زیتون – احسان نادرپور: «کجا میری؟ چی تو ماشینت داری؟ صندوق رو بزن… داشبورد رو باز کن… نسبت تون چیه؟ شالتو بکش جلو، ها کن..» به لطف جمهوری اسلامی و نهادهای حاکمیتی از سپاه پاسداران و کمیته در سال‌های اول انقلاب تا گشت ارشاد، بسیج و سایر نهادهای ریز و درشت در سال‌های بعد، این جملات تبدیل به تجربه مشترک تعداد زیادی از ایرانی‌ها شده‌است.

در شهرها هر چند وقت یک بار به بهانه­‌های مختلف و اغلب با اسم رمز «برقراری امنیت» گشت­ و ایست‌های بازرسی به راه می­‌افتد. کاری که انجام آن به شیوه‌های غیرمعمول و توسط نهادهای غیرمسئول، به شهادت افکار عمومی نه تنها باعث ایجاد امنیت نمی‌شود که بیشتر حس ناامنی می‌دهد. از سوی دیگر موازی کاری همه این نهادها با پلیس و نیروی انتظامی به سردرگرمی و نارضایتی مردم انجامیده و گاه حتی صدای دولت را هم در می‌آورد.

این روزها بار دیگر خبرها حاکی از به راه افتادن جریانی تازه با نام «رضویون» به منظور برقراری «امنیت» است، نهادی که به شیوه شاخه‌ها سپاه قدس، «زینبیون» و «فاطمیون» نامگذاری شده است.

سپاه ولی عصر خوزستان با صدور اطلاعیه ای اعلام کرد که «در پی درخواست‌های اخیر مردمی برای ورود نیروهای بسیج و سپاه جهت تقویت امنیت مناطق مختلف شهرستان اهواز گشت های ویژه رضویون به زودی فعال می‌شوند.»

در این اطلاعیه آمده مردم استان خوزستان با «درخواست و مطالبه گسترده در فضای مجازی و مراجعات حضوری و مکتوب» خواهان ورود و « کمک سپاه ولیعصر(عج) به ارتقای امنیت عمومی جامعه در پی سرقت‌ها و ناامنی‌های اخیر در شهرستان اهواز» شدند. سپاه و بسیج هم «ضمن تشکر از اعتماد عموم مردم» برای این کار اعلام  آمادگی کردند.

همزمان با اعلام خبر این گشت‌زنی‌ها، ابراهیم رییسی، رئیس قوه‌قضائیه هم در گردهمایی فرماندهان نیروی انتظامی تاکید کرد: «مطلقاً نباید اجازه دهیم هیچ نقطه‌ای از کشور به محل امنی برای مفسدان، اراذل و اوباش و معتادان متجاهر تبدیل شود.»

گشت رضویون از کجا آمده است؟

خوزستان اولین و تنها استانی نیست که گشت­ موسوم به «رضویون» در آن راه اندازی می‌شود.

نقطه شروع اجرای گشت­‌های رضویون، پاییز سال ۹۶ بود و این کار در ابتدا به صورت چراغ خاموش و بدون اعلام قبلی آغاز شد.

در همان زمان و بعد از اینکه سپاه اعلام کرد قصد «همکاری» با نیروی انتظامی در این زمینه را دارد سخنگوی وزارت کشور گفت که مطابق قوانین ایران و مصوبات «شورای اجتماعی کشور»، نیروی انتظامی متولی برخورد با ناامنی‌های اجتماعی است و از سپاه برای این کار کمک نخواسته است.

نقطه شروع اجرای گشت­‌های رضویون، پاییز سال ۹۶ بود و این کار در ابتدا به صورت چراغ خاموش و بدون اعلام قبلی آغاز شد.

شهریور سال بعد از آن بود که غلامحسین غیب‌پرور، رئیس وقت سازمان بسیج مستضعفین، شروع به کار گشت­‌های محله محور، تحت عنوان «شبکه نخبگان رضویون» را اعلام کرد و گفت:« ما این گشت‌ها را هفت هشت ماهی است آغاز کرده‌ایم و معتقدیم این گشت‌ها، ایست‌های بازرسی را پوشش می‌دهد چرا که به نظر می‌رسید نگرانی‌هایی در مورد ایست بازرسی‌های کف خیابان، برای مردم وجود دارد و به همین دلیل گشت‌های محله محور را مورد تاکید قرار دادیم و برای آن نام «شبکه نخبگان رضویون» را در نظر گرفته‌ایم و بازخوردهای خوبی هم تاکنون داشته است.»

