چرا هیچ‌کس با لایحه بودجه ۱۴۰۰ موافق نیست؟

زیتون ـ مهسا محمدی: لایحه بودجه ۱۴۰۰ روی دست دولت و مجلس ماند. نه مجلس آن را تصویب کرد و نه حتی دولت دیگر آن را بعد از اصلاحات کمیسیون تلفیق قبول دارد. از این رو به نظر نمی‌رسد که کسی از رد کلیات لایحه بودجه ناراحت باشد، بودجه‌ای که به گفته کارشناسان حداقل ۶ ماه در دولت بررسی و کار کارشناسی شده بود و حدود دو ماه هم در کمیسیون تلفیق.

باقر قالیباف، رییس مجلس، می‌گوید که رد کلیات لایحه بودجه برای «هدایت» دولت بوده چرا که مجلس آن را «تورم‌زا و رانتی» تشخیص داده است. حسن روحانی، رییس دولت هم که اساسا به جلسه دفاع از بودجه‌اش در مجلس نرفته بود در پاسخ به انتقادات مجلسیان می گوید که «تغییر در شاکله بودجه به معیشت مردم و مدیریت اقتصاد کشور ضربه می‌زند.»

بر اساس گزارش‌ها این لایحه با ۹۹ رای موافق، ۱۴۸ مخالف و ۱۲ ممتنع از مجموع ۲۶۲ رای ماخوذه به تصویب مجلس نرسید.

در این میان بعد از صدور رای رد کلیات لایحه بودجه، محمد خدابخشی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه گفت که از اساس اشتباه شده و «برخی از نمایندگان نمی‌دانستند که به لایحه بودجه رای می‌دهند یا گزارش کمیسیون تلفیق مجلس، از این رو برخی از نمایندگان اشتباهی رای دادند..»

دولت چه می گوید؟

از ۱۲ آذر ماه که دولت لایحه بودجه ۱۴۰۰ را به مجلس برد تا روز گذشته که کلیات آن رد شد، کشمکش دامنه‌داری میان دولت و مجلس بر سر آن جریان داشت. مجلس لایحه را بازنگرداند اما آن را برای یک جراحی اساسی به کمیسیون تلفیق برد. جرح و تعدیل انجام شد و  دولت هم در مخالفت با تغییرات اساسی اعمال شده در این کمیسیون می‌گوید که «لایحه»اش به «طرح» بدل شده و دیگر از آنچه مد نظرش بود اثری در آن نیست. کار تا جایی بالا گرفت که دولت اعلام کرد که این لایحه ـ طرح اگر تایید هم بشود آن را اجرا نخواهد کرد. 

علی ربیعی از نمایندگان بابت رد کلیات بودجه «تشکر» کرد و گفت که آنان «پیام نگرانی دولت و اقتصاددانان از تغییرات اساسی و غیر کارشناسی در لایحه بودجه را دریافتند.»

از همین رو بود که امروز علی ربیعی، سخنگوی دولت هم در گفتگو با ایلنا از نمایندگان بابت رد کلیات بودجه «تشکر» کرد و گفت که آنان «پیام نگرانی دولت و اقتصاددانان از تغییرات اساسی و غیر کارشناسی در لایحه بودجه را دریافتند.»

هر چند در میان استدلال‌های مخالفان کلیات بودجه چنین انگیزه‌ای به چشم نمی‌خورد و اتفاقا برعکس، بعضی از نمایندگان، تغییرات اعمال شده در کمیسیون تلفیق و مخالفت دولت با آن را دلیلی برای رای مثبت به لایحه مذکور عنوان می‌کردند.

به گفته‌ی نوبخت این تغییرات در «شاکله بودجه» که بخشی از آن شامل «حذف ارز ترجیحی و دادن یارانه ناکافی» بود، هر دو امری منفی هستند و «شوک آور» و «تورم غیرقابل تحملی» به بار خواهند آورد. ارز ترجیحی، همان ارز ۴۲۰۰ تومانی است. به نظر این همان بخش بودجه بود که نمایندگان آن را «رانتی و تبلیغاتی» و ناظر به انتخابات ۱۴۰۰ می‌خواندند. 

با وجود اینکه یکی از ایرادات لایحه ابتدایی دولت، به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس، انبساط ۶۰ درصدی آن به نسبت سال گذشته بود، در اصلاحات کمیسیون تلفیق باز هم این انبساط افزایش یافت و سقف کلی بودجه عمومی از ۸۴۰ هزار میلیارد تومان پیشنهادی دولت به ۱۲۰۰ هزار میلیارد تومان رسید.

 نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه و معاون حسن روحانی هم که برای دفاع از بودجه به مجلس رفته بود در اعتراض به عملکرد نمایندگان گفت: « چرا نمایندگان با انتقادات، ۲ماه فضای سیاسی کشور را تحت تاثیر قرار دادند و چرا اصلاح ساختاری را که می‌گفتند باید در لایحه صورت گیرد، رقم نزدند.»

او همچنین با طعنه به مخالفان دولت تاکید کرد که :«برخی در صدد اجرای طرح تابستان داغ و به ستوه آوردن مردم بودند، اما تلاش شد تا کاهش قدرت خرید با برخی افزایش‌ها جبران شود، از این رو طرح تابستان داغ خنثی شد.»

مخالفان چه می‌گویند؟

«پراسرار، رانتی، تورم‌زا، تنظیم‌شده با اغراض شیطنت‌آمیز، انحرافی و شعبده‌بازانه» از جمله صفت‌هایی بود که از سوی نمایندگان به این بودجه و گاه به دولت داده می‌شد.

مخالفان مواردی مانند حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، انبساط بودجه، عدم اصلاح ساختار بودجه، اینکه دولت گفته بودجه اصلاحی مجلس را اجرا نمی‌کند و همچنین غیرقابل تحقق بودن فروش روزانه دو میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت که در لایحه پیش‌بینی شده بود را، از دلایل مخالفت خود برشمردند.

«پراسرار، رانتی، تورم‌زا، تنظیم‌شده با اغراض شیطنت‌آمیز، انحرافی و شعبده‌بازانه» از جمله صفت‌هایی بود که از سوی نمایندگان به لایحه بودجه داده ‌شد.

 احسان خاندوزی، نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس که در مخالفت با کلیات بودجه ۱۴۰۰ صحبت کرد گفت که مجلس با این کار از «ونزوئلایی شدن کشور» جلوگیری می‌کند. او «جهش ۶۰ درصدی هزینه‌های دولت در این بودجه که در طول دهه‌های گذشته بی‌نظیر است و کاهش سهم درآمد مالیاتی و دوری از مالیات پایگی، افزایش وابستگی بودجه به نفت به ۳۰ درصد» را از دلایل مخالفت خود برشمرد و گفت که دولت از « اقتصاد مقاومتی» منحرف شده است.

خاندوزی در نهایت تصریح کرد که دو سناریو محتمل است؛ «اول دولت ظرف دو هفته درخواست مجلس برای کاهش تورم‌زدایی، کسری و شکاف بین گروه‌های مختلف در بودجه را اجابت کرده و اجرا می‌کند و این عین عدالت درست است یا ا گر این کار را نکرد و با مصلحت مردم و اقتصاد و قانون لجاجت‌ورزی آن وقت مجلس سه دوازدهم را با ۳۰ درصد افزایش تمام درآمدها و هزینه‌ها یعنی معادل تورم تصویب خواهد کرد.»

محسن زنگنه، نماینده تربت حیدریه و مه ولات و زاوه هم با تاکید بر اینکه «دولت با صراحت اعلام کرده که مصوبات تلفیق را اجرا نمی‌کند و در این راستا عزمی هم ندارد» گفت که « دولت نمی‌تواند منابع را تامین کند بنابراین مجلس انقلابی نباید امضایش پای بودجه‌ای باشد که اصلاح ساختار ندارد، منابع‌اش پایدار نیست و نهایتاً تورم‌زا است.»

محمدرضا پورابراهیمی، رییس کمیسیون اقتصادی مجلس هم از موضعی نزدیک به دولت با این بودجه مخالفت کرد و گفت: «ما نگران تورمی هستیم که به دنبال حذف ارز ترجیحی و افزایش یارانه‌ها در بازار ایجاد شده و می‌تواند هزینه مردم را چند برابر کند.» او دلیل دیگر مخالفت را عدم اصلاح ساختار بودجه با وجود تاکید سال ۹۷ رهبر جمهوری اسلامی عنوان کرد. 

جبار کوچکی‌نژاد، عضو کمیسیون برنامه و بودجه هم بودجه را « مریض اورژانسی» خواند که تلفیق هم نتوانست مداوایش کند و «دردش بدتر شد». به گفته او «این بودجه گرانی به مردم تحمیل می‌کند حرف‌هایی که در ایام انتخابات شروع می‌شود و یک جنگ روانی است».

