه نمایش خانگی این روزها با اختلاف از صدا و سیما پیش افتاده و مردم ترجیح می­‌دهند از بین همین محصولات محدود داخلی، خودشان انتخاب کنند که چه چیزی را نماشا کنند، از این رو اقبال عمومی به شبکه‌های نمایش خانگی که چندان گوش به حرف صدا و سیما نمی‌دهند، زیاد شده است.

صدا و سیما اما این بار هم در تلاش است بار دیگر پس از تجربه­‌ مقابله با ویدئو و ماهواره؛ تیغ سانسورش را به گردن تولیدات نسبتا مستقل نمایش خانگی هم نزدیک کند.

شبکه نمایش خانگی چند سالی است که در ایران پا گرفته و سایت­‌های شناخته شده‌ای مانند؛ فیلیمو و نماوا  هم مرجع پخش تولیدات آن از سریال و برنامه­‌های طنز گرفته تا فیلم سینمایی، مستند و تاک‌شوهای موضوعی شدند. در مقابل صدا و سیما به جای بالا بردن کیفیت برنامه‌­هایش و رقابت با این شبکه‌­ها مثل همیشه سعی کرد تا از طریق اعمال قدرت و به دست آوردن انحصار، رقیب را از میدان به در کند.

حالا همین امر و  تلاش برای در اختیار گرفتن نظارت و صدور مجوزهای نمایش خانگی توسط صدا و سیما صدای اهالی سینما را در آورده است. روز گذشته، ۱۳ صنف سینمایی با بیش از سه هزار عضو علیه واگذاری شبکه خانگی به صدا و سیما بیانیه دادند. آنها تاکید کردند که سپردن سرنوشت این پدیده نوپای تولید و توزیع به سازمانی که خود رقیب آن است تصمیمی اشتباه و غیر قابل جبران خواهد بود.

۱۳ صنف سینمایی با بیش از سه هزار عضو علیه واگذاری شبکه خانگی به صدا و سیما بیانیه دادند و تاکید کردند سپردن سرنوشت شبکه نمایش خانگی به سازمانی که خود رقیب آن است تصمیمی اشتباه و غیر قابل جبران خواهد بود.

آنها معتقدند که در اختیار گرفتن این شبکه­‌ها توسط صدا و سیما ضربه سنگینی به هنر و این صنعت نوپا در ایران وارد خواهد کرد. در این بیانیه آمده: «فرصت‌های شغلی بوجود آمده از تولید محصولات شبکه نمایش خانگی و پلتفرم­های VOD بالغ بر سه تا پنج هزار فرصت شغلی مستقیم و غیر مستقیم در سال است که سیاست های غیر پاسخگوی صدا و سیما بدون شک باعث فرار سرمایه از این صنعت شده و ضرر معیشتی هنگفتی به اهالی سینما وارد خواهد کرد.»

حق انتخاب دارید؛ ولی نه در آن حد

چند سالی است درگیری بین بخش نمایش خانگی و صدا و سیما در پستوی ادارات و جلسه‌ها در جریان است.

ماجرای از شهریور ۸۹ شروع شد. زمانی که مهران مدیری اولین سریال پرفروش شبکه نمایش خانگی به نام قهوه تلخ را کلید زد. مدیری که در آن روزها از کار و برنامه‌سازی در صدا و سیما محروم بود با سی‌دی‌های سریالش به خانه­‌های مردم راه پیدا کرد و از آنجا بود که مشخص شد راه­‌هایی وجود دارد که مردم از هنرمندان مورد علاقه‌­شان اثری را خارج از  چارچوب صدا و سیما و با سانسور کمتر ببینند.

۴ سال بعد و در سال ۹۳ فیلیمو و نماوا به عنوان اولین شبکه­‌های VOD  وی‌او‌دی، (Video On Demand) از وزارت ارتباطات و وزارت ارشاد مجوز گرفتند تا فعالیت‌شان را آغاز کنند. هرچند پیش از آنها هم سایت‌های مشابهی وجود داشت اما تا این اندازه فراگیر نبودند. تلاش‌های صدا و سیما برای تاثیرگذاری بر این شبکه­‌ها تاحدودی بی‌فایده بود. در طی این سال‌ها تنها توانست با اعمال فشار به کارمندان و مجریان‌اش آن­ها را از پیوستن به این شبکه­‌ها و برنامه‌سازی برای آن­ها منع کند.

