زیتون ـ یلدا امیری: تلاش برای تعیین نحوه پوشش زنان از کشف حجاب رضا شاه تا حجاب اجباری جمهوری اسلامی به ابزاری سیاسی در حکومت‌های ایران بدل شده است. جمهوری اسلامی اما پا را از این هم فراتر گذاشته و حجاب زنان را به هویت و ویترین خود بدل کرده است. هویتی شکننده که با افتادن اتفاقی روسری زنان در خیابان و اتوموبیل شخصی به چالش کشیده می‌شود. در واقع کنترل نحوه پوشش زنان نمادی از قدرت حکومت در کنترل سبک زندگی مردم شده است.

روز جمعه ۱۱ مهر ماه امام جمعه دو شهر بزرگ در ایران از سختگیری در مورد حجاب زنان سخن گفته‌اند. امام جمعه اصفهان و امام جمعه بجنورد هر دو در سخنانی مشابه گفته‌اند که باید فضای جامعه را برای بد حجابان «ناامن» کرد.

بنابر سنتی که بعد از انقلاب ایران پایه‌گذاری شده خطبه‌های نمازجمعه در شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه که زیر نظر مستقیم ولی فقیه است هماهنگ می‌شود. در مناسبت‌های مختلف خطبه نماز آنها یکسان‌سازی شده و از این طریق یک پیش‌آگهی‌ای برای سیاستی که در آینده در پیش گرفته می‌شود می‌دهند، یا مواضع رهبر جمهوری اسلامی در یک مورد خاص را مستقیما ابلاغ و توجیه می‌کنند. بنابراین تشابه سخنان این دو امام جمعه چندان عجیب نیست.

امامان جمعه چه گفتند

سید‌یوسف طباطبایی‌نژاد، امام جمعه اصفهان مدعی شد که دولت‌های غربی در اجرای قوانین کشور دخالت می‌کنند و گفت: «همانطور که آنها قانون خودشان را دارند ماهم قانون خودمان را داریم بنابراین نباید ترس داشته باشیم از اینکه اگر با هنجارشکنان برخورد کردیم ممکن است برعلیه ما اقدام خصمانه‌ای انجام دهند.»

او به کشف حجاب و هنجارشکنی برخی از افراد اشاره کرد و گفت: «باید فضای جامعه را برای این عده که تعداد آنها هم کم است ناامن کرد و نباید اجازه داد به راحتی در خیابان‌ها و پارک‌ها هنجارشکنی کنند. باید شعبه‌های مخصوص رسیدگی به پرونده‌های ناهنجاری‌های اخلاقی در دادگاه‌ها تشکیل شود نگاه قضات هم باید در جهت حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر باشد.»

طباطبایی‌نژاد پیش از این نیز خواستار برخورد با زنان شده بود او اواخر تیر ۹۸ گفته بود: «دشمن قصد عفاف‌زدایی دارد و می‌خواهد حیا را در خانواده‌ها از بین ببرد چرا که کلید انحطاط ایران اسلامی را عفاف‌زدایی و نابودی خانواده‌ها می‌دانند.» او خواستار برخورد جدی سپاه، اداره اطلاعات و نیروی انتظامی با بی‌حجابی در خودروها شده و افزوده بود: «هر کس ماشین را حریم خصوصی می‌داند غلط کرده است.»

ابوالقاسم یعقوبی، امام جمعه بجنورد نیز در خطبه‌های نماز جمعه روز ۱۱ مهر گفت: «مبادا ویروس کرونا ما را از سایر ویروس‌ها غافل کند. نیروهای انتظامی زندگی بدحجابان را ناامن کنند چرا که آنها در صدد این هستند که جامعه دینی ما را ناامن کنند. ما نمی‌توانیم در برابر این گونه مسائل کنار بیاییم و در مقابل جریان‌های فسادزا حساس نباشیم. بی‌حجابی در سطح جامعه را دهن کجی به شهدا و آرمان‌های شهدا است علاوه بر ورود پلیس و قوه قضاییه به امر مقابله با بی‌حجابی، مردم هم باید به این امر ورود پیدا کنند و آمر به معروف و ناهی از منکر باشند لذا باید در برابر ویروس های غیرکرونایی نیز حساس باشیم.»

یعقوبی نیز پیش از این بارها از بد حجابی انتقاد کرده و خواستار برخورد با تولید کنندگان لباس شده بود.

