تبعیض سیستماتیک در وطن

زیتون ـ شیوا نظرآهاری: کنکورهای پر حرف و حدیث امسال، در میانه کرونا و بعد از چند بار به تعویق افتادن بالاخره در نیمه تابستان برگزار شد. حالا نتایج نهایی آن اعلام شده است. نتایجی که گویای آن است مانند تمام سال‌های چهار دهه گذشته شماری از داوطلبان به دلیل بهایی بودن از امکان ادامه تحصیل در دانشگاه محروم شده‌اند.

این داوطلبان در سایت سازمان سنجش با پیام آشنای «نقص پرونده» مواجه شده‌اند و در پروفایل آنها آمده که برای پیگیری موضوع می‌توانند به سازمان سنجش مراجعه کنند، تجربه اما نشان می‌دهد که مراجعه به سازمان سنجش قرار نیست حق تحصیل را به آنان برگرداند و بهایی بودن عاملی است که آنها باید بخاطرش با تحصیل در دانشگاه‎های ایران خداحافظی کنند.

اگرچه حکومت ایران هیچ‌گاه رسما محرومیت بهاییان از حق تحصیل را تایید نکرده و در این سال‌ها تعداد انگشت‌شماری از بهاییان هم توانسته‌اند در دانشگاه درس بخوانند تا مدرکی باشد برای تأیید ادعای حکومت که هیچ‌کس به صرف بهایی بودن از ادامه تحصیل محروم نیست، اما سند محرمانه‌ای که در سال ۱۹۹۱ در سفر گالین دوپل به ایران کشف شد نشان می‌دهد که سیاست رسمی رفتار با بهاییان در جمهوری اسلامی بر مبنای تلاش برای بستن راه ترقی و توسعه آنان است. از همین رو است که نه تنها آنها اجازه تحصیل ندارند، بلکه شماری از آنان هم که در دانشگاه بهایی درس می‌خوانند یا تدریس می‌کنند با پیگیری‌های قضایی مواجه می‌شوند.

تجربه نشان می‌دهد که مراجعه به سازمان سنجش قرار نیست حق تحصیل را به بهاییان برگرداند و بهایی بودن عاملی است که آنها باید بخاطرش با تحصیل در دانشگاه‎های ایران خداحافظی کنند.

در این سند در مورد جایگاه فرهنگی آنها در ایران آمده است که در مدارس در صورتی می‌توانند ثبت نام شوند که اظهار بهایی بودن نکنند و حتی المقدور در مدارسی ثبت نام شوند که کادری مسلط بر مسائل عقیدتی دارد، احتمالا  به این معنی که کادر مدرسه توانایی اقناع مذهبی دانش‌آموز را داشته باشند. اما برخورد با آنان در دانشگاه متفاوت است، طبق این سند در دانشگاه‌ها چه در ورود و چه در حین تحصیل چنانچه احراز شود که بهایی هستند باید اخراج شوند. آنها همچنین اجازه استخدام شدن ندارند و نمی‌توانند پست‌های موثری مانند معلمی داشته باشند. از طرف دیگر در مصوبه شماره ۷ شورای عالی انقلاب فرهنگی هم می‎گوید تنها داوطلبانی حق ورود به دانشگاه ها را دارند که علاوه بر قبولی در کنکور، به دین اسلام و یا یکی دیگر از ادیان آسمانی معتقد باشند، حال آنکه دیانت بهایی در ایران جزو ادیان آسمانی محسوب نمی‎شود.

از انقلاب فرهنگی و اخراج تا نقص در پرونده

موضوع محرومیت بهاییان از تحصیل مسئله جدید نیست. آنها بلافاصه پس از انقلاب و با شروع انقلاب فرهنگی، از مدارس و دانشگاه‌ها اخراج شدند. پس از آن به دلیل الزامی بودن اعلام مذهب در فرم ثبت نام کنکور، چون جزو هیچ یک از ادیان رسمی کشور نبودند و ناچار بودند تا این بخش را خالی بگذارند، اساسا امکان دریافت کارت ورود به جلسه کنکور را پیدا نمی‎کردند.

این موضوع تا سال ۱۳۸۴ ادامه پیدا کرد و در این سال بود که پس از اعتراض‌های زیاد، بالاخره سازمان سنجش گزینه مذهب را در فرم‌های ثبت نام کنکور حذف کرد و بهاییان توانستند امکان شرکت در جلسه کنکور را پیدا کنند، اما نتایج کنکور برای داوطلبان بهایی با دیگر داوطلبان تفاوت داشت. آنها هرگز این نتایج را دریافت نکردند و شماری از داوطلبان ساکن تهران پس مراجعه به سازمان سنجش کرج دریافتند که به دلیل مذهبشان امکان ادامه تحصیل را ندارند. برخی از کسانی هم که توانستند وارد دانشگاه شوند، بعدا شناسایی شدند و از دانشگاه اخراج شدند. از سال ۸۵ اما، عبارت «نقص پرونده» به عبارتی آشنا برای داوطلبان بهایی تبدیل شده است. هر سال چندصد داوطلب کنکور بهایی، به هنگام دریافت نتیجه کنکور با این عبارت مواجه می‌شوند و از حق تحصیل که یکی از ابتدایی‌ترین حقوق بشری است محروم می‌شوند.

