از همه طرف «نظام»

زیتون ـ احسان نادرپور: عدم دریافت هرگونه وام، ممنوعیت خروج از کشور و دریافت پاسپورت، ممنوعیت دریافت گواهینامه، عدم تحویل مدارک تحصیلی دیپلم و بالاتر، عدم صدور پروانه کسب و اجازه اشتغال، عضویت در شرکت‌های تعاونی و ممنوعیت ثبت و تاسیس شرکت و ممنوعیت استخدام بخشی از عواقبی است که گریبانگیر پسران سربازی نرفته در ایران می‌شود؛ مجازات­‌‌گونه‌هایی که شامل خیلی از اختلاس­‌گران و دیگر متخلفان نیز نمی‌شود.

اما گویی همه این مجازات‌ها کافی نیست و «سربازان وظیفه» باید هر روز به دلایل و بهانه‌های مختلف «تحقیر» هم بشوند؛ هرچند در دنیای امروز مواردی از «برخوردهای تحقیر آمیز» با سربازان به لطف شبکه‌های اجتماعی پوشیده نمی‌ماند.

روز گذشته  خبر سیلی خوردن سرباز راهور از نماینده مجلس در حضور رانندگان و عابران به خبر اول روز بدل شد. حامد اکبری٬ سرباز وظیفه راهور٬ روز گذشته٬ شنبه٬ به دلیل ممانعت از ورود خودروی نماینده مجلس به خط ویژه سیلی خورد تا داغ این سیلی دوباره موضوع «سربازی اجباری» را در ایران به سرخط خبرها بیاورد.

چوب نظام بر سر سربازان 

حدودا دو ماه پیش بود که برخورد مشابهی در بابل، بار دیگر سربازان را بدون اینکه جنگی در کار باشد به سر خط خبرها برد.  ماجرا از این قرار بود که سرباز مستقر در دادسرای بابل در حال نگهبانی بوده که یکی از بازپرسان دادسرا با ماسک وارد می‌شود. سرباز چون بازپرس را نمی‌شناسد، از او می‌خواهد که کارت شناسایی ارایه کند. همین درخواست ساده سرباز با برخورد شدید از جانب بازپرس روبه‌رو می‌شود و به دستور او، سرباز را با دستبند به اتاق او می‌برند و در آن‌جا به صندلی بسته و بازپرس او را مورد ضرب و شتم و شکنجه قرار می‌دهد و به گفته کانال­‌های خبری محلی شهر بابل، محمد امامی مقام ارشد این سرباز وظیفه که در صدد دفاع از او برآمده بود نیز از کار برکنار شد. تلاش رسانه‌ها برای گفتگو با امامی در روزهای بعد از آن هم به نتیجه‌ای نرسید.

حال هنوز دو ماه از این اتفاق نگذشته که دیروز شنبه، ۴ بهمن، بار دیگر خبری مشابه شبکه‌های اجتماعی را انباشت.

سرباز حامد اکبری که در ورودی خط ویژه دروازه دولت تهران مستقر شده بود از ورود یک خودروی بدون مجوز به محل عبور اتوبوس‌ها جلوگیری کرد. ساعتی بعد مشخص شد نماینده مذکور علی‌اصغر عنابستانی، نماینده گرمسار در مجلس و استاندارِ سابق چهارمحال و بختیاری در دولت احمدی نژاد بوده است. حامد اکبری در فیلمی که از این اتفاق منتشر شده است می­‌گوید که پس از جلوگیری از ورود خودروی این نماینده به منطقه خط ویژه این نماینده از خودروی خود پیاده شد و به صورت وی سیلی زد.

عنابستانی از کسانی بود که در زمان مطرح شدن اصلاح قانون سربازی در مجلس آن را موضوع اصلی کشور ندانست و به نظرش اصلاح روند سربازی باعث ضعیف شدن بنیه دفاعی کشور می‌­شود.

با پخش شدن این فیلم و خبر در شبکه­‌های اجتماعی فرمانده ناجا برای پیگیری خبر ضرب و شتم این سرباز راهور دستور ویژه صادر کرد. پس از آن رئیس مجلس، محمدباقر قالیباف نیز اعلام کرد؛ «در صورت احراز تخلف، هیئت نظارت بر نمایندگان بدون مسامحه بررسی و برخورد قانونی خواهد کرد.» اما محمدرضا دشتی اردکانی، عضو هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان مجلس، گفت تا این لحظه شکایتی به ما واصل نشده است. اما این نماینده مجلس از قول عنابستانی اعلام کرد که وی درگیری فیزیکی با سرباز را منکر شده است و مدعی­ است که این سرباز بوده است که به وی توهین کرده است.

