ادبِ مداحانِ «آقا»

زیتون ـ یلدا امیری: هیتلر در ابتدای نخست‌وزیری خود در آلمان نازی توانست کشور را از بحران اقتصادی به سلامت بیرون ببرد. گفته می‌شود قسمتی از آنچه که از او مردی با اندیشه‌های اهریمنی و جنایتکارانه ساخت، کسانی بودند که در حزب نازی، نخبگان نظامی و کارتل‌های اقتصادی در مسابقه‌ای خستگی‌ناپذیر تملق او را می‌گفتند.

مدیحه‌سرایی بخش جدایی‌ناپذیری از تاریخ ایران هم هست. مداحان در دربار پادشاهان ایرانی وظیفه داشتند تا از هر چه سلطان می‌گوید و انجام می‌دهد، تمجید کنند. حتی این موضوع در اطرافیان محمد رضا پهلوی که پادشاهی نسبتا مدرن بود هم دیده می‌شود. اسدالله علم در کتاب خاطراتش می‌گوید که او تنها از اواسط نیمه اول دهه ۱۳۵۰ بود که بالاخره توانست با وجود تحسین و تمجیدهایی که از تلاش‌ها و اقدامات شاه در شئون مختلف می‌شد، به‌‌تدریج نگرانی‌های خود را درباره چالش‌های پیش روی نظام شاهنشاهی به شاه منتقل کند. به این معنا که تا پیش از آن علم جرات مطرح کردن چنین مسائلی را نداشته است.

«مداحی» در ادبیات دینی به معنی گفتن مدح ائمه و پیامبر اسلام است. اما همین کار در جمهوری اسلامی کارکردی چندگانه و بسیار تعیین کننده یافت. مداحان از یک سو مجیزگویان قدرت سیاسی هستند و از سوی دیگر ایدئولوژی دینی جمهوری اسلامی را تبلیغ می‌کنند و همزمان هر وقت که نیاز باشد در سیاست روز دخالت می‌کنند. از این رو بی‌جهت نیست که رهبر جمهوری اسلامی هرازگاهی جلساتی اختصاصی با این صنف برگزار می‌کند.

رهبر جمهوری اسلامی روز گذشته، ۱۵ بهمن هم به مناسبت تولد فاطمه زهرا و روز زن نشستی تصویری با جمعی از مداحان برگزار کرد. اما در سخنانش بیشتر از آنکه از زنان سخن بگوید به مداحان پرداخت و مداحی را پدیده‌ای ویژه و منحصر بفرد خواند.

آیت الله خامنه‌ای و مداحان

آیت الله خامنه ای در نشست اخیر خود با مداحان وظیفه آنها را گسترش الگوی «زیست نبوی» معرفی کرد و گفت: «موضوع کار مداح از عالی‌ترین موضوعات یعنی ستایشگری اهل‌بیت، و وظیفه او گسترش دادن الگوی زیست نبوی، علوی و فاطمی و ترویج اندیشه‌ها و درسهای آن بزرگواران است. هیئت باید به شکل هیئت باقی بماند. بنابراین، قالب و شکل مداحی را حفظ کنید و نگذارید با استفاده از ابزارهای خارج از قالب مداحی، هیئت‌ها به محیطهای دیگر تبدیل شوند.»

رهبر جمهوری اسلامی مداحان و شعرای اشعار مداحی را به استفاده از مطالب متقن و محکم و متین سفارش کرده و با انتقاد از مخدوش شدن ادب اسلامی در برخی محیطهای رسانه‌ای و فضای مجازی، در توصیه پایانی خود به مداحان و همه تریبون‌داران و رسانه‌ها، بر «حفظ ادب اسلامی در سخن گفتن» تأکید و خاطرنشان کردند: «بدگویی و بدزبانی در جامعه باید جمع شود و ادب اسلامی گسترش یابد.»

«زبون»، «ابله»،«پلید»، «حرام‌زاده» و «نحسِ نجسِ سگِ هار» تنها قسمتی از صفاتی است که در سخنرانی‌های رهبر جمهوری اسلامی، از تریبون نماز جمعه و یا دیدارهای عمومی او خطاب به «دشمنان» گفته شده است.

رهبر مداحان اما در حالی آنان را توصیه به ادب و پرهیز از بدگویی و بدزبانی می‌کند که خود به کرات در تریبون‌های عمومی برای توصیف دشمنان داخلی و خارجی‌اش از همین شیوه بهره برده است. « زبون»، «ابله»،«پلید»، «حرام‌زاده» و «نحسِ نجسِ سگِ هار» تنها قسمت کوچکی از صفاتی است که در سخنرانی‌های متعدد رهبر جمهوری اسلامی، از تریبون نماز جمعه و یا دیدارهای عمومی او خطاب به «دشمنان» گفته شده است.

مداحان نیز به نظر می‌رسد لااقل تابحال شیوه خود آیت‌الله خامنه‌