سیاست واکسیناسیون و واکسن‌سازی سیاسی

زیتون ـ مهسا محمدی: وزارت بهداشت بریتانیا اعلام کرده که اولین مرحله تزریق واکسن کرونا در این کشور از روز سه‌شنبه، ۱۸ آذر آغاز می‌شود. روسیه هم از روز گذشته تزریق واکسن کرونا را شروع کرده است. در سایر کشورهای اروپایی هم وعده آغاز واکسیناسیون در ماه‌های آغازین سال ۲۰۲۱ داده می‌شود. 

در ایران اما هنوز بحث ساخت واکسن ایرانیِ کرونا داغ است، همزمان هم زمزمه خرید واکسن‌های ساخته و آزموده شده به گوش می‌رسد. این در حالی است که جانباختگان کرونا در ایران بر اساس آمار رسمی از مرز ۵۰ هزار نفر عبور کرده‌اند.

واکسن ایرانی کرونا؛ شاید تا تیر ماه

در آخرین اظهارات مسئولان در این‌باره روز گذشته، مینو محرز، عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا، که گفته می‌شود یکی از محققان اصلی پروژه ساخت واکسن ایرانی است، گفته «امیدوار» است تا اواخر تیر ماه این واکسن به تولید برسد. این البته به شرطی است که «نتایج مطالعات انسانی واکسن ایرانی هم مانند فاز حیوانی آن خوب و موفقیت‌آمیز باشد». به گفته او این واکسن تابحال «بر روی سه حیوان موش، خرگوش و میمون آزمایش شده است» و تا ۷۰ درصد جواب داده است.

محرز می‌گوید که واکسن ایرانی مشابه واکسن‌هایی است که در کشورهایی مانند چین و روسیه ساخته شده است. او همچنین تاکید کرده که واکسن‌های کرونا تولید خارج هم زودتر از تیرماه به ایران نخواهد رسید.

واکسن ایرانی که از آن صحبت می‌شود «واکسن غیرفعال شرکت شفا فارمد» است که سرمایه‌گذار تحقیقات آن بنیاد «برکت» وابسته به «ستاد اجرایی فرمان حضرت امام » است. پیش از این کیانوش جهانپور  اعلام کرده بود که این طرح پژوهشی با عنوان کارآزمایی بالینی بررسی بی خطری و ایمونوژنیسیتی واکسن غیرفعال کووید ۱۹ در جمعیت سالم برای مطالعه فاز یک، کد اخلاق گرفته است.

روز گذشته امیرحسین قاضی زاده هاشمی، نایب رئیس مجلس ایران هم در حساب توییتر خود نوشت واکسن ایرانی کرونا «تا پایان سال جارى تولید مى‌شود و تولید انبوه آن بعد از عید خواهد بود.» او مدعی شد: «همت ما این است که فقط از واکسن تولید داخل استفاده کنیم.»

دو روز پیش وزیر بهداشت پرحاشیه، سعید نمکی هم در آخرین اظهارت شعارگونه خود گفت که «خواهید دید که در واکسن کرونا هم کارستان خواهیم کرد و دنیا قبول کرده است که ما از پیشتازان عرصه واکسن سازی در دنیا هستیم». او اما درباره جزئیات به ثمر رساندن این «کارستان» توضیحی نداده و در نهایت گفته است که «عهد کردم که نگذارم مردم این سرزمین در لوای جمهوری اسلامی احساس حقارت کنند و بگویند که آمریکایی‌ها واکسن و دارو داشتند و ما نداشتیم». نمکی در دفاع از عملکرد وزارتخانه خود هم گفته است که در بحث مدیریت کرونا «خوب شنا کردیم و امتیاز آوردیم» و «همین الان پنج به یک از آمریکا جلو هستیم».

مینو محرز: واکسن کرونای ایرانی تابحال «بر روی سه حیوان موش، خرگوش و میمون آزمایش شده» و تا ۷۰ درصد جواب داده است.

یکی از منتقدان اصلی وزیر بهداشت درباره اظهارات «غیرتخصصی»‌اش درباره واکسن، رضا ملک‌زاده، معاون مستعفی سعید نمکی بود. او یکی از دلایل استعفای خود را سخنان به گفته او نادرست وزیر بهداشت درباره تولید واکسن کرونا اعلام کرده و خطاب به وی گفته بود: «اظهارات غیر علمی و ناشی از شتابزدگی جنابعالی در مورد تولید واکسن ایرانی کرونا که هنوز در حال طی مراحل اولیه بوده و شما مدعی معرکه گرفتن برای تولید آن شده‌اید.» ملک‌زاده از کسانی است که معتقد است زیرساخت لازم برای تولید واکسن کرونا در ایران وجود ندارد. پیش از آن نمکی در روز ۲۱ مهرماه، یعنی حدود سه ماه پیش هم گفته بود که تا دو تا سه هفته آینده آزمایش واکسن کرونای ایرانی بر روی انسان آغاز می‌شود.