در کنار پخش این اخبار در شبکه‌‌های اجتماعی موجی در حمایت از این سرباز با هشتگ #سیلی_به_سرباز به راه افتاد و کاربران به همین بهانه بار دیگر از سختی‌های سربازی و الزام اصلاح قانون سربازی نوشتند.

عنابستانی از کسانی بود که در زمان مطرح شدن اصلاح قانون سربازی در مجلس آن را موضوع اصلی کشور ندانست و به نظرش اصلاح روند سربازی باعث ضعیف شدن بنیه دفاعی کشور می‌­شود.

 میراث «پهلوی» برای جمهوری اسلامی

در ایران برای اولین بار قانون خدمت اجباری سربازی در سال ۱۳۰۳ توسط رضا پهلوی (پهلوی اول) به مجلس شورای ملی تقدیم شد و به رغم مخالفت روحانیون، در سال ۱۳۰۴ قانون نظام اجباری در مجلس شورای ملی به تصویب رسید.

قانونی که در نظام جمهوری اسلامی هم، بر خلاف سایر یادگارهای دوره پهلوی، همچنان به قوت خود باقی ماند و جمهوری اسلامی برای اصلاح آن طی این سال‌ها اقدامی نکرد. همین موجب شد حالا  ایران کماکان جزو آن ۵ درصد از کشورهایی باشد که در آن سربازی برای پسران اجباری است.

طی این سال‌ها، دوره سربازی از ۱۸ ماه تا ۲۴ ماه در نوسان بوده است. مشکل سربازی برای پسران تنها به محدودیت­‌هایشان در صورت عدم اعزام به خدمت یا حتی اجازه قانون به نیروی انتظامی در خصوص شناسایی، تعقیب و دستگیری مشمولان غایب نیست.

بر اساس قانون حقوق سربازان باید حداقل ۶۰ و حداکثر ۹۰ درصد حداقل حقوق دریافتی کارکنان نیروهای مسلح باشد. مساله‌ای که تاکنون اجرایی نشده است و هم اکنون حداقل حقوق یک سرباز عادی، معادل ۳۳۴ هزار تومان است. که در صورت ازدواج به این حقوق ۱۷۷هزار تومان و به ازای هر فرزند ۴۵هزار و ۵۰۰ تومان اضافه می­‌شود. به این­ها باید خرج‌­های اضافه مربوط به خرید و انجام اصلاحات بر روی لباس‌های سربازی که بر عهده سربازان قرار دارد و پادگان­ها تنها یکبار این لباس را برای تمام دوره در اختیار سربازان قرار می‌­دهند، افزود. عدم تخصیص هزینه­‌های رفت و آمد در ماموریت­‌ها و سواستفاده فرماندهان و کادرهای نظامی از موقعیت‌شان در مقابل سربازان برای انجام کارهای شخصی نیز از دیگر خاطرات مشترک بسیاری از سربازان است.

سربازان اما بیش از هر چیزی از تلف شدن دو سال از بهترین سال‌های عمرشان در دوران جوانی گلایه دارند. تخصص‌ سربازان به جز در موارد معدودی عملا در دوره سربازی کنار گذاشته می­‌شود. کسانی که در رشته‌هایی مانند پزشکی، پیراپزشکی و گاه مهندسی تحصیل کرده‌اند، امکان حضور در مکانی تخصصی را پیدا کنند اما این امکان برای فارغ التحصیلان بسیاری از رشته­‌های دیگر بالاخص علوم انسانی وجود ندارد.

حداقل حقوق یک سرباز عادی، معادل ۳۳۴ هزار تومان است. که در صورت ازدواج به این حقوق ۱۷۷هزار تومان و به ازای هر فرزند ۴۵هزار و ۵۰۰ تومان اضافه می­‌شود.

این در حالی است که هر ساله بحث تغییر قانون سربازی در مجلس و نیروهای مسلح مطرح می‌­شود. رئیس اداره سرمایه انسانی ستاد کل نیروهای مسلح در سال ۹۶ اعلام کرده بود که بر اساس طرحی به نام سربازی کاربردی با همکاری سازمان فنی حرفه­ای قرار است به زودی سربازان وظیفه در طول خدمت خود حداقل یک مهارت فنی را آموزش بینند. طرحی که اجرا نشد.