کمال علیپور خنکداری، نایب رییس کمیسیون عمران مجلس هم می‌گوید که افزایش قیمت ارز، تورم را تا  ۴۰۰ برابر افزایش می‌دهد و با وجود «انتخابات سال آتی، تغییر دولت، تورم جاری کشور، بحران کرونا و افزایش نامتوازن مالیات» این بودجه غیرقابل قبول خواهد بود.

موافقان بودجه، مخالفان دولت

الیاس نادران، رئیس کمیسیون تلفیق لایحه بودجه ۱۴۰۰، که در نهایت بودجه اجرایی آن چیزی است که از درون کمیسیون تحت کنترل او خارج می‌شود، در صدد دفاع از کلیات بودجه و همزمان حمله به دولت بر‌آمد. به گفته او «بخش عظیمی از منابع اضافه شده در کمیسیون تلفیق ناشی از شفاف‌سازی ارزها و ریال‌های زیرفرشی است. ما افشا و علنی کردیم اگر دولت نگران است، می‌توان آن را به همان شیوه‌ای که بود برگرداند. پنهان‌کاری سخت نیست و افشاگری هزینه دارد که ما هزینه آن را پذیرفتیم.»

نادران تاکید کرد که کمیسیون تلفیق آمادگی دارد هر اصلاحی که مجلس صلاح بداند در لایحه بودجه اعمال کند و همزمان از مجلس خواست «بازی شعبده بازها» را نکند و گفت که «قطعا تمایل دولت به رد مصوبه کمیسیون است چرا که کمیسیون تلفیق انضباط مالی ایجاد کرده است و ساختار بودجه را اصلاح نموده است و ۳۲ هزار میلیارد تومان پول برای تولید کشور اختصاص داده و دولت از این موضوع عصبانی است.»

الیاس نادران: قطعا تمایل دولت به رد مصوبه کمیسیون است چرا که کمیسیون تلفیق انضباط مالی ایجاد کرده است و ساختار بودجه را اصلاح نموده است.

کاظم دلخوش هم نماینده دیگری بود که از در مخالفت با دولت وارد شده و خواهان تصویب کلیات لایحه بودجه شد. او خطاب به نمایندگان گفت: « آیا می‌خواهید بعد از این‌همه تلاش [کمیسیون تلفیق] این گزارش را رد کنید؟ نتیجه‌اش این خواهد شد که لایحه بودجه به دولت برمی‌گردد و دولت نهایتا آن را بزک می‌کند و تحویل مجلس می‌دهد؛ لذا نتیجه‌ای نمی‌گیرید.»

در نهایت حالا بر اساس ماده ۱۸۲ آئین‌نامه داخلی مجلس، دولت به مدت ۱۵ روز فرصت دارد تا لایحه بودجه را اصلاح و بار دیگر به مجلس ارسال کند. بنابر گفته احمد امیرآبادی فراهانی، عضو کمیسیون تلفیق ، در این شرایط «دولت باید لایحه بودجه یک یا چند دوازدهم را به مجلس ارائه کند زیرا تا آغاز سال ۱۴۰۰ فرصت زیادی باقی نمانده و باید لایحه بودجه هرچه زودتر به مجلس ارسال شود تا اداره کشور مختل نشود.»

این بار اول نیست که دولت حسن روحانی با رد کلیات بودجه پیشنهادی مواجه می‌شود و پیش از این هم در سال‌های ۹۷ و ۹۹ کلیات بودجه در مجلس پیشین رد شده بود. در سال ۹۹ پس از آنکه مجلس ایران به علت شیوع کرونا تعطیل شد، علی لاریجانی، رئیس وقت مجلس از رهبر جمهوری اسلامی خواست تا با صدور حکم حکومتی قانون بودجه رد شده را خارج از روال عادی مجددا به کمیسیون تلفیق مجلس بازگرداند. او هم فرمان داد و گزارش کمیسیون تلفیق مجلس که کلیات آن در صحن علنی مجلس رد شده بود، برای تبدیل به قانون مستقیماً به شورای نگهبان ارسال شد.

حال به نظر می رسد به جز اختلاف درونی و تک و پاتک‌های معمول دولت «اعتدالی» و مجلس «انقلابی» بخشی از مشکلی که گریبانگر بودجه ۱۴۰۰ است اساسا به شرایط نامساعد و پیش‌بینی ناپذیر اقتصادی ایران بازمی‌گردد. شرایطی که نظام برای تغییر آن به رییس‌جمهوری تازه ایالات متحده چشم دوخته و از این رو جواد ظریف را هر روز با «طرح‌»‌های تازه به کشورهای مختلف گسیل می‌کند.