آزادی بیان؛ تقابل «جمهوری» و «اسلامی»

زیتون ـ مهسا محمدی: «این معلم کشته شد زیرا اسلام‌گراها آینده ما را می‌خواهند اما فرانسه انتشار این کاریکاتورها را رها نخواهد کرد». این اظهارات امانوئل مکرون در مراسم یادبود ساموئل پتی، معلم فرانسوی است. کسی که سرش توسط یک اسلام‌گرای افراطی در فرانسه از تن جدا شد. مکرون در توییترش هم ضمن تاکید بر اتحاد نوشت که «هیچ چیزی ما را وادار به عقب‌نشینی نمی‌کند.»

گفته‌های رییس‌جمهوری فرانسه هم بی‌واکنش نماند و در این میان بلندترین صداهای اعتراض از سوی ترکیه و پاکستان شنیده شد.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، دوبار در بیانی تند مکرون را به خاطر اظهاراتش درباره مسلمانان، نیازمند بررسی و درمان «روانی» دانست و تاکید کرد:«مشکل فردی به نام مکرون با اسلام و مسلمانان چیست؟ مکرون نیاز دارد که از نظر روانی درمان شود.» او همچنین  وضعیت مسلمانان در اروپا را با وضع یهودیان پیش از جنگ جهانی دوم قابل مقایسه دانست.

در پی این اظهارات اردوغان، فرانسه سفیرش را از ترکیه فراخوانده است.

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در توییتی اظهارات اردوغان را «غیرقابل قبول» خواند و گفت «از ترکیه بخواهید تا این تقابل خطرناک را متوقف کند.» هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان هم اردوغان را بابت این اظهارنظر محکوم و آن را یک افت جدید شخصتی توصیف کرد.

از آن سو عمران خان، نخست وزیر پاکستان هم از اظهارات مکرون شاکی شد و او را به «حمله به اسلام، بدون داشتن هیچ شناختی از آن» متهم کرد.

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در توییتی اظهارات اردوغان را «غیرقابل قبول» خواند و گفت «از ترکیه بخواهید تا این تقابل خطرناک را متوقف کند.»

او همچنین در پیامی به مارک زاکربرگ، مدیر عامل شبکه اجتماعی فیسبوک، از او خواست مانع انتشار محتوای اسلام‌هراسانه در فیسبوک شود.

در بنگلادش، لیبی و عراق و اردن هم مسلمانان در اعتراض به اظهارات مکرون به خیابان آمدند.

دعوای «اسلام‌گرایان» و «آزادی بیان» در فرانسه از سال ۲۰۱۵ بعد از آنکه مجله «شارلی ابدو» کاریکاتورهایی از پیامبر مسلمانان منتشر کرد، بالا گرفت. همان‌وقت گروهی از مسلمانان تندروی به خشم آمده از این کاریکاتورها به دفتر این مجله حمله کردند و دوازده نفر از کارکنانش را به قتل رساندند.

حالا بار دیگر آتش اختلافات شعله کشیده، چون عبدالله انزوروف، مسلمان چچنی‌تبار، در خیابان سر از تن ساموئل پتی، معلم تاریخ فرانسوی جدا کرده است، چرا که به نوشته عبدالله در توییترش او «جرات کرد که محمد را تحقیر کند». گویا پتی در کلاس درس‌اش، کاریکاتور منتشر شده در شارلی‌ابدو را نشان داده بود.

واکنش ایران چه بود؟

در ایران نیز، تابحال نه در سطح رئیس جمهوری و به صورت رسمی بلکه در سطوح وزیر امور خارجه، رئیس مجلس، رییس‌قوه قضاییه و رییس شورای عالی امنیت ملی و به شکل کمابیش ملایمی به این اتفاقات واکنش نشان داده شد.

محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، در پیامی توییتری قربانی اصلی افراطی‌گری «فرقه نفرت» را مسلمانان دانست و نوشت: «توهین به ۱.۹ میلیارد مسلمان- و مقدسات آن‌ها- به واسطه جنایات شنیع این افراط‌گرایان، سوءاستفاده‌ای فرصت‌طلبانه از آزادی بیان است.»

او نوشت: «مسلمانان، قربانیان اصلی فرقه نفرت هستند؛ فرقه‌ای که رژیم‌های استعمارگر به آن‌ قدرت بخشیدند و توسط عمالشان به همه‌جا صادر کردند. توهین به ۱.۹ میلیارد مسلمان- و مقدسات آنها- به واسطه جنایات شنیع این افراط‌گرایان، سوءاستفاده‌ای فرصت‌طلبانه از آزادی بیان است. این‌چنین اقداماتی تنها بر آتش افراط‌گرایی می‌دمد.»

سپاه پاسداران در این بیانیه ضمن تهدید تلویحی گفته است که آماده «به رخ کشیدن ظرفیت‌های متراکم و قدرتمند مسلمانان برای مقابله با اسلام‌هراسان و جریان توهین به پیامبر» اسلام است.

ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضاییه هم «جسارت به پیامبر اسلام را توهین به حضرت موسی و عیسی» خواند و با لحن کمی تندتر از وزیر خارجه، «حمایت دولت مدعی آزادی و حقوق انسان از توهین به آخرین پیام آور الهی» را «مغایر با آزادی و حقوق انسان» دانست.

او یکی از اهداف اهانت‌کنندگان را «حساسیت‌سنجی جهان اسلام نسبت به این نوع اقدامات» عنوان کرد.  

محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس ایران اما واکنش شدیدتری داشت و تاکید کرد که «اقدامات شنیع اخیر حاکمان فرانسه را به شدت محکوم می‌کنیم و با صدای بلند می‌گوییم که نور پیامبر اسلام و پیام خداوند با این اقدامات کور، بی‌حاصل و ضد انسانی قابل خاموش کردن نیست»

علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، هم در توییتی امانوئل مکرون را سیاستمدار «خام» توصیف کرد و نوشت:« رفتار نابخردانه مکرون در اسلام‌ستیزی علنی نشان از خامی او در سیاست دارد وگرنه در سودای رهبری بر اروپا به اسلام جسارت نمی‌کرد. پیشنهاد می‌کنم بیشتر تاریخ بخواند و به حمایت آمریکای در حال افول و صهیونیسم رو به اضمحلال دلخوش نباشد.»

محمد باقری، رئیس ستادکل نیروهای مسلح، حمایت مکرون از تداوم انتشار کاریکاتورها را «ضد حقوق بشری» خواند و از «نخبگان فکری و اندیشمندان جهان» خواست که از حاکمان و دولتمردان فرانسه بخواهند «این بازی خطرناک را کنار بگذارند» و با «عواطف، علایق و احساسات دینی ملت‌ها» بازی نکنند. او همچنین « گروه‌های تکفیری و تروریستی نظیر داعش» را ساخته و پرداخته دست «دولت‌های غربی از جمله دولت فرانسه» خواند.

همچنین سپاه پاسداران در بیانیه‌ای در محکومیت اظهارات رئیس‌جمهوری فرانسه او را «بی‌خرد و ماجراجو» خواند و به حمایت از اسلام‌ستیزی متهم کرد.

به نظر می‌رسد سران جمهوری اسلامی تلاش دارند میان آن روایتی از اسلام که سر معلم فرانسوی را در فرانسه می‌برد و اسلام مورد نظر خود به نوعی فاصله‌گذاری کنند و  در عین حال خود را از تک و تای محکومیت تداوم انتشار این کاریکاتورها نیاندازند.