سال گذشته باز هم همین طرح با نامی متفاوت و قرارداد با نهادی متفاوت دوباره مطرح شد. نام طرح به «سرباز ماهر» تغییر کرد و مجری آن دانشگاه علمی کاربردی شد. طرحی که لااقل تابحال جز نام و قرارداد و جابجایی مبالغی، چیزی برای تغییر شرایط سربازی به ارمغان نیاورد.

امسال نیز در همین راستا جانشین قرارگاه مهارت آموزی ستاد کل نیروهای مسلح اعلام کرد که تا سال ۱۴۰۱ باید ۱۰۰ درصد سربازان در طرح مهارت آموزی شرکت کنند. طرحی که به ادعای او بناست پس از ثبت نام سربازان در وبسایت آن برای آینده سربازان نیز شغلی در نظر گرفته شود.

مخالفان سربازی اجباری چه کسانی هستند؟

اعتراضات، لااقل در شبکه‌های اجتماعی، به سربازی اجباری همگانی است و از معدود موضوعاتی است که مخالفان سرسختی در میان همه طیف‌های سیاسی در ایران دارد. این افراد از فعالان مدنی و حقوق بشری که بر سر هر کدام از این بزنگاه‌ها با مخالفان سربازی اجباری همصدا می‌شوند تا  حسن عباسی، تئوریسین جریان اصولگرا و «انقلابی» را شامل می‌شود. عباسی پیش از این در این باره گفته بود که «بر اساس بررسی‌ها ۸۰درصد کارهایی که جوانان در پادگان­‌ها انجام می­‌دهند تخصصی نیست و ربطی هم به آموزش‌های نظامی ندارد.»

چندی پیش و بعد از ضرب و شام سرباز بابلی کمپینی به نام «از سربازی بگو» در شبکه‌های اجتماعی به راه افتاده بود و افراد زیادی در همین راستا از مشکلاتشان در سربازی نوشتند. به کارگیری سربازان برای انجام اموری که به صورت مکانیکی امکان انجامش وجود دارد، یکی از مواردی است که در کمپین از سربازی بگو به دفعات به آن اشاره شده است. کارهایی که به «بیگاری» معروف هستند. کارهایی بدون مزد که ممکن است با توهین و خشونت همراه باشد.

در این کمپین و پیش از آن همچنین مواردی از آسیب‌های روحی، مشکلات بهداشتی و آزار و اذیت جنسی هم مطرح شد و گسنرش بحث در همه این حوزه‌ها باعث شد موضوع سربازی اجباری بیشتر از هر زمان دیگری به چالش کشیده شود.

یکی دیگر از مواردی که مکررا به آن اشاره می‌شود اتفاقاتی است که در شهرهای مرزی بیشتر به چشم می‌خورد. سالانه خبرهای بسیاری از گروگانگیری و یا کشته شدن سربازان آموزش‌ندیده و غیرکادری در مرزهای ایران منتشر می‌­شود.  آخرین خبر از این دست مربوط به سه ماه پیش است که دو سرباز مرزبانی نیروی انتظامی در درگیری در مرزهای غربی کشور به قتل رسیدند. برخی این درگیری را با نیروهای پژاک عنوان کردند و برخی دیگر اشرار و قاچاقچیان.

موضوع سرباز سبزواری و درگیری او با نماینده در قلب تهران و در مقابل دیدگان ده‌ها عابر رخ داده، با وجود این عنابستانی موضوع را تکذیب کرده و گفته کسی که مورد اهانت قرار گرفته او بوده است و نه سرباز. باید دید عاقبت این کشاکش به کجا می‌رسد. در حال حاضر به واسطه فشارهای شبکه‌های اجتماعی، همه مسئولان قول پیگیری و احقاق حق داده‌اند. با این وجود تجربه به نفع خوشبینی حکم نمی‌کند. به فرض پایان خوش برای پرونده این سرباز هم باز وضعیت صدها هزار سربازی که در واحدهای مختلف نیروی انتظامی، سپاه و ارتش در نقاط مختلف کشور و دور از چشمان ناظر مردم و شبکه‌های اجتماعی در حال هدر دادن جوانی شان هستند تغییری نخواهد کرد و به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی نه لغو سربازی اجباری و استخدام و به کارگیری نیروهای نظامی داوطلب و حرفه‌ای را در برنامه دارد و نه سامان دادن وضعیت نابسامان فعلی را.