دادستان مرکز استان گلستان هم پس از آن از تشکیل گشت‌های رضویون در این استان خبر داد و گفت: «موضوع گشت رضویون با تفاهم همکاری سه جانبه نیروی انتظامی، بسیج و دستگاه قضائی امضا شده است و بسیج گشت‌هایی را برای همه امور در طول شب از جمله جلوگیری از سرقت‌ها می‌گذارد.»

در بهمن ماه سال ۹۷ تهران به عنوان اولین شهر، به طور رسمی آماده حضور رضویون شد و محمد شرفی رییس پلیس پیشگیری ناجا از راه اندازی قرارگاه ابوذر، گشت‌های رضویون و استفاده از ظرفیت موسسات حفاظتی و مراقبتی، نگهبانان محله و پلیس‌های افتخاری خبر داد.

این بدان معناست که سپاه بعد از ۱۶ سال به صورت رسمی گشت‌زنی در خیابان‌ها برای مقابله با «جرایم اجتماعی» را از سرگرفت؛ کاری که در سال ۱۳۷۰ با تاسیس نیروی انتظامی متوقف شده بود.

سپاه بعد از ۱۶ سال به صورت رسمی گشت‌زنی در خیابان‌ها برای مقابله با «جرایم اجتماعی» را از سرگرفت؛ کاری که در سال ۱۳۷۰ با تاسیس نیروی انتظامی متوقف شده بود.

پس از تهران به مرور در دیگر شهرها هم خبر راه اندازی گشت‌های رضویون شنیده شد.

در عکس‌هایی که از «رضویون» منتشر شده، نوجوانان و جوانان بسیجی با چفیه و لباس نظامی دیده می‌شوند که با گشت‌زنی در خیابان‌ها «امنیت» محلات را تضمین می‌کنند. این در حالی است که بر اساس قانون؛ نیروی انتظامی موظف به تامین امنیت داخلی شهرها است.

حال در اکثر شهرها از یزد و قم گرفته تا مازندران و هرمزگان به مرور سپاه، «رضویون» را فعال کرده و به نظر می‌رسد هدف طی همان روندی است که سپاه قدس در حوزه «امنیت» خارجی در مواجهه با ارتش طی کرده و این نیرو را به حاشیه کشاند.

با توجه به این شرایط، دور از ذهن نیست اگر بازوی تازه داخلی سپاه هم در ابتدا در موازی‌کاری و «همکاری» با نیروی انتظامی و به مرور با پس زدن آن، جای خود را باز کرده و به ضابط قضایی اصلی در حوزه امنیت شهری تبدیل شود.

در حال حاضر بنا بر اعلام مسئولان سپاه و نیروی انتظامی در رابطه با راه‌­اندازی این گشت­‌ها، حضور نیروی­‌های بسیج در گشت­‌ها و ایست بازرسی­‌ها باید با حضور نیروی انتظامی به­‌عنوان ضابط قضایی صورت گیرد، اما در عمل این اتفاق همیشه رخ نمی‌­­دهد و در اکثر گزارش‌های تصویری مربوط به گشت­‌های رضویون در شهرها آنها به تنهایی در حال گشت‌زنی هستند.

کمال دهقانی، نایب رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس سابق در سال ۹۶ و در دفاع از گشت­‌های سپاه گفته بود: «وظیفه سپاه حفاظت از امنیت ملی کشور است. از جمله مبارزه با تروریسم و هر چیزی که امنیت کشور و منافع ملی کشور را تهدید کند، سپاه وارد خواهد شد. اما نیروی انتظامی ضابط قوه قضاییه است و باید حضور داشته باشد و هرجایی هم که جرم مشهودی را ببیند می‌تواند ورود پیدا کند. مشکلی در گشت همزمان سپاه و نیروی انتظامی نیست. کمک کردن به هم برای حفظ نظم و امنیت عمومی هیچ مشکلی نیست بلکه این انسجام و همکاری باعث می‌شود امنیت ارتقا پیدا کند.»

«برخورد با اراذل و اوباش» یا سربازگیری برای سرکوب؟ 

تقریبا همزمان با این طرح در خوزستان، در تهران هم نیروی انتظامی از آغاز طرحی با عنوان «برخورد با اراذل و اوباش» خبر داده است و آخرین مورد آن را پنجشنبه گذشته در محله تهرانپارس اجرا کرد.

