زیتون ـ مهسا محمدی: کار جمهوری اسلامی و اینترنت هر روز بالاتر می‌گیرد. ایران همه‌ی تلاش خود را برای جلوگیری از گردش آزاد اطلاعات از یک سو و بهره‌برداری از آن  برای نظارت و کنترل بیشتر از سوی دیگر می‌کند. شبکه جهانی اینترنت هم به واسطه ذات پویا و مرزناپذیرش هر روز سنگرهای جدیدی در جبهه جمهوری اسلامی فتح می‌کند.

تلاش برای تکمیل پروژه قدیمی شبکه ملی اطلاعات، ایجاد اختلال در دسترسی به شبکه‌های اجتماعی از تلگرام گرفته تا توییتر و حالا سیگنال، «مجاهدات» هر روزه سربازان جنگ نرم رهبر جمهوری اسلامی است در میدان مجازی. این در حالی  است که اکثر غریب به اتفاق سران جمهوری اسلامی در همه شبکه‌های اجتماعی حساب کاربری داشته و از عواید آن بهره می‌برند.

 حالا اما داستان کنترل اینترنت به دیپلماسی و حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی هم راه پیدا کرده است. 

محمد جواد ظریف دیروز به روسیه سفر کرد و در کنار همه مذاکرات سیاسی و اقتصادی؛ صحبت از برجام، وضعیت منطقه و معاهدات تجاری با این کشور، توافق همکاری درباره «امنیت اطلاعات» هم امضا کرد.

«امنیت اطلاعات» با روسیه

وزرای امور خارجه ایران و روسیه که روز گذشته در مسکوی تازه آرام گرفته از اعتراضات هفته اخیر دیدار کردند، به جز نجات برجام از موضوع تازه‌ای هم سخن گفتند که نگرانی فعالان حوزه اینترنت و امنیت شبکه را به دنبال داشت.

ایران و روسیه توافقنامه همکاری در زمینه «امنیت اطلاعات» امضا کردند. به واسطه این توافق دو کشور قرار است به «مبارزه با جرایم ارتکابی با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات» بپردازند.

ظریف گفت که امضای این توافق «نقطه عطفی» در همکاری‌های سایبری میان دو کشور خواهد بود.

امیر رشیدی، متخصص امنیت شبکه این همکاری را «مهم و خطرناک» خوانده و می‌گوید که خطر این توافق در درجه اول متوجه شهروندان ایرانی است.

مواردی کلی و گاه مبهمی مانند، «کمک‌های فنی و فناوری، همکاری بین‌المللی شامل شناسایی، هماهنگی و انجام همکاری لازم در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی برای تضمین امنیت ملی و بین‌المللی» از مفاد این توافق‌نامه بوده است.

پیش از این هم رئیس سازمان فدرال همکاری فناوری نظامی روسیه از فروش سیستم‌های شنود اطلاعاتی و ابزارهای نظارت الکترونیکی به جمهوری اسلامی خبر داده بود.

امیر رشیدی، متخصص امنیت شبکه این همکاری را «مهم و خطرناک» خوانده و می‌گوید که خطر این توافق «در درجه اول متوجه شهروندان ایرانی است» و در درجه دوم در صورتی که این همکاری در ابعاد گسترده‌تری صورت بگیرد می‌تواند به هر چه بیشتر محلی کردن اینترنت کمک کند و خطری در سطح جهانی خواهد داشت.

این همکاری خطرناک است

از امیر رشیدی درباره خطرهای احتمالی اجرای این توافق در دراز و کوتاه‌مدت پرسیدیم و اینکه آیا با اجرای این توافق اطلاعات خصوصی ایرانیان و روس‌ها بیشتر از قبل در معرض خطر و در دسترس حاکمانشان قرار می‌گیرد، او در این باره به «زیتون» گفت: «ایران و روسیه هر کدام به تنهایی هم نقش مخرب و موثری در نابودی اینترنت بازی می‌کنند اما هر کدام کمبودهایی دارند و می‌توانند در تکمیل این تخریب به همدیگر کمک کنند.»

این کارشناس می‌گوید: «در این میان هر چند ایران شبکه ملی اطلاعات درست کرده اما از نظر تخصص و توانایی فنی به گرد پای روسیه هم نمی‌رسد. روسیه از نظر هک‌های دولتی بسیار قوی است.  این کشور به تازگی، در واقع سال گذشته، قانونی تصویب کرده که باید به واسطه آن شبکه ملی اطلاعات درست کند. از این رو روسیه قانون و سواد فنی بالا را دارد اما مانند ایران آن شبکه داخلی را که سال‌ها در حال شکل‌گیری است ندارد. ایران هم شبکه و قانون را دارد اما سواد آن را ندارد.»

ایران و روسیه هر کدام به تنهایی هم نقش مخرب و موثری در نابودی اینترنت بازی می‌کنند اما هر کدام کمبودهایی دارند و می‌توانند در تکمیل این تخریب به همدیگر کمک کنند.

