نقد دینی (۲) ؛ نواندیشی دینی و مسئله‌ی زنان

زیتون- دومین شماره فصل‌نامه‌ی نقد دینی با موضوع «نواندیشی دینی و مسئله زنان» منتشر شد.

درآمد
هوالحکیم

از آغاز دوران اصلاح دینی در ادیان ابراهیمی آنچه دیرتر و دشوارتر از بسیاری مسئله‌ها توجه بسیاری از نواندیشان دینی را به خود جلب کرد «مسئله زنان» بود. گویی به جز استثنائاتی، نواندیشان دینی نیز تحت سیطره «مرد سالاری» ستبر و تاریخی قرار داشته‌اند چنانکه اکثر قریب به اتفاق فیلسوفان و عالمان و شاعران در طول تاریخ، کم و بیش در چنین وضعیتی زیسته و اندیشیده‌اند.
اما حق خواهی زنان نیز تاریخی به همین قدمت داشته که در دوران مدرن سرعتی شتابان گرفته و توانسته است در اندیشه و اجتماع به نتایج درخشانی برسد و اندیشه و جامعه مردسالار را از خود متاثر سازد و جمعی از مردان حق‌جو و آزاده (از جمله نواندیشان دینی و حتی برخی رفرمیست‌های سنتی در ادیان مختلف) را با خویش همراه سازد. تفکر و جریان حق‌خواهی برابری‌طلبانه زنان در چند موج اجتماعی و چند نحله فکری، خود برآمدی از تعامل و همراهی و همکاری انبوهی از زنان (و مردانی) است که آزادی و عدالت را برای همه آحاد بشری بدون هیچگونه نگاه و تبعیض جنسیتی دنبال کرده‌اند.
در ایران ما نیز سیر حق‌خواهی و برابری‌طلبی زنان، هم در حوزه تفکر و هم در عرصه اجتماع، داستان پر فراز و نشیبی است که حکایت‌های تلخ و شیرین بسیاری دارد.

با توجه به اهمیتی که «مسئله» زنان (مسئله به معنای جامعه‌شناختی آن) در ایران معاصر و به ویژه دو دهه اخیر دارد و نقشی که پویش‌ها و حق‌خواهی‌های زنان در حوزه‌ها و طیف‌های مختلف در آینده سرزمین‌مان ایفا می‌کنند برآن شدیم در شماره دوم فصلنامه به این موضوع بپردازیم و از اهل نظر پرسیده‌ایم:

❊نواندیشی دینی معاصر چه نسبتی با این «مسئله» برقرار کرده است؟ چه تحلیل و نقد و آسیب شناسی در این حوزه به نواندیشان دینی می‌توان داشت و چه چشم‌انداز، نقش و راهبردی (نظری و عملی) را می‌شود تصویر و یا پیشنهاد کرد؟

❊فرهنگ و اندیشه و شریعت (احکام) و به طور مشخص «متون اصلی دینی» چه نسبتی با مسئله زنان و حقوق آنان برقرار می‌کند؟ آیا این نسبت در تاریخ شکل‌گیری «متن مقدس» با زمان کنونی یگانه است؟

❊روحانیون و حوزه‌های علمیه رسمی چه نسبتی با مسئله و حقوق زنان برقرار کرده‌اند؟ تلاش‌های سنتی و متکی به روش‌شناسی سنتی دینی برای بهبود وضعیت زنان تا چه اندازه راهگشا بوده است؟ برای طیف‌های اصلاح‌گرا و اهل اجتهاد حوزه و روحانیت چه چشم‌انداز، نقش و راهبردی (نظری و عملی) را می‌توان تصویر و یا پیشنهاد کرد؟

❊نظرتان درباره مفهوم (و مصداق)ی به نام «فمنیسم اسلامی» چیست؟ و احیانا چه نقشی برای آنان و چه نسبتی میان آنها و دیگر طیف‌های جریان فمنیسم قائل هستید؟

آنچه در پرونده ویژه این شماره می‌خوانید پاسخ ۹ تن از صاحبنظران به این پرسش‌هاست که ما را شریک تأملات خود کرده و میهمان این شماره شده‌اند که عنوان “نواندیشی دینی و مسئله زنان” را بر پیشانی خود دارد.

در خارج از این پرونده اما مقاله “فلسفه زبان دین از منظر متکلمان نوافلاطونی” به پاره‌ای از مشهورات گفتمان نهادهای مذهبی می‌پردازد که دست کم در سه قرن اخیر بطور روشمند مورد نقد و پرسش قرار گرفته است و به باور نویسنده، “اگر شرط لازم برای قانع کنندگی ادعاها و گزاره‌های دینی را «قابل فهم بودن»، «روشن بودن» و نیز «سازگاری درونی» بدانیم به نظر می‌رسد بخش‌های قابل توجهی از ادبیات دینی حاضر، صرفنظر از نوع دین و یا تاویل، موضوع پرسش و نقد قرار می‌گیرد”.
و سرانجام در کتابخانه‌ی این شماره، چهار کتاب به خوانندگان معرفی می‌شود که در میان آنها از یک اثر برای نخستین بار در رسانه‌های فارسی زبان یاد می‌شود و با همت لوسیا دیرنبرگر و آزاده کیان، ‌در سال ۲۰۱۹ در کشور فرانسه به چاپ رسیده و به این موضوع می‌پردازد که در ایران، افغانستان و ترکیه، چگونه زنان، سکسوالیته آن‌ها و بدن‌شان، به نام «رهایی‌بخشی»، به کام اهداف پروژه‌های ناسیونالیستی فرستاده شده، و ابژه‌انگاری و کالایی‌سازی شده‌اند.
❊دومین شماره از فصلنامه نقد دینی پس از آن منتشر می‌شود که شماره نخست با اقبال و استقبالِ نگاه خطاپوش خوانندگان دیده و خوانده شد. در فصلی که گذشت ایده‌ها و داده‌های ارزشمندی دریافت کرده‌ایم. سپاسگزار و قدردانیم تا با توجه به آنها مجموعه‌ای سزاوارتر تقدیم کنیم و همچنان چشم‌انتظار نقد و نظر مخاطبان بزرگوار می‌مانیم.

شورای اندیشه فصلنامه نقد دینی:
حسن یوسفی اشکوری، محمد جواد اکبرین، رضا علیجانی و حسن فرشتیان

دانلود دومین شماره‌ی  فصل‌نامه‌ی نقد دینی