 قاسم رضایی، جانشین فرمانده نیروی انتظامی، هدف از این کار‌ را ایجاد «رعب و وحشت در دل افرادی که امنیت و آرامش جامعه را مختل می‌سازند» عنوان کرد. حسین رحیمی، رییس پلیس تهران هم گفت: «پوزه اراذل و اوباشی را که گردن‌کشی و عربده‌کشی می‌کنند و قداره‌بند هستند، به خاک می‌مالیم.»

طرح‌های این‌چنینی، بازداشت خشونت‌آمیز و تحقیر «اراذل و اوباش»، اعمال مجازات‌های سنگین درباره آنها و عدم رعایت حداقل حقوق درباره این متهمان هر چند وقت یکبار تیدبل به سرخط اخبار می‌شود.

سال ۸۷ بود که یکی از گسترده‌ترینِ این طرح‌ها اجرا شد و افراد دستگیر شده در آن طرح به فجیع‌ترین شکلی تنبیه و تحقیر شدند. بعدها فقط ورود و مرگ زندانیان سیاسی در سال ۸۸ در بعضی از بازداشت‌گاه‌های مخصوص نگهداری این افراد بود که پرده از وضعیت غیرانسانی این مکان‌ها و کیفیت برخورد با آنان برداشت.

البته اعمال مجازات‌های غیرانسانی درباره این افراد تنها بلایی نبود که بر سر آنان آمد و کمتر از یک سال بعد از آن حکومت از کسانی که آنان را «اراذل و اوباش» می‌خواند به عنوان ابزار سرکوب ناآرامی‌های بعد از انتخابات سال ۸۸ بهره برد.

حسین همدانی، فرمانده سپاه تهران بزرگ، پیش از مرگش در سال ۹۴ در سوریه، درباره چند و چون سرکوب‌های سال ۸۸ گفته بود: «۵ هزار نفر از کسانی که در آشوب‌ها حضور داشتند ولی در احزاب و جریانات سیاسی حضور نداشتند بلکه از اشرار و اراذل بودند را شناسایی و در منزلشان کنترل می‌کردیم. روزی که فراخوان می‌زدند این‌ها کنترل می‌شدند و اجازه نداشتند از خانه بیرون بیایند. بعد این‌ها را عضو گردان کردم. بعداً این سه گردان نشان دادند که اگر بخواهیم مجاهد تربیت کنیم باید چنین افرادی که با تیغ و قمه سر و کار دارند را پای کار بیاوریم.»

از سوی دیگر ادبیات حاکمیت برای معترضان خیابانی و مخالفان سیاسی‌اش هم همین است و از آنان با عنوان «اراذل و اوباش» نام می‌برد. از این رو انجام این «طرح‌های امنیت»، بالاخص زمانی که سپاه هم در آن دستی داشته باشد در اذهان عمومی تا حد زیادی به ایجاد محملی برای بگیر و ببندهای سیاسی و سرکوب مخالفان پیوند خورده است.

حالا این روزها هم با بالا رفتن میزان نارضایتی مردم در پی افزایش فشارهای اقتصادی، سیاس و اجتماعی؛ بالا رفتن نرخ ارز و تورم، از یک سو و اجرای احکام اعدام، و صدور احکام سنگین برای فعالان سیاسی و مدنی از سوی دیگر برخی را به این نتیجه رسانده که این طرح‌ها می‌توانند مانوری باشند برای زهر چشم گرفتن از معترضان احتمالی آینده.

ما فریاد زدیم:
-«آب نداریم، نان نداریم، کار نداریم، حقوق نگرفته‌ایم!»
آنها شنیدند:
-«ما حکومت نظامی می‌خواهیم»#بسیج #گشت_امنیتی #رضویون #اهواز #خورستان #ماهشهر #نیزار pic.twitter.com/WAgGv9FYTg

— برخی از هنرمندان (@honarmandaan) September 16, 2020

گروهی هم این طرح‌های ضربتی با همکاری و گاه ابتکار سپاه را رزمایشی برای انتخابات ریاست جمهوری پیش رو می‌دانند. جالب اینجاست که حالا دیگر به نظر نمی‌رسد حسن روحانی، با وجود مخالفت‌های سرسختانه گذشته‌اش با دخالت سپاه در همه امور با اسم رمز «دولت باتفنگ»، این بار اعتراضی به آن داشته باشد.