بهار سال ۹۶ بود که از پخش سریال کلاه قرمزی به همین بهانه جلوگیری شد و با وجود اینکه این برنامه آماده انتشار بود، صدا و سیما نه خودش حاضر به پرداخت هزینه‌­ها و پخش آن شد و نه اجازه داد این سریال در شبکه نمایش خانگی پخش شود.

در آخرین این موارد رامبد جوان را از ساخت برنامه اینترنتی «استندآپ شو» منصرف کردند تا او را بار دیگر برای ساخت خندوانه به تلویزیون برگردانند.

علی لاریجانی در مجلسی که رییس‌اش بود پای حرفی که در دوران ریاستش در صدا و سیما زده بود ایستاد و از جایگاه جدیدش هم اجازه نداد صدا و سیما تضعیف شود. او هم در این مناقشه طرف صدا و سیما و «رهبر» ایستاد.

در همین راستا ابراهیم رئیسی هم با استناد به دستور رهبر جمهوری اسلامی، در ۲۸ دی‌ماه سال گذشته ابلاغیه‌­ای خطاب به تمامی مراجع قضایی صادر کرد که از آن پس با توجه به آن حکم کسی بدون مجوز صدا و سیما نمی‌­تواند به سراغ تولیدات صوتی و تصویری برود.

پیش از آن دولت در سال ۷۹ از شورای نگهبان خواستار تفسیر قانون در رابطه با انحصار صدا و سیما شده بود و در ابلاغیه رییسی نیز به همین موضوع اشاره شد: «نظریه تفسیری در خصوص اصل چهل و چهارم قانون اساسی: مطابق نصّ صریح اصل چهل و چهارم قانون اساسی در نظام جمهوری اسلامی ایران رادیو و تلویزیون دولتی است و تأسیس و راه اندازی شبکه‌های خصوصی رادیوئی و تلویزیونی به هر نحو، مغایر این اصل می‌باشد. بدین جهت انتشار و پخش برنامه‌های صوتی و تصویری از طریق سیستمهای فنی قابل انتشار فراگیر (همانند ماهواره، فرستنده، فیبرنوری و غیره) برای مردم در قالب امواج رادیوئی و کابلی غیر از سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران خلاف اصل مذکور است.»

بعد از صدور بخشنامه توسط رییسی، دفتر رئیس‌جمهوری ایران هم به نقل از حسن روحانی خطاب به ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضائیه نوشت که «احتراما؛ اینگونه امور مرتبط به شورای عالی فضای مجازی است».

حالا صدا و سیما با دستی پر از حکم رهبر و رییس‌قوه قضاییه، به سراغ مجلس رفت تا از این پس تمامی تولیدات صوتی و تصویری کشور حتی در فضای مجازی را هم به زیر بلیط خود ببرد. این طرح  اما در صحن علنی مجلس هنوز به رای گذاشته نشده است.

در صورت تصویب و اجرای کامل طرح یک بخش از وزارت ارشاد عملا از پروسه نظارت خارج شده و صدا و سیما تنها مرجع رسمی صدور مجوز تولیدات شبکه نمایش خانگی خواهد شد. هر چند در این مدت با آنکه هنوز ارائه مجوز از سوی ارشاد ادامه دارد، اما روال به این شکل شده که صدا و سیما هرگاه احساس کند برنامه­‌ای باب میلش نیست، می‌تواند اعمال نفوذ کرده و نسبت به حذف آن برنامه اقدام کند. از سوی دیگر صدا و سیما جدای از این وزارت ارشاد می‌­تواند مجوزهایی برای ساخت برنامه‌­ها و سریال‌­های نمایش خانگی ارائه کند.

حالا صدا و سیما با دستی پر از حکم رهبر و رییس‌قوه قضاییه، به سراغ مجلس رفت تا از این پس تمامی تولیدات صوتی و تصویری کشور حتی در فضای مجازی را هم به زیر بلیط خود ببرد.

اما یکی دیگر از تنش‌های مربوط به این قانون، تعریف «صوت و تصویر فراگیر» است. این تعریف در اواخر مجلس دهم و در کمیسیون فرهنگی نهایتا به برنامه­‌هایی اطلاق شد که یا به صورت زنده پخش می‌شود و یا دارای جدول پخش زمانی است: «پخش گسترده یا ایجاد قابلیت پخش گسترده محتوای صوتی و تصویر یا ترکیبی از آنها که به صورت یکسویه برای مخاطب عام بوده، الزامی به شناسایی مخاطب نباشد و محتوای توزیع شده، زنده بوده یا جدول پخش زمانی داشته باشد.»