سخنان امام جمعه اصفهان مجوزی برای اسید پاشی

‌یوسف طباطبایی‌نژاد امام جمعه اصفهان همان کسی است که گفته می‌شود سخنان او در سال ۱۳۹۳ به قائله اسید پاشی در اصفهان منجر شد.

امام جمعه اصفهان در سال ۹۳ : «مسئله حجاب دیگر از حد تذکر گذشته است و برای مقابله با بدحجابی، باید چوب تر را بالا برد و از نیروی قهریه استفاده کرد.»

امام جمعه اصفهان در سال ۹۳ در خطبه‌های نماز جمعه گفته بود: «مسئله حجاب دیگر از حد تذکر گذشته است و برای مقابله با بدحجابی، باید چوب تر را بالا برد و از نیروی قهریه استفاده کرد.» پس این سخنان طباطبایی‌نژاد، پیامک‌هایی در شهر اصفهان برای مردم این شهر با این مضمون ارسال شد: «روی صورت بدحجابان اسید پاشیده می‌شود.»

پس از این تهدید ها در اقدامی تروریستی روی صورت چند زن بدون چادر اسید پاشیده شد در جریان این اسیدپاشی‌ها، حداقل چهار دختر یا زن جوان مورد حمله قرار گرفته‌اند که منجر به مرگ یکی از آن ها شد برخی گزارش‌ها تعداد قربانیان اسیدپاشی در اصفهان را ۱۵ نفر اعلام کرده‌اند.

مقامات قضایی پرونده اسیدپاشی‌های اصفهان در تیر ماه ۱۳۹۷ این پرونده را مختومه اعلام کردند. حسین عباس علیزاده، وکیل تعدادی از قربانیان آن حملات، گزارش داد که از صندوق دیه بیت المال، به قربانیان مبالغی پرداخت شده است. این وکیل دادگستری گفت: «متاسفانه در این پرونده بر خلاف آنچه ما و مردم منتظرش بودیم، متهم یا متهمان شناسایی نشدند و چند نفری هم که دستگیر شدند، بعد از تحقیقات و بررسی‌ها مشخص شد که نقشی نداشتند.»

حال بار دیگر با این اظهارت امامان جمعه زخم کهنه قربانیان قبلی اسیدپاشی اصفهان سرباز کرده است. ‏مرضیه ابراهیمی یکی از این زنان قربانی اسید‌پاشی در اصفهان با اشاره به این در اینستاگرامش نوشت: «… اون روزها [در سال ۹۳] در پی اسید‌پاشی‌ها، وحشت اصفهان را فراگرفته بود. این داستان دوباره در حال تکرار است. من این روزها حالم خوب نیست». ‏سهیلا جورکش، قربانی دیگر اسیدپاشی هم در استوری اینستاگرامش نوشت: «اسیدپاشی‌های قبلی هنوز تمام نشده است.»

در میان سکوت مقامات دولتی و پلیسی درباره اظهارات امامان جمعه تنها امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات و ‏رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران، از امام جمعه اصفهان خواسته صراحتا بگوید منظورش حمله فیزیکی و اسیدپاشی نیست.

برای جلوگیری از تکرار فاجعه‌ای مشابه اسیدپاشی‌های گذشته، اقای امام جمعه وظیفه دارند صراحتا اعلام کنند که منظورشان از ناامنی چیست و مشمول حمله فیزیکی و #اسیدپاشی و … نیست، تا مبادا کسانی زندگی و جوانی امثال #مرضیه_ابراهیمی ها را بگیرد! https://t.co/nC5oQk1Ej2 pic.twitter.com/IYnLcwk9Z9

— امیر ناظمی (@amirnazemy) October 2, 2020

دعوا بر سر سبک زندگی

جمهوری اسلامی حجاب را امری «فطری، فراملی و فرامذهبی» می‌داند که به بهانه وجود انواعی از «حجاب» در برخی از تمدن‌های کهن و ادیان الهی، زنان موظف به رعایت آن هستند. از دیدگاه حکومت پوشش اجتماعی و حجاب اسلامی موضوعی اجتماعی و نه فردی و حقی الهی است و بر حاکم اسلامی واجب است تا در راستای حفظ نظام اسلامی، برقراری و حفظ امنیت، منع اشاعه فحشا و دفع مفاسد اجتماعی، تأمین منافع مادی و سعادت اخروی و با استفاده از اصل امر به‌ معروف‌ و نهی‌ از منکر و تعزیر، حجاب را در سطح اجتماع اجرا کند و با افراد بدحجاب یا بی‌حجاب، که به تعبیر جمهوری اسلامی مرتکب حرام اجتماعی شده‌اند، برخورد مناسب کند.

