دستِ پسِ رهبر، پای پیشِ رییس‌جمهوری

ِزیتون ـ یلدا امیری: تنها یک روز پس از سخنان رهبر جمهوری اسلامی مبنی بر عدم مذاکره با آمریکا، حسن روحانی، رئیس‌جمهوری، سخنان متفاوتی گفته است. آیت الله خامنه‌ای می‌گوید که مسیر رفع تحریم را یک بار امتحان کرده، چند سال مذاکره کرده، اما به نتیجه‌ای نرسیده است. اما حسن روحانی می‌گوید در صورت بازگشت آمریکا به تعهدات، ایران نیز به تعهدات خود باز می‌گردد.

شاید مقایسه اتحاد جماهیر شوروی با ایران اغراق‌آمیز باشد، اما برخی  وقایع تاریخی در مورد این دو کشور شباهت‌های زیادی  دارد. اوایل سال ۱۹۹۲ اصلاح اقتصاد شوروی استانداردهای زندگی بخش عمده‌ای از جمعیت را تخریب کرد. به خصوص گروه‌هایی که از یارانه‌های دولتی و برنامه‌های استحقاقی رفاهی برخوردار شده بودند. در دهه ۱۹۹۰، شوروی متحمل رکود اقتصادی شدیدی شد و در نهایت اتحاد شوروی به‌طور رسمی در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ از هم پاشید. وضعیتی که جمهوری اسلامی هم با آن روبروست شباهت زیادی با سی سال پیش روسیه دارد. تورم شدید، بخش بزرگی از مردم ایران را تحت فشار قرار داده است و مهم‌ترین دلیل سکوت مردم وحشت از سرکوب شدید حکومت است، همان‌گونه که در آبان ۱۳۹۸ اتفاق افتاد.

روحانی به دنبال مذاکره است

حسن روحانی روز ۵ آذر در جلسه هیات دولت گفت: یکی از مظاهر بزرگ پیروزی ملت ایران و شکست حتمی دشمن در این جنگ اقتصادی در دوران ترامپیسم است. آدمی که بدترین جنایت‌ها را در تاریخ علیه دولت‌ها و ملت‌های مستقل مانند ایران و فلسطین انجام داد.

روحانی گفت: دولت آتی آمریکا در برابر آن همه اقداماتی که چهره آمریکا را تخریب کرد، باید کارهای بزرگی را انجام بدهد و بتواند تا حدی اشتباهات گذشته را جبران کند. ما امیدواریم دولت آینده آمریکا در اولین قدم‌هایش سیاست‌ها و اقدامات ضد حقوق بشری و تروریستی ترامپ را به صراحت محکوم کند و سیاست‌های نادرستی که دولت قبلی در طول ۴ سال اعمال کرد را جبران کند.

بیشتر بخوانید:

بازگشت آمریکا به برجام یا بازگشت ایران به تعهدات برجامی؟

آیا «فرقی نمی‌کند» چه کسی رییس‌جمهور آمریکا باشد؟

به گفته او «سیاست جمهوری اسلامی ایران همانطور که بارها ما تأکید کردیم تعهد در برابر تعهد، اقدام در برابر اقدام، کاهش تنش در برابر کاهش تنش، احترام در برابر احترام، تعهدات بین المللی دربرابر تعهدات بین المللی» است.

از نظر رئیس جمهوری اگر چنین اراده‌ای در حاکمان آینده آمریکا وجود داشته باشد، «حل مسئله بسیار آسان است».

او تاکید کرد: «ایران و آمریکا هر دو می‌توانند تصمیم بگیرند و اعلام کنند که به شرایط ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷ برمی‌گردند. هم ما به شرایط ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷ برمی‌گردیم، هم آمریکا به ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷ برگردد. این می‌تواند حل بزرگی برای بسیاری از مسائل و مشکلات باشد و مسیر و شرایط را کاملاً تغییر بدهد و بعد مراحل بعدی را می‌شود در بخش‌های مختلف ادامه داد گره اصلی با یک اراده و تصمیم می‌تواند باز شود.»

سخن گفتن از بازگشت به شرایط ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷ به معنای آن است که دولت روحانی آماده است تا گام های کاهش تعهدات برجام را به نقطه صفر برگرداند.

سخن گفتن از بازگشت به شرایط ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷ به معنای آن است که دولت روحانی آماده است تا گام های کاهش تعهدات برجام را به نقطه صفر برگرداند، یعنی مازاد اورانیوم غنی شده و آب سنگین تولید شده در این مدت را بفروشد یا به کشور دیگری واگذار کند و از سوی دیگر تعهد بدهد که از سانتریفیوژهای پیشرفته خود در تولید اورانیوم استفاده نمی‌کند.