تعریفی که صدا و سیما زیر بار آن نمی‌­رود و در این زمینه اختیار تمامی VOD ها را می­‌خواهد. اگر صدا و سیما بتواند به خواسته خودش دست پیدا کند علاوه بر سریال‌­ها و برنامه‌­های منتشر شده در شبکه نمایش خانگی حتی بر پخش فیلم­‌های سینمایی در این شبکه هم اعمال نفوذ می­‌کند و شاهد خواهیم بود که فیلم­‌ها پس از ممیزی در هنگام پروانه ساخت و پروانه نمایش سومین مرحله ممیزی را هم باید پیش از نمایش طی کنند.

قربانی­‌های تمامیت‌خواهی صدا و سیما

در بهار سال‌جاری، مجید صالحی بازیگر سینما و تلویزیون، یک برنامه تاک‌شو در حوزه سرگرمی راه انداخت به نام «ام شو». می‌توان گفت این اولین برنامه­ در فضای مجازی ایران بود که به صورت حرفه‌­ای و زنده از طریق اینستاگرام و یوتیوب پخش می‌­شد.

بعید به نظر می‌رسد صدا و سیما که با دادن هزینه سنگین و ریزش فراوان بیننده‌های خود، عادل فردوسی‌پور را از میدان به در کرد،به‌راحتی حاضر به تریبون دادن به او آن هم در فضای نسبتا آزادتر باشد.

«ام شو» با وجود اینکه برای پخش در اینستاگرام از وزارت ارشاد مجوز گرفته بود، اما پس از پخش مصاحبه با اکبر عبدی که در بخش­‌هایی از آن انتقادی به مسایل اقتصادی و سیاسی کشور داشت، با اعمال نفوذ صدا و سیما متوقف شد. هرچند امین انتظاری یکی از تهیه‌کنندگان برنامه طنز «ام‌شو» اعلام کرده بود که حکمی بابت توقیف به آنها ارائه نشده است و در حال مذاکره با مسئولان صدا و سیما هستند، با این حال این برنامه یک هفته تعطیل شد. پس از این تعطیلی و عذرخواهی برنامه‌سازان و شخص مجید صالحی «ام شو» تنها یک قسمت دیگر ادامه پیدا کرد و پس از آن با پخش یک برنامه کوتاه از پشت صحنه فعالیت‌هایشان «به صورت موقت» از مردم خداحافظی کردند.

عادل فردوسی پور که با تعطیل شدن برنامه نود؛ یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های تاریخ صدا و سیما، از برنامه‌سازی به دور افتاده بود؛ قصد دارد بار دیگر تلاش کند تا به برنامه‌سازی برای فوتبال ایران برگردد. برنامه‌­ای به نام «نود نو» که در شبکه نمایش خانگی منتشر خواهد شد. اما این برنامه هم از همان ابتدا بی‌حرف و حدیث نیست. با وجود صدور مجوز از سوی وزارت ارشاد خبرهای غیر رسمی حاکی از آن  است که ساخت این برنامه بدون تایید حراست سازمان صدا و سیما غیرممکن خواهد بود. بعید به نظر می‌رسد صدا و سیما که با  دادن هزینه سنگین و ریزش فراوان بیننده‌های خود عادل فردوسی‌پور  را از میدان به در کرد، به‌راحتی حاضر به تریبون دادن به او آن هم در فضای نسبتا آزادتر باشد.

هر چند در ابتدا این‌گونه به نظر می‌رسید، اما درگیری­‌های فردوسی پور و سازمان صدا و سیما تنها متوجه اختلاف او با رییس جوان شبکه سه، علی فروغی نبود و آنطور که در کتاب خاطرات سرافراز، مدیر اسبق صدا و سیما، اعلام شد پس از مصاحبه عادل با جواد ظریف که در لحظات آخر توسط شخص سرافراز از پخشش جلوگیری به عمل آمد؛ درخواست تعطیلی برنامه ۹۰ از طرف دفتر رهبری مطرح شد و به گفته خودش او زیر بار این دستور نرفت.