حجاب اجباری در طول حکومت جمهوری اسلامی همواره به دقت دنبال شده و در دوره‌های مختلف با روش‌های تنبیهی مانند کتک زدن زنان بی‌حجاب یا کم حجاب در خیابان، بازداشت و جریمه کردن آنان در اداره‌ اماکن، محروم کردن آنان از تحصیل در دانشگاه‌ها و یا حتی روش‌های تشویقی مانند هدیه دادن چادر به زنان در خیابان، استخدام زنان چادری در ادارات سعی شده زنان را به حجاب مورد نظر حکومت مجبور کنند.

مهدی نصیری: « قانون الزام موفق نبوده است و به حفظ و تثبیت حجاب نینجامیده و خودش هم از عوامل تضعیف حجاب بوده آیا ما شرعا و عقلا می‌توانیم این روند را ادامه دهیم؟! به نظر بنده نه! از منظر منطق عقلی و شرعی نمی‌شود ادامه داد.»

این روایت غالب از حجاب طی ۴ دهه اخیر بود، که از مجاری رسمی نظام شنیده و تبلیغ می‌شد. با وجود این در اواخر شهریور ماه سالجاری بود که در اتفاقی کم سابقه یک پژوهشگر حوزه دین در صدا وسیمای ایران تعریف و نگاه متفاوتی از این روایت رسمی ارائه کرد. مهدی نصیری در برنامه تلویزیونی «زاویه» گفت:« من الان فرض می‌گیرم که دیدگاه امکان الزام حجاب صحیح باشد، اما اگر تجربه‌ی چهل ساله‌ی ما نشان داده باشد که این قانون الزام موفق نبوده است و به حفظ و تثبیت حجاب نینجامیده و خودش هم از عوامل تضعیف حجاب بوده آیا ما شرعا و عقلا می‌توانیم این روند را ادامه دهیم؟! به نظر بنده نه! از منظر منطق عقلی و شرعی نمی‌شود ادامه داد.» او در این برنامه که با موضوع «قانون الزام حجاب» در شبکه ۴ سیما پخش شد تاکید کرد که سیاست جمهوری اسلامی درباره اینکه حجاب را تبدیل به خط قرمز خود کرد اشتباه بوده و تاکید کرد:«می‌خواهم بگویم که بحث عدم الزام خط قرمز ما نیست و این موضوع ادله و استدلال‌هایی دارد و تا به امروز اشتباه کردیم .» این حرف‌های نصیری واکنش‌هایی را در مدافعان حکومتی حجاب در ایران به دنبال داشت و این سخنان امامان جمعه هم می‌تواند به نوعی ادامه واکنش‌ها به این «قبول اشتباه» از یک تریبون رسمی در شبکه ای هر چند کم بیننده از صدا و سیما باشد.

آیت‌الله خامنه ای اما سال هاست که فراتر از حجاب به دنبال تعریف سبک زندگی برای مردم ایران است. او در بیانیه‌ «گام دوم انقلاب» با مرور تجربه‌ی ۴۰ ساله‌ی انقلاب اسلامی اعلام کرد: «انقلاب وارد دومین مرحله‌ی خودسازی و جامعه‌پردازی و تمدن سازی شده ‌است. او در بند هفتم بیانیه گام دوم انقلاب به موضوع سبک زندگی اسلامی ایرانی پرداخته است و به خطر و زیان‌های ناشی از ترویج سبک زندگی غربی و لزوم مقابله‌ جهادی، همه‌جانبه و هوشمندانه با آن پرداخته است.»

رهبر جمهوری اسلامی همچنین در سفر به بجنورد در ۲۳ مهر ۱۳۹۱ با طرح موضوع سبک زندگی اسلامی-ایرانی آشکارا دولت اسلامی را متولی تنظیم شیوه زندگی فردی و جمعی قلمداد کرده و گفت: «بخش حقیقی، آن چیزهائی است که متن زندگی ما را تشکیل می دهد؛ که همان سبک زندگی است که عرض کردیم. این، بخش حقیقی و اصلی تمدن است؛ مثل مسئله‌ خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوی مصرف، نوع خوراک، نوع آشپزی، تفریحات، مسئله‌ خط، مسئله‌ زبان، مسئله‌ کسب و کار، رفتار ما در محل کار، رفتار ما در دانشگاه، رفتار ما در مدرسه، رفتار ما در فعالیت سیاسی، رفتار ما در ورزش، رفتار ما در رسانه‌ای که در اختیار ماست.»