چه کسی «شان» ارزیابی واکسن کرونا را دارد؟

زیتون ـ یلدا امیری: آنجا که پای یک بیماری همه‌گیر به میان می‌آید حتی سیاستمداران هم ناچارند به هشدارها و توصیه‌های پزشکان و پژوهشگران عمل کنند. اما گویا جمهوری اسلامی از این قاعده هم مستثنی است. سیاست و ایدئولوژی از مرزهای بهداشتی و درمانی در جمهوری اسلامی عبور کرده و امروز به جای متخصصان، سیاستمداران هستند که نه با اتکا به نظر کارشناسان که حتی خلاف نظر آنان در مورد سلامت مردم تصمیم می‌گیرند.

نمونه بارز چنین رویکردی دستور سیاسی و مستقیم رهبر جمهوری اسلامی در خصوص واکسن کرونا بود، آیت‌الله خامنه چندی پیش تعارف را کنار گذاشت و حکمی مبنی بر ممنوعیت خرید واکسن کرونا از کشورهای آمریکا و انگلستان داد، حکمی که می‌تواند به قیمت جان بسیاری از مردم ایران تمام شود. اما ظاهرا رهبر جمهوری اسلامی خود را صاحب جان و مال مردم می‌داند، از آن سو وزیر بهداشت، بالاترین مقام حوزه سلامت کشور هم، «رهبر» را در جایگاه «پدر» ملت نشانده و  این حق را به او می‌دهد.

پس از ممنوعیت واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی موضوع واردات واکسن‌های چینی و خصوصا روسی و اخیرا هندی مطرح شده است. حالا مجوز استفاده اضطراری از واکسن اسپوتنیک روسی در داخلی ایران در حالی صادر شده که این واکسن هنوز در انتظار تایید بین‌المللی است و مجوز سازمان بهداشت جهانی را هم دریافت نکرده و جزئیاتی از نحوه تولید آن منتشر نشده. همین موضوع با مخالفت و اعتراض مینو محرز یکی از مقام‌های علمی کمیته ستاد ملی مبارزه با کرونا روبرو شده است.

مخالفت با واکسن روسی

مینو محرز یکی از اعضای علمی کمیته ستاد ملی مبارزه با کرونا است که بلافاصله مخالفت خود را با واردات واکسن روسی اعلام کرد. او یک روز پیش از اعلام خبر ورود واکسن روسی هم گفته بود که «هیچ‌گاه از روسیه واکسن تهیه نمی‌کنیم.» این بدان معناست که تا قبل از سفر اخیر ظریف، وزیر امور خارجه ایران به روسیه این خرید اساسا در دستور کار دولت قرار نداشت و یا اگر هم بود با مقامات علمی کمیته ستاد ملی مبارزه با کرونا در میان گذاشته نشد.

محرز، پزشک، رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران است. او متخصص بیماری‌های عفونی است و زمینه اصلی فعالیتش بیماری ایدز است.  این پزشک همچنین به عنوان کارشناس سازمان جهانی بهداشت درباره بیماری ایدز در ایران و منطقه مدیترانه شرقی پژوهش می‌کند. انتخاب محرز اعتباری علمی به اقدامات کمیته ستاد ملی مبارزه با کرونا داد.

مینو محرز در اعتراض به استفاده از واکسن روسی گفت: «معلوم نیست از چه زمانی تاکنون سازمان غذا و داروی کشور جزو منابع بین‌المللی شده‌اند؟ سازمان غذا و داروی ایران زمانی می‌تواند دارو و واکسنی را تایید کند که پیش از آن دارو یا واکسن مورد تایید سازمان بهداشت جهانی قرار گرفته باشد. وقتی دارو یا واکسنی هنوز مورد تایید هیچ منبعی نیست، سازمان غذا و داروی داخلی نمی‌تواند آن را تایید و توزیع کند. وقتی هنوز هیچ اطلاعاتی از واکسن درز نشده، بر حسب چه فرآیندی آن را تایید می‌کنند؟»

او همچنین در گفتگویی تاکید کرد که تهیه و واردات واکسن کرونای روسی توسط دولت را «شانس بد مردم ایران» می‌داند و در حال حاضر به هیچ عنوان از این انتخاب راضی نیست. او افزود که «به‌عنوان یکی از اعضای کادر درمان این واکسن را تزریق نمی‌کنم زیرا تاکنون هیچ اطلاعاتی از آن منتشر نشده است.»