آیا خرید واکسن در برنامه کار هست؟

روز گذشته، محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی گفت که صنعت هوایی آماده است تا واکسن‌های کرونای تامین شده را از نقاط مبدا وارد کشور کرده و در همه نقاط کشور توزیع کند.

 مسعود سلیمانی دودران، عضو کمیته ملی واکسن کرونا هم گفته همه مسیرهای تهیه واکسن کرونا از جمله تولید داخلی و خرید آن از خارج از کشور با جدیت در حال دنبال شدن است. به گفته او در شرایط فعلی هم باید به دنبال تولید واکسن کرونا در داخل باشیم و هم به خرید آن از خارج کشور فکر می کنیم تا واکسن مورد نیاز کشور تامین شود.

حمید پوراصغری، معاون امور فرهنگی سازمان برنامه و بودجه در پاسخ به سوال خبرنگاران در نشست خبری سازمان برنامه و بودجه کشور تاکید کرده که در ردیف خرید دارو، شیرخشک و واکسن، اعتبار لازم برای خرید واکسن کرونا هم پیش‌بینی شده. با وجود این ردیف بودجه جدایی برای آن تعریف نشده است.

سعیدنمکی، وزیر بهداشت هم پیش از این در روز ۶ آذر ماه از اقدامات انجام‌شده برای خرید واکسن کرونا خبر داده و گفته بود که: «نهایتا بین ۴۱ تا ۴۲ میلیون دز واکسن را برای ۲۰ تا ۲۱ میلیون نفر از جمعیتمان داریم تدارک می‌بینیم؛ واکسن کووید-۱۹ دودزه است و باید در دو مرتبه تزریق کرد.»  به گفته او تامیدن این حدود ۴۲ میلیون دوز از سه طریق دنبال می‌شود؛ «یکی از طریق خرید واکسن از مجموعه کووکس سازمان بهداشت جهانی است که قرار شده ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دز واکسن کرونا را از طریق کووکس وارد ‌کنیم …همچنین حدود ۵/ ۵ میلیون دز را در قالب قرارداد مشترک تولید با یکی از کمپانی‌های صاحب‌نام دنبال می‌کنیم. حدود ۲۰ میلیون دز را از کمپانی دیگری در دنیا داریم، می‌خریم».

طبق برنامه ریزی سازمان بهداشت جهانی (WHO) واکسن کوواکس ( یک برنامه جهانی برای تامین واکسن کووید ۱۹ برای همه کشورها که تحت نظر سازمان بهداشت جهانی هدایت می‌شود) برای ۲۰ درصد جمعیت پرخطر در نظر گرفته شده است. ایران در اواخر معرماه به این برنامه پیوست و حالا ۱۸۴ کشور توافق همکاری در این برنامه را امضا کردند با بالا رفتن تعداد کشورهای عضو کوواکس بالا بردن ظرفیت درخواستی برای ایران روز به روز سخت‌تر می‌شود.

گزارش‌ها حاکی از آن است که دو شرکت بیو‌ان‌تک -فایزر و مدرنا در کنار دانشگاه آکسفورد تا پایان ۲۰۲۱ می‌توانند ۵ میلیارد دوز واکسن کرونا تولید کنند. هم‌زمان تاب‌نال واکسن اسپوتنیک وی روسیه و واکسن کرونای تولید شده در ارتش چین هم وارد بازار شده است. در مورد واکسن ایرانی هر چند که وزیر بهداشت و مسئولان ایرانی به آن امید بسته‌اند، اما تجربه نشان می‌دهد که این امیدها و وعده‌ها بیشتر کارکرد خبری دارند و مانوری است برای احساس «حقارت» نکردن در برابر آمریکا. در عمل واکسن امتحان شده بر روی حیوانات که ۷۰ درصد کارایی داشته در برابر واکسن‌های موثر موجود در دنیا گزینه چندان مطلوبی نخواهد بود. از سوی دیگر با توجه به پیچیدگی‌های موجود در مسئله حمل و نقل و مدیریت توزیع این واکسن، به فرض خریداری دوزهای لازم، باز هم جای نگرانی هست. نگاهی به مدیریت ناکارآمد جمهوری اسلامی در موارد کمتر بحرانی و پیچیده و فسادها و رانت‌هایی که حول واکسن‌های آنفولانزا یا داروی انسولین در همین یکسال اخیر شکل گرفت لااقل در کوتاه مدت چشم اندازی روشن به ما نمی‌دهد.