بی تو به سر نمی‌شود

زیتون – محمدرضا شجریان٬ استاد آواز و موسیقی ایران درگذشت. شجریان پس از تحمل یک دوره طولانی بیماری، عصر امروز، پنجشنبه ۱۷ مهرماه در بیمارستان جم تهران درگذشت

بیماری محمد رضا شجریان، که سال‌ها با آن دست و پنجه نرم کرد، سرطان کلیه تشخیص داده شده بود.

 محمدرضا شجریان از روز یکشنبه،۱۳ مهر، برای چندمین بار در طی سال‌های اخیر، بابت عفونت بالا و با سطح هوشیاری و فشار خون پایین در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان جم بستری شده بود.

مهرداد بهلولی، عضو تیم پزشکی شجریان، روز دوشنبه ۱۴ مهر اعلام کرده بود که «برخی اندام‌های ایشان از جمله کلیه از کار افتاده و مغز استخوان هم دچار مشکل خون‌سازی است. با توجه به بیماری زمینه‌ای سختی که استاد داشته‌اند، به سختی در تلاش هستیم بتوانیم چون گذشته، شرایط جسمانی ایشان را متعادل کنیم.»

حسن عباسی، پزشک معالج محمدرضا شجریان هم پیش از این، بعد از انتشار خبر فوت وی از صدا و سیمای جمهوری اسلامی، این خبر را تکذیب و در عین حال تاکید کرده بود که وضعیت ایشان بحرانی است ولی تیم پزشکی برای کنترل وضعیت در تلاش هستند.

در نهایت این تلاش‌ها بی‌نتیجه ماند و استاد آواز ایران عصر امروز دار فانی را وداع گفت.

شجریان پیش از این در نوروز سال ۱۳۹۵ در پیامی ویدئویی، با سرو رویی متفاوت از آنچه که از وی در اذهان عمومی مردم ایران به جا مانده بود ظاهر شده و با اشاره تلویحی به بیماریش اعلام کرده بود: « با یک میهمان ۱۵ ساله‌ای سال‌هاست که آشنا هستم و دوست شدیم با همدیگر و الآن هم من به خاطر همان اینجا ایستاده‌ام و طبق دستور ایشان موهای سرم را هم کوتاه کردم و بچهٔ حرف‌گوش‌کنی شدم و چند وقت دیگر هم در این‌جا هستم، چون آرامش خوبی دارم و خیلی راحتم این‌جا، برای این‌که با این میهمان بتوانیم به تفاهم برسیم ان‌شاءالله. به تفاهم که رسیدیم، راه می‌افتم می‌آیم به سراغ شما هم‌میهنان عزیزم و کارهای هنری‌ام را دنبال خواهم کرد.»

این وعده محمدرضا شجریان اما برخلاف عهدهای وفا شده پیشین، هیچگاه محقق نشد و در نهایت این «میهمان» ۲۰ ساله ۱۷ روز بعد از تولد ۸۰ سالگی «هم‌میهنان» را از هنر و حضور وی محروم کرد.

او در سال‌های پایانی عمر با بیماری‌های متعددی دست و‌پنحه نرم کرد. پسرش همایون شجریان، پیش از آن در اسفند ماه سال ۹۸ و با وخامت حال پدر در جمع هواداران نگران در مقابل بیمارستان جم در این باره گفته بود که از پدرش از چهارسال قبل با این بیماری به طور جدی درگیر شده است.

به گفته همایون، او به خواست پدرش٬ به نزد او به آمریکا رفته است و آنجا متوجه شد که دکترها از معالجه محمدرضا شجریان ناامید شده‌اند. در نهایت اما با خواست پسر، تصمیم می‌گیرند غذا از راه لوله‌ای به معده او فرستاده شود. همین موضوع باعث بهبود شرایط عمومی استاد آواز ایران می‌شود و در نهایت امکان بازگشت او به ایران فراهم می‌شود.

از آن زمان به مدت سه سال محمدرضا شجریان به رغم شرایط جسمی ناپایدار، از نظر ذهنی کاملا هشیار بوده است اما هیچوقت در طی این مدت در عرصه‌های عمومی ظاهر نشد و خبرهای گاه و بیگاه از او از طریق صفحه‌های اجتماعی فرزندانش در شبکه‌های مجازی منتشر می‌شد، تا اینکه در طی بیش از یک‌سال اخیر بار دیگر حال جسمی او رو به وخامت نهاد.

با وجود اینکه به حق از محمدرضا شجریان به عنوان شاخص‌ترین استاد موسیقی ایران در سده اخیر یاد می‌شود، صدای او در کشور محل رشد و بالندگی‌اش ممنوع شده است.

ممنوعیت برگزاری کنسرت شجریان در ایران، در فروردین ماه ۱۳۹۴ اعلام شده بود و معاون پارلمانی وقت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفته بود که « آقای شجریان محدودیت‌هایی دارند که توسط نهادهای دیگر قرار داده شده است و دست ما نیست.»

آخرین کنسرت او در ایران در سال ۱۳۸۷ برگزار شد.

بیشتر بخوانید:

هرگز نمیرد آن‌که دلش زنده شد به عشق

جهان من ایران است

تاثیرات اجتماعی هنر محمدرضا شجریان

مواضع سیاسی این استاد آواز بعد از ناآرامی‌های انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ موجب خشم اصولگرایان و دولت وقت از وی شد. روزنامه کیهان او را «وطن فروش» خواند و کار تا جایی بالا گرفت که پخش دعای ربنای او که از سال ۱۳۵۸ در تمام ماه رمضان در آستانه افطار از تلویزیون ایران پخش می‌شد، متوقف شد. 