موسسه آزاد علمی بهاییان

محرومیت از تحصیل اما تنها تبعیض موجود علیه بهاییان نیست.  سی و سه سال پس از تأسیس موسسه علمی آزاد بهاییان، اساتید و دانشجویان این موسسه همچنان دستگیر و با حکم‌های سنگین از جانب دادگاه مواجه می‌شوند. این موسسه که در سال ۱۳۶۶ با هدف ارائه امکانات تحصیلی به بهاییان تأسیس شد تا دانشجویان محروم از تحصیل بهایی بتوانند از طریق آن تحصیلاتشان را ادامه دهند، چندسالی است که به یک موسسه زیرزمینی و مخفی بدل شده که کلاس‌های آن انلاین است و درس خواندن و درس دادن در آن جرم محسوب می‌شود.

در فاصله سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۳، خانه‌های محل برگزاری کلاس‌ها بارها مورد حمله قرار گرفت و  تجهیزات آموزشی و  جزوات درسی آنان توقیف شد.

این موسسه علمی آزاد در ابتدای شروع فعالیت خود مانند یک دانشگاه مکاتبه‌ای عمل می‌کرد و استادان و دانشجویان از طریق سیستم پستی دروس و تکالیف را برای یکدیگر ارسال می‌کردند، بعد کم کم توانستند کلاس‌های حضوری نیز برگزار کنند. اما در فاصله سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۳، خانه‌های محل برگزاری کلاس‌ها بارها مورد حمله قرار گرفت و  تجهیزات آموزشی و  جزوات درسی آنان توقیف شد. کادر علمی و اداری این دانشگاه دستگیر شدند و برخی از آنها احکام سنگین زندان دریافت کردند. در آخرین دوره حمله به کلاس‌ها و ساختمان‌های این موسسه که در سال ۱۳۹۰ اتفاق افتاد، مأموران تعداد زیادی از اساتید این دانشگاه را بازداشت کردند. همه این‌ها در حالی است که  طبق اصل‏ ۳۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران «دولت‏ موظف‏ است‏ وسایل‏ آموزش‏ و پرورش‏ رایگان‏ را برای‏ همه‏ ملت‏ تا پایان‏ دوره‏ متوسطه‏ فراهم‏ سازد و وسایل‏ تحصیلات‏ عالی‏ را تا سر حد خودکفایی‏ کشور به‏ طور رایگان‏ گسترش‏ دهد.»

چهار دهه پس از انقلاب فرهنگی به نظر می رسد ایران جزو معدود کشورهای جهان است که در آن اقلیتی مذهبی به طور سیستماتیک و رسمی مورد تبعیض حکومت قرار می‌گیرند و تلاش می‌شود تا از امکان پیشرفت آنها به هر طریق ممکن جلوگیری شود. در این میان حتی شماری از این دانشجویان محروم از تحصیل بهایی که در سال‏های دهه هشتاد نسبت به نقض حقوقشان معترض بوده و کمیته‌ای را برای پیگیری حق تحصیل بهاییان تشکیل داده بودند با شدیدترین برخوردهای امنیتی مواجه شدند و بسیاری از آنها سال ها راهی زندان شدند.

ایقان شهیدی یکی از این فعالانی است که به دلیل پیگیری حق تحصیل بهاییان، پنج سال در زندان به سر برد. او در توییترش با اشاره به محرومیت شماری از داوطلبان بهایی از تحصیل در کنکور امسال نوشته :« مادرم که در دانشگاه فرح فیزیک می‌خواند در انقلاب اخراج شد و هیچ‌گاه نتوانست به دانشگاه باز‌گردد. در سال ۱۳۸۵ کنکور دادم و همچون هزاران بهائی دیگر «نقص پرونده» شدم؛ پیگیری کردم و نامه‌ نوشتم؛ بازداشت و شکنجه شدم و ۵ سال زندانی‌ام کردند. بعد از ۵ سال، هنوز نمی‌توانم دانشگاه بروم.»

ساینا شفیع‌زاده یکی از داوطلبانی است که امسال به هزاران بهایی محروم از تحصیل اضافه شده است. او در حساب کاربری خود در توییتر نوشته است در حالی که همه همسالان او درحال رفتن به دانشگاه هستند، او به دلیل بهایی بودن از تحصیل محروم شده و نقص پرونده خورده است.

ستاره ایزدی، کیمیا منوچهری، شهرزاد محمدزاده، آریا شیخ زواره، مرجان عباسپولی، پارسا سیداحمد، وحید صادقی، فاران قدرتیان، مبینا هوشمندی، عرشیا اشراقی و کیان لقائی اسامی دیگری هستند که تاکنون در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده اند. داوطلبانی که علی رغم کسب رتبه لازم در کنکور، از رفتن به دانشگاه محروم هستند.

محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران دوسال پیش در روز چهارم اردیبهشت ۱۳۹۶ در جلسه شورای روابط خارجی در نیویورک گفته بود بهایی بودن در ایران جرم نیست. او همچنین گفت در ایران کسی به دلیل بهایی بودن زندانی نمی‌شود. پیش‎تر محمدجواد لاریجانی رئیس ستاد حقوق بشر قوه قضاییه هم گفته بود بهاییان مثل بقیه شهروندان می‌توانند در ایران زندگی و تحصیل کنند.