تحریم کالاهای فرانسوی

واکنش به اظهارات مکرون و آنچه بعد از قتل پتی در فرانسه رخ داد اما به پاسخ‌های رهبران کشورهای مسلمان محدود نماند. به گزارش بی‌بی‌سی فارسی در برخی از سوپرمارکت‌ها در اردن، قطر و کویت کالاهای فرانسوی از جمله محصولاتی آرایشی- بهداشتی همچون رنگ مو را از قفسه‌هایشان حذف کردند.

در کویت هم یک اتحادیه بزرگ خرده فروشی دستور تحریم کالاهای فرانسوی را صادر کرده است. به گفته این اتحادیه غیردولتی این تصمیم در پاسخ به «توهین‌های مکرر» علیه پیامبر اسلام  گرفته شده.

در کویت یک اتحادیه بزرگ خرده فروشی دستور تحریم کالاهای فرانسوی را صادر کرده است. به گفته این  اتحادیه غیردولتی این تصمیم  در پاسخ به «توهین‌های مکرر» علیه پیامبر اسلام گرفته شده.

به غیر از این موارد در فضای مجازی نیز فراخوان‌هایی در بعضی از کشورهای از جمله عربستان برای تحریم کالاهای فرانسوی منتشر شد.

وزارت خارجه فرانسه هم در بیانیه ای در واکنش به این تحریم‌ها آنها را «بی اساس» خواند و نوشت که «باید بلافاصله متوقف شود.»

در ایران اما تنها ابراهیم رئیسی به تحریم کالاهای فرانسوی اشاره و تاکید کرد:«قاطبه آزاداندیشان عالم چه با تحریم کالاهای فرانسوی و چه بدون تحریم کردن کالاهای این کشور از عاملان و حامیان اهانت به پیامبر اعظم (ص) ابراز انزجار کرده اند».

البته اینکه برای ایران در شرایط تحریم اقتصادی چندان امکانی برای واردات کالاهای فرانسوی وجود ندارد هم در عدم ورودشان به این بحث بی‌تاثیر نیست. چرا که اساسا امکان استفاده از چنین اهرمی در حال حاضر برای جمهوری اسلامی وجود ندارد.

آبا وضع خطرناک است؟

لااقل در سطح کلامی به نظر می‌رسد که اختلافات در میان دو جبهه مذکور در حال بالا گرفتن و به گفته‌ی بورل و باقری «خطرناک» شدن است.

به گزارش بی‌‌بی‌سی فارسی بر اساس آخرین گزارش سنای فرانسه که در ژوئیه امسال منتشر شد، حدود دو درصد از مسلمان فرانسه «از جریان‌های افراطی اسلامی» پیروی می‌کنند. در این میان دست‌کم ۴۰ هزار تن سَلَفی و ۵۰ هزار نفر هم حامی جنبش اخوان المسلمین هستند. بنابر تاکید گزارش سنا این افراد «از منظر نظری و بر اساس باورهای مذهبی‌شان، شریعت را قانون مرجع خود می‌دانند.» 

اطلاعات یک نظر سنجی در همین رابطه هم نشان می‌دهد که ۴۰ درصد فرانسویان مسلمان که بالای ۲۵ سال دارند، ارزش‌های مذهبی‌شان بر اصول جمهوری فرانسه اولویت می‌دهند و  این رقم  برای ۱۵ تا ۲۴ ساله‌ها به ۷۴ درصد است.

از سوی دیگر در فرانسه و در شهرهای مختلف آن از پاریس و لیل گرفته تا نانت، تولوز، استراسبورگ، مارسی و بوردو مردم به خیابان‌ها رفتند و ضمن همدردی با پتی روی پلاکاردهایشان نوشتند که «دشمنان جمهوری را هیچ تحمل نمی‌کنیم».

حال باید دید با مسلمینی که جمهوری را نمی‌پذیرند و جمهوری‌خواهانی که «دشمنان جمهوری» را تحمل نمی‌کنند، آیا راهی برای بازگشت به همزیستی مسالمت‌آمیز وجود دارد یا نه.