ازاین رو به نظر این کارشناس امنیت شبکه نتیجه نهایی همکاری این دو می‌تواند «ترسناک» باشد چرا که به گفته او هر دوی آنها «حکومت‌های سرکوبگر و سلطه‌طلب هستند.» 

رشیدی در پاسخ به این سوال که جمهوری اسلامی دقیقا چه کمک‌های فنی‌ای می‌تواند از روسیه دریافت کند که حالا به آن دسترسی ندارد، گفت:« ایران به کمک روسیه می‌تواند توانایی فنی بالایی برای هک کردن پیدا کند و این را از جای دیگری نمی‌تواند بگیرند، چرا که به فرض اسرائیل هیچگاه آن را به ایران نمی‌فروشد، چین هم هست اما در هک چندان قوی نیست و بیشتر در فیلترینگ حرفی برای گفتن دارد. حالا فکر کنید به همین وضعیت نامناسب فعلی ابزار و سواد فنی هک هم اضافه شود، نتیجه چقدر می‌تواند برای مردم در ایران خطرناک باشد.»

او اما مشکلات این توافق را به همین جا محدود نمی‌داند. رشیدی می‌گوید که «لوکال کردن اینترنت»، هر چند در سطح محدود آن خوب است اما در سطح گسترده یک خطر جهانی محسوب می‌شود. او می‌گوید:«  یکی از آثار محلی شدن اینترنت، که یکی از نتایج این همکاری است، باز بودن دست دولت‌های سرکوبگر برای قطع  اینترنت است چنانچه در آبان ۹۸ در ایران اتفاق افتاد. آثار دیگر آن هم سطح گسترده‌تر همان اتفاقی است که همین چند روز اخیر شاهد آن بودیم که اپ‌های داخلی به اسکن، شنود و جاسوسی از گوشی کاربران می‌پردازند.» 

به گفته این کارشناس نگرانی جهانی بابت هم‌افزایی توان ایران و روسیه برای تکمیل پروژه محلی کردن اینترنت و صدور آن به سایر کشورها برای ردیابی، کنترل، جاسوسی و مقابله با آزادی اینترنت است.

تجربه آبان بدون شبکه جهانی اینترنت

پیش از این در آبان ماه سال ۹۸ و با بالا گفتن اعتراض مردمی نسبت به افزایش قیمت بنزین، از شامگاه ۲۵ آبان دسترسی ساکنان ایران به شبکه جهانی اینترنت قطع شد. به جز خبرنگاران و برخی از نهادها و اشخاص خاص، بقیه مردم فقط امکان استفاده از شبکه داخلی را داشتند. سایت‌های داخلی برای کاربران خارج از ایران باز نمی‌شد و کاربران داخل ایران هم به یکباره از شبکه‌های اجتماعی محو شدند. 

بیشتر بخوانید:

آیا اعتراض بدون «اینترنت» ممکن است؟

بحران در سرزمین «پدرخوانده»

هر چند در آن زمان ریچارد گرینل، سفیر آمریکا در آلمان، مدعی شده بود که آنها این توانایی فنی را دارند که اینترنت را برای مردم ایران بازگشایی کنند و این اینترنت از مسدودکننده‏‌های حکومت ایران در امان خواهد بود. اما به گفته کارشناسان این کار ممکن نبود چرا که اینترنت برای ارسال هر نوع داده‌ای نیاز به نصب تجهیزاتی در جغرافیای مورد نظر دارد و در صورت عدم وجود تجهیزات نصب شده در ایران، عملا امکان چنین کاری وجود ندارد. در نهایت تا زمانی که جمهوری اسلامی اعتراضات را به طور کامل سرکوب نکرد و تصمیم نگرفت که اینترنت را مجددا وصل کند، مردم ایران پشت درهای شبکه جهانی اینترنت باقی ماندند.

در آذر ماه همان سال ۹۸ و تنها چند روز بعد از آن سرکوب گسترده بود که حسن روحانی در جریان ارائه لایحه بودجه به مجلس خبر از تلاش برای تقویت اینترنت ملی داد و گفت تلاش کنیم تا «شبکه ملی اطلاعات داخلی را آنچنان تقویت کنیم» که مردم ما برای نیازمندی خود نیازی به خارج نداشته باشند.

به نظر می‌رسد وضعیت روابط جمهوری اسلامی و روسیه دیگر از سطح گردش به شرق جمهوری اسلامی فراتر رفته و به سوی وابستگی همه‌جانبه و حل شدن ایران در کشور تحت حکومت پوتین می‌رود. ایران همه جوره مشتری پروپا قرص روسیه است؛ از واکسن کرونای «اسپوتنیک وی» روسی که امروز ظریف در سکوت وزارت بهداشت از تایید شدن آن در ایران خبر داد و ابزار شنود و فناوری «امنیت» سایبری تا سامانه موشکی اس ۳۰۰. حال باید دید در سایه این «توافق امنیتی»، امنیت از کدام بخش‌ زندگی خصوصی و اجتماعی ایرانیان رخت خواهد بست.