به دنبال اظهارنظر محرز، روز گذشته حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی هم گفته است که واکسن روسی نمی‌زند. شهریاری در گفت‌وگو با اعتماد آنلاین با اشاره به این که واکسن «مساله سیاسی» نیست و نباید بر اساس نزدیکی سیاسی درباره «امنیت و تایید» آن قضاوت کرد، پیشنهاد داد که واکسن‌های خارجی را ابتدا مسئولان بزنند و در صورتی‌که مشکلی نداشت برای عموم مردم استفاده شود.

رئیس کمیسیون بهداشت مجلس: واکسن «مساله سیاسی» نیست و نباید بر اساس نزدیکی سیاسی درباره «امنیت و تایید» آن قضاوت کرد

از آغاز همه‌گیری کرونا محرز به عنوان یک مقام علمیِ قابل اعتماد کمک زیادی به پیشبرد سیاست‌های کرونایی جمهوری اسلامی کرد و با همکاری در ساخت واکسن ایرانی باعت شد ایران خود را به عنوان یکی از سازندگان واکسن کرونا در میان تعدادی از کشورها مطرح کند.

او واکسن ایرانی را مشابه واکسن چین و روسیه معرفی کرد و روز ۱ دی اعلام کرد که فاز اول تست انسانی واکسن کرونای ایرانی با ۵۶ نفر آغاز می‌شود. در این فاز دو تزریق برای داوطلبان در فاصله دو هفته انجام می‌شود.

اما نه شان علمی خانم محرز و نه خدماتی که در راستای جا انداختن واکسن کرونای ایرانی انجام داده بود باعث نشد که به او پاسخی اهانت‌آمیز و کنایه‌دار داده نشود.

پاسخی تند به اظهارنظر علمی

کیانوش جهانپور سخنگوی سازمان غذا و دارو روز شنبه ۱۱ بهمن پاسخی تند به اظهارات خانم محرز داد، پاسخی که در آن شان علمی و پزشکی مینو محرز رعایت نشده بود. جهانپور گفت: «ایشان شانی برای ارزیابی واکسن‌های دیگر ندارند»  چرا که ورودی در این موضوع نداشته‌اند.

او در ادامه با سخنانی کنایه‌آمیز گفت: مرجع تایید واکسن از جمله واکسن داخلی که ایشان مسوول کارآزمایی بالینی آن هستند، سازمان غذا و دارو است. اگر مطالعه‌ای در این زمینه دارند مثل کارآزمایی بالینی واکسن ایرانی که انجام می‌دهند، می‌توانند به سازمان غذا و دارو جهت بررسی ارائه دهند. در غیر این صورت، اظهارنظر سلیقه‌ای، وجهه علمی و فنی نخواهد داشت.

همزمان کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه هم خبر داده است که اولین محموله واکسن روسیِ «اسپوتنیک وی» روز ۱۶ بهمن به ایران وارد می‌شود. او گفت که قرارداد خرید و تولید مشترک واکسن روسی «اسپوتنیک وی» بین جمهوری اسلامی و روسیه روز جمعه گذشته امضا شده است. به گفته کاظم جلالی، تاکنون حدود سه میلیون نفر این واکسن را در روسیه تزریق کرده‌اند، ولی هیچ گزارشی از عوارض در میان آنان اعلام نشده است.

سخنان تند کیانوش جهانپور در مقابل اظهارت مینو محرز را می‌توان با سکوت و حمایت او و مجموعه وزارت بهداشت از سخنان غیرعلمی رهبر جمهوری اسلامی در مورد ممنوعیت خرید واکسن آمریکایی و انگلیسی مقایسه کرد. علاوه بر جهانپور گروه زیادی از سیاست مداران  غیر متخصص نیز بعد از آن اظهارنظر آیت‌الله خامنه‌ای نیز به تایید بی‌چون و چرای نظر وی پرداختند.

پس از اعلام عمومی ممنوعیت واردات واکسن‌های آمریکایی و اروپایی کرونا از سوی رهبر جمهوری اسلامی جهان‌پور در واکنش به تمایل افکار عمومی به واردات واکسن‌های معتبر کرونا و کمپین #واکسن_بخرید که در توئیتر فارسی ترند شد، در حساب توئیتری خود نوشت: «در ادامه پروژه تحریم دارو، تحریم وام IMF، تحریم ماسک، تحریم تجهیزات حفاظتی، تحریم کیت تشخیصی PCR، تحریم رپیدتست کرونا، این بار رمز عملیات فریب و عنوان مستعار پیوست رسانه‌ای تحریم: واکسن بخرید. خیلی ممنون! خوب شد گفتید!»

حمایت‌های اینگونه از ادعا و دستور غیرعلمی آیت‌الله خامنه‌ای در میان پزشکان بسیار عجیب‌تر از سیاستمداران بود.

علیرضا مرندی، رئیس تیم پزشکی آیت الله خامنه‌ای، با حمایت از دستور رهبر جمهوری اسلامی، سازمان جهانی بهداشت را متهم کرد که در ماجرای تولید واکسن کرونا به نفع فن آوری آمریکا، تمایل پیدا کرده است.

به روایت رسانه های اصولگرا بیش از ۲۵۰۰ نفر از پزشکان، اساتید و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌‌های علوم پزشکی کشور طی نامه‌‌ای سرگشاده به حسن روحانی متذکر شدند واکسن‌های mRNA تولید شرکت فایزر و مادرنا می‌‌تواند عوارض ناشناخته و گاه جبران‌‌‌ناپذیری به‌جای بگذارد. البته در مورد صحت تعداد امضاهای این نامه اختلاف نظر‌های بسیاری وجود دارد.

مخالفت با آیت‌الله خامنه‌ای

البته کسانی هم بودند که نه چندان مستقیم که تلویحا با دستور آقای خامنه‌ای مخالفت کردند. مینو محرز یکی از مخالفان بود و شاید بی‌دلیل نیست که امروز در مورد او تندی به خرج داده می‌شود. درباره این تصمیم آیت الله خامنه‌ای محرز در روز ۲۸ دی ماه در مصاحبه‌ای گفت: هر کشوری هر نوع واکسن تاییده شده‌ای که دارد موثر است و باید تزریق کرد چرا که باید سطح ایمنی دنیا بالا برود و این واکسن‌ها گرچه انواع مختلفی دارند اما همگی باعث افزایش سطح ایمنی در برابر کرونا می‌شوند.

در همان زمان تعدادی از پزشکان نیز در نامه‌ای به حسن روحانی، رئیس دولت جمهوری اسلامی خواستار تهیه واکسن کرونا به دور از مسائل سیاسی شدند. محمدرضا ظفرقندی، رئیس کل سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی به همراه ایرج فاضل، مصطفی معین و عباس آقازاده مسرور در رابطه با واکسن کووید ۱۹نامه مشترکی به حسن روحانی نوشتند.

آنها در این نامه که روز ۲۱ دی منتشر شد به دولت توصیه کرده‌اند، از راه‌های گوناگون و با استفاده از تمامی ظرفیت‌های بخش دولتی و خصوصی و به دور از مسائل سیاسی برای تهیه واکسنی قابل اطمینان که مورد تأیید مراجع علمی باشد تلاش کند.

بیش از صد سال یعنی از دوران مشروطه تا کنون جامعه‌ ایران دوران گذار از ارزش‌های کهنه به ارزش‌های نو را می‌گذراند. اما در عرصه سیاست با فراز و فرودهایی عموما همان فرهنگ پادشاه/خلیفه ادامه دارد همچنان قدرت سیاسی غیرقابل نقد است و علما و متخصصان باید خدمتگزار قدرت باشند و آنجا که بر خلاف قدرت سیاسی اظهار نظری کنند مطرود و مغضوب واقع می شوند. سخن گفتن اهانت آمیز با پزشکی چون مینو محرز به دلیل بیان نظر علمی که با سیاست های رایج مخالف است نشانه عدم همسازی سیاست با علم در ایران است موضوعی که حتی همزیستی مسالمت‌آمیز را نیز بر نمی‌تابد.