زیتون ـ یلدا امیری: اعمال خشونت‌ علیه معترضان خیابانی یا اجرای حکم اعدام و حبس برای متهمان سیاسی از سوی حکومت در ایران، معمولا واکنش‌های بین‌المللی را در پی دارد؛ واکنش‌هایی که از ابراز نگرانی در شبکه‌های اجتماعی گرفته تا صدور بیانیه و قطعنامه را شامل می‌شود.

با وجود این در طول ۴ سال ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، کشورهای اروپایی نسبت به مساله حقوق بشر در ایران واکنش‌هایی ضعیف و پراکنده نشان دادند. عامل چنین برخوردهایی را شاید بتوان چشم بستن بر مسائل حقوق بشر ایران به دلیل اختلافات آمریکا و اروپا دانست.

در مورد اعتراضات آبان ۱۳۹۸ که به گفته ناظران بزرگترین کشتار معترضان در تاریخ ایران بود، اتحادیه اروپا هیچ واکنش منسجم و محکمی از خود نشان نداد. سخنگوی آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان سرکوب معترضان و خشونت‌ها را محکوم کرد و سخنگوی وزارت خارجه فرانسه هم در پاسخ به سئوال خبرنگاری گفته بود که پاریس تحولات ایران را زیر نظر دارد. بیانیه‌ سخنگوی نماینده‌ عالی اتحادیه‌ اروپا در سیاست خارجی متنی کوتاه بود که در آن از نیروهای امنیتی ایران خواسته شد با حداکثر خویشتنداری به اعتراضات پاسخ دهند و با معترضان به صورت مسالمت‌آمیز رفتار کنند.

اما اکنون جو بایدن، رئیس جمهور منتخب آمریکا  می‌گوید که قصد دارد بار دیگر به توافق هسته‌ای با ایران (برجام) بازگردد. به نظر می‌رسد اروپا بار دیگر فرصتی یافته تا دغدغه‌های حقوق بشری خود را در مورد حکومت ایران مطرح کند. احتمالا با این چشم‌انداز که حقوق بشر بخشی از گفتگوهای احتمالی آینده باشد؛ گفتگوهایی که در دوره ترامپ ممکن به نظر نمی‌رسید.

وقتی ظریف به وزیر خارجه آلمان نازی تشبیه شد

طی روزهای گذشته کشورهای اروپایی شدیداللحن‌ترین بیانیه‌ها و قطعنامه‌ها را علیه ایران در مورد حقوق بشر صادر کردند. شاید بتوان گفت که تندترین سخنان از زبان نماینده لهستان در پارلمان اروپا جاری شد.

رادوسلاف سیکورسکی، نماینده لهستان در پارلمان اروپا که از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۴ نیز وزیر خارجه این کشور بود، روز ۲۸ آذر در نطق خود در پارلمان اروپا ضمن اعتراض به سرکوب‌های حکومت ایران، لبخند محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران را به خنده یواخیم فون ریبنتروپ، وزیر خارجه آلمان نازی در دوران هیتلر تشبیه کرد.

البته وزیر خارجه آلمان نازی برخلاف ظریف چندان مرد خندانی نبود. او جزو اولین کسانی بود که بعد از جنگ اعدام شد و وفاداری بی‌حدو مرزی به هیتلر داشت. گفته می‌شود او حتی در زندان نیز به هیتلر وفادار بود و می‌گفت: «با وجود هر آنچه می‌دانم، اگر هیتلر قرار باشد به این سلول بیاید و بگوید این کار را بکن من هنوز انجامش خواهم داد.»

به گزارش رادیو فردا  نماینده لهستان در پارلمان اروپا خطاب به دیپلمات‌های کشورش و نمایندگان سرویس اقدامات خارجی اتحادیه اروپا گفت که بار بعدی که با ظریف با آن لبخندی که شبیه یواخیم فون ریبنتروپ است، دیدار کردند، متوجه باشند که او نماینده چه «رژیم کریهی» است.

نماینده لهستان در پارلمان اروپا خطاب به دیپلمات‌های کشورش و نمایندگان اتحادیه اروپا گفت که بار بعدی که با ظریف با آن لبخندی که شبیه یواخیم فون ریبنتروپ است، دیدار کردند، متوجه باشند که او نماینده چه «رژیم کریهی» است.

سیکورسکی با قرار دادن جمهوری اسلامی در لیست بزرگترین رژیم‌های سرکوبگر گفته که اگر این رژیم ادعای اسلامی بودن دارد و خود را نماینده خدا می‌داند چه نیاز است تا این حد دست به سرکوب، شکنجه و کشتار گسترده مردم بزند؟ او جمهوری اسلامی را مایه ننگ و بیزاری هر مسلمان و هر مومن و صاحب وجدانی دانسته است و گفته که اگر جمهوری اسلامی می‌خواهد روابط بهتری با اروپا داشته باشد باید فورا نقض حقوق بشر را متوقف کند.

قطعنامه پارلمان اروپا

سخنان نماینده لهستان در پارلمان اروپا تنها یک روز پس از قطعنامه اعضای این پارلمان بیان شد. در این قطعنامه به موضوعات متعددی از جمله دستگیری فعالان سیاسی و احکام اعدام صادر شده اشاره شد. موضوعاتی که با جدی شدن احتمال بازگشت آمریکا به برجام بار دیگر در سر فصل خواسته‌های آنها قرار گرفته است.

در این قطعنامه که با ۶۱۴ رأی موافق، ۱۲ رأی مخالف و ۶۳ رأی ممتنع روز ۲۷ آذر ۱۳۹۹به تصویب پارلمان اروپا رسید، بازداشت‌ها و محکومیت‌های معترضان به جمهوری اسلامی محکوم شد و بازگرداندن نسرین ستوده به زندان مورد انتقاد قرار گرفت.

این قطعنامه همچنین با محکوم کردن اعدام روح‌الله زم، مسئول کانال تلگرامی آمدنیوز و نوید افکاری، کشتی‌گیر، نسبت به اعدام قریب الوقوع احمدرضا جلالی، پژوهشگر سوئدی-ایرانی هشدار داد و اعلام کرد که باید از زندان‌های ایران بازدید شود.

اعضای پارلمان اروپا خواستند با آن دسته از مقامات حکومتی ایران که حقوق بشر را نقض کرده‌اند و مثلا در مورد اعدام روح‌الله زم و نوید افکاری نقش داشتند، برخورد شود.

قطعنامه پارلمان اروپا با واکنش منفی علی باقری کنی، دبیر کنونی ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی روبرو شد. او در گفتگو با برنامه «جمعه با سیاست» رادیو ایران، گفت: «کسانی که از دسترسی کودکان معصوم به دارو جلوگیری می‌کنند، صلاحیت سخن گفتن درباره حقوق حیوانات را هم ندارند». اشاره‌ی باقری کنی به تحریم‌های اعمال شده بر ایران از سوی ایالات متحده است که به ادعای مقامات ایران مانع ورود دارو به این کشور شده است.

اعضای پارلمان اروپا خواستند با آن دسته از مقامات حکومتی ایران که حقوق بشر را نقض کرده‌اند و به عنوان مثال در مورد اعدام روح‌الله زم و نوید افکاری نقش داشته‌اند و یا قضاتی که علیه روزنامه‌نگاران، فعالان حقوق بشر، مخالفان و فعالان سیاسی حکم اعدام صادر کرده‌اند، برخورد شود.

از این‌سو جمهوری اسلامی همچنین پافشاری و مقاومت زیادی در مورد احکامی دارد که آنها را اسلامی و قانونی می‌داند.

محمد جواد لاریجانی، دبیر پیشین ستاد حقوق بشر ایران معتقد بود که کرامت انسانی و حقوق بشر هدیه سازمان ملل یا دستاورد جوامع غربی و اروپایی نیست بلکه بخشی از عقلانیت ما است که ریشه در اسلام دارد. او حتی در دفاع از مجازات اعدام گفته است: «نگاه غربی‌ها بی‌اساس است؛ می‌گویند اعدام بد است، مانند موضوع هم‌جنس‌گرایی که تا ۲۵ سال پیش جرم بود ولی اکنون می‌گویند خوب است و ما معتقدیم برای جرایم سنگین و جدی باید مجازات اعدام وجود داشته باشد.»

قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل

در روز ۲۶ آذر ۱۳۹۹ مجمع عمومی سازمان ملل هم به قطعنامه‌ای حقوق بشری علیه ایران رای داد.. این قطعنامه با ۸۲ رأی موافق، ۳۰ رأی مخالف و ۶۴ ممتنع تصویب کرد. ۱۷ کشور عضو سازمان ملل در این رأی‌گیری شرکت نکردند.

شصت و هفتمین قطعنامه در محکومیت نقض حقوق بشر در ایران هم پیش از این در ۲۹ آبان ماه سال جاری در کمیته سوم سازمان ملل با ۷۹ رای موافق، ۳۲ رای مخالف و ۶۴ رأی ممتنع به‌ تصویب رسیده بود.

اگر مسائل حقوق بشری در ایران دغدغه غرب است با چه سازوکاری به جز صدور بیانیه و محکومیت، قصد دارد آن را وارد مذاکرات احتمالی پیش رو کند؟

در متن این قطعنامه شش صفحه‌ای که همانند سال‌های قبل توسط کانادا تنظیم شده بود تعداد زیاد مجازات اعدام در جمهوری اسلامی مورد توجه قرار گرفته بود. همچنین در این قطعنامه موضوع اعدام کودکان زیر ۱۸ سال در ایران در چند پرونده مستندسازی شده آمده و در مورد آن ابراز نگرانی شده است. به گزارش رادیو زمانه بخشی هم مربوط به شکنجه و مجازات‌های بی‌رحمانه و غیرانسانی و تحقیرآمیز است که در ایران اعمال می‌شود. سرکوب گسترده، دستگیری‌ها و بازداشت‌های خودسرانه‌ مخالفان از جمله عمل ناپدیدسازی مخالفان از موضوع‌های دیگر ذکرشده در متن این قطعنامه است.

اگر چه موضوع حقوق بشر همواره جزو حساسیت‌های اروپا در مقابل حکومت‌های غیردمکراتیک بوده است و موضوع حقوق بشر در ایران هم بارها در مجامع بین‌المللی مطرح شد، اما اکنون با نزدیک شدن به زمان مذاکرات احتمالی جمهوری اسلامی با طرف‌های غربی گروهی امید دارند که این مهم نیز در این مذاکرات گنجانده شود. اما آیا جمهوری اسلامی زیر بار گفتگوهایی از این دست می‌رود؟ اگر مسائل حقوق بشری در ایران دغدغه غرب است با چه سازوکاری به جز صدور بیانیه و محکومیت، که تا به‌حال انجام داده، قصد دارد آن را وارد مذاکرات احتمالی پیش رو کند؟ آیا این دغدغه آن‌قدر جدی و فراگیر هست که بابت آن از خیر منافع اقتصادی یک معاهده‌ی «غیر حقوق بشری» بگذرد؟ به نظر می‌رسد این موضوع معیار مناسبی هم برای سنجش میزان پایبندی غرب به حقوق بشر و هم میزان عزم جمهوری اسلامی برای سرکوب‌گر ماندن است.