انتشار تصنیف «زبان آتش» با شعری از فریدون مشیری در بحبوحه‌ی بگیر و ببندهای سال ۱۳۸۸ از دیگر  تقابل‌های سیاسی این استاد فرهنگ با دولت وقت بود و از دلایل حذف و سانسور او از عرصه عمومی.

بازگرداندن شجریان و صدایش به مردم ایران تبدیل به وعده انتخاباتی حسن روحانی شد با این وجود او هم بعد از رییس‌جمهور شدن کاری از پیش نبرد.

با وجود سانسور و حذف او از رسانه‌ها وطنی در دهه اخیر، شجریان اما به افتخارات پرشماری در عرصه‌های بین‌المللی دست یافت.

از قاری تا شوالیه

استاد آواز ایران٬ در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه پیکاسو و دیپلم افتخار از طرف یونسکو شد. این جایزه هر پنج سال به هنرمندی که برای شناساندن فرهنگ و هنر کشورش می‌کوشد اهدا می‌شود. او دوبار نیز نامزد جایزه گرمی شده بود.

محمدرضا شجریان در  آبان ماه ۱۳۸۹در مراسمی با نام «سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی» در دانشگاه استنفورد آمریکا برگزار شد، جایزه بیتا را از بنیانگذار این مراسم دریافت کرد.

او در شهریور ۱۳۹۶ در پنجمین جشنواره بین‌المللی «هنر برای صلح» نشان عالی هنر را دریافت کرد.

اعطای نشان «شوالیه هنر و ادبیات» فرانسه به شجریان در سال ۱۳۹۳ یکی دیگر از افتخارات این استاد موسیقی بود که اصلا به مذاق تندروهای داخلی خوش نیامد.

همچنین روزنامه ونکوورسان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی جهان و  رادیوی عمومی ملی (NPR) در سال ۲۰۱۰ استاد آواز ایران را یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده‌است.

محمدرضا شجریان، رییس شورای عالی خانه موسیقی ایران نیز بود. او همچنین بنیان‌گذار گروه شهناز و مبدع چند ساز از جمله صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه، سبو است.

در فروردین ۱۳۹۸ در شورای شهر تهران بر سر نامگذاری یک خیابان به نام «محمدرضا شجریان» توافق شد و تغییرِ نام بلوار فلامک جنوبی و شمالی در منطقه ۲ تهران به نام «محمدرضا شجریان» به تصویب رسید.

با وجود این همین دو هفته پیش بی بی سی فارسی اعلام کرد که محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران در نامه‌‌ای محرمانه از  پیروز حناچی، شهردار تهران، خواسته مصوبه شورا، در خصوص تغییر نام خیابانی به نام محمدرضا شجریان را به اجرا در نیاورد.

بیشتر بخوانید:

اعتراض دلواپسان به تغییر نام یک خیابان به نام محمدرضا شجریان

مذاکرات برای پخش صدای شجریان از رادیو و تلویزیون آغاز شده

محمدرضا شجریان، یکم مهر ۱۳۱۹ در مشهد متولد شد. پدر او از قاریان صاحب نام قرآن بود و از کودکی آموزش او را آغاز کرد. در سال ۱۳۳۱، برای نخستین بار، صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش شد. محمدرضا شجریان تا سال ۱۳۵۰ به‌خاطر این‌که پدرش می‌خواست خانواده شجریان بیشتر با قرائت قرآن شناخته شوند، با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همکاری می‌کرد، ولی پس از مدتی پدرش به او اجازه استفاده از نام اصلی‌اش را داد.

بیدگانی که حالا دیگر شجریان شده بود، طی سال‌های قبل و بعد از انقلاب ایران، و در طی بیش از ۵ دهه زندگی هنری، ۶۰ آلبوم موسیقی به همراه بزرگان موسیقی ایران از جمله محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان، فریدون شهبازیان، علی اکبر شیدا، فرامرز پایور، داریوش پیرنیاکان و حسین علیزاده منتشر کرد. شجریان اشعار حافظ، سعدی، هوشنگ ابتهاج ، فریدون مشیری و مهدی اخوان ثالث را در این سال‌ها در قالب آواز ریخت.

بهرام بیضایی در سال ۹۵ و در روز تولد محمدرضا شجریان و بعد از اطلاع از بیماری سخت وی شعری با این مضمون سرود:

این چند سطرِ سٓرگردان نوشته‌ى نوروز ۹۵ خورشیدى است که عکسِ استاد را دیدم رنجور و سرتراشیده.

روزِ غم باز به نوروز اُفتاد / دشمنِ عشق چُو پیروز اُفتاد!

سوگ در سور زد و رنج به غٓنج / بانگِ سُرنا زِ دٓک و پوز اُفتاد!

ساز بٓر سیم شکست آش مضراب / زخمه در دستِ زرْآندوز اُفتاد!

آن که آوازه ى آوازش بود / از چه آوازِ دلْ آفروز اُفتاد!

پوست کٓندٓند بخیلان از دٓفّ / تا جهان در کفِ پُفیوز اُفتاد!

تار بین غمْ زده و کاسه به دست / تا که شیپور سٓرِ غوز اُفتاد!

مى زٓنٓد بٓر سٓر خُود سنج به درد / دُهُل از تاختن و توز اُفتاد!

چنگِ گیسو زده فریاد آمد / اشکِ آتش لبِ شب سوز اُفتاد!

از کمانچه به جُز از آه مٓبین / چون به گیتى کلٓک و دوز اُفتاد!

ناىِ ششْ بٓند شدٓش بند از بٓند / جشنِ هٓر روزه ى چلغوز اُفتاد!

چهچهِ دوست در آتش زد و عشق / در دلِ هٓر هنرآموز اُفتاد!