پیش از این جواد ظریف هم در گفتگو با روزنامه ایران گفته بود: اگر آقای بایدن بخواهد تعهدات آمریکا را اجرا کند، ما هم می‌توانیم فورا به تعهدات برجامی خود به صورت کامل برگردیم. از این رو به نظر می‌رسد قصد دولت برای نشستن بر میز مذاکره بعد از ورود بایدن به کاخ سفید جدی است.

عاقبت خوش از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای

رهبر جمهوری اسلامی اما روز ۴ آذر در دیدار رؤسای سه قوه و دیگر اعضای شورای عالی هماهنگی اقتصادی به موضوع تحریم‌ها به عنوان یک واقعیت تلخ و جنایت آمریکا و شرکای اروپایی اشاره کرد و گفت: این جنایت سال‌ها است که بر ضد ملت ایران انجام می‌شود اما در سه سال اخیر شدت یافته است.

آیت الله خامنه ای دو مسیر را برای حل مساله تحریم عنوان کرد؛ «خنثی‌سازی تحریم‌ها و غلبه بر آنها» و «رفع تحریم» او گفت: البته ما مسیر رفع تحریم را یک بار امتحان و چند سال مذاکره کردیم اما به نتیجه‌ای نرسید.

رهبر جمهوری اسلامی بر خلاف سخنان اخیر رئیس جمهور جمهوری اسلامی مذاکره و رفع تحریم را بی‌اثر دانست و در ادامه‌ی سخنانش با مطرح کردن مسیر غلبه بر تحریم‌ها و بی اثر کردن آنها گفت: این مسیر ممکن است در ابتدای کار، سختی‌ها و مشکلاتی داشته باشد اما خوش‌عاقبت است. اگر با تلاش و ابتکار و با سینه سپر کردن در مقابل مشکلات بتوانیم بر تحریم ها غلبه کنیم و طرف مقابل بی‌اثر شدن تحریم‌ها را ببیند، به‌تدریج دست از تحریم برخواهد داشت. بنابراین ما ظرفیت‌ها و توانایی‌های فراوانی برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها داریم، به شرط آنکه بخواهیم و همت کنیم و به دل مشکلات برویم.

از ظاهر سخنان اخیر آیت‌الله خامنه‌ای اینگونه به نظر می‌رسد که او گمان می‌کند ایران می‌تواند مستقل از تمامی دنیا و با همان الگوی «اقتصاد مقاومتی» نیازهای شهروندانش را رفع کند. فارغ از اینکه آیا ظرفیت و توانایی‌هایی که او از آنها حرف می‌زند در توان ایران هست یا نه. اما تجربه نشان داده است که این نوع سخنان آقای خامنه‌ای  معمولا  برای حفظ ظاهر انقلابی  و مصرف داخلی و  البته پرهیز از مسئولیت‌پذیری است و  گاه در هنگام شدیدترین سخنان، در موارد متعدد تن به مذاکره‌های پشت پرده داده است.

پلیس خوب، پلیس بد

گروهی از تحلیل‌گران اختلاف مواضع حسن روحانی و رهبر جمهوری اسلامی را جور دیگری تجزیه و تحلیل می‌کنند. از نگاه این گروه، تمایل نظام برای بازگشت به میز مذاکره و در ادامه رفع تحریم‌ها واضح است. این اختلاف ظاهری مواضع رهبر و رئیس‌جمهور، بازی کردن نقش پلیس خوب و پلیس بد هم تاکتیکی برای نشاندن ایالات متحده پای میز مذاکره است.

تحلیل‌هایی از این دست هنگامی قوی‌تر می‌شود که سخن از احتمال ریاست جمهوری یک نظامی تندرو در انتخابات سال ۱۴۰۰ به میان می‌آید، که به نظر می‌رسد تلویحا از آن به عنوان تهدیدی برای غرب و احتمال بستن در مذاکره با ایران بعد از ۱۴۰۰ استفاده می‌شود. البته این تحلیل زمانی می‌تواند معتبر باشد که امیدی برای آغاز و به سرانجام رساندن مذاکره، همانقدر آسان که روحانی انتظار دارد و همانقدر سریع که ظریف تاکید دارد، متصور باشد.

از سوی دیگر اما این زمزمه هم وجود دارد که رهبر جمهوری اسلامی دیگر خیال ندارد اختیار مذاکره را به دست دولت «اعتدال» بدهد و هر تصمیمی به بعد از برآمدن دولت انقلابی موکول خواهد شد. حسین دهقان، مشاور نظامی آیت‌الله خامنه‌ای، روز ۴ آذر برای انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ اعلام نامزدی کرد. این فرمانده سپاه پاسداران با انتشار ویدئویی گفت که امیدوار است با نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده بتواند یک «فضای تفاهم در سطح ملی و یک فضای گفت‌و‌گوی از موضع قدرت و عزت با خارج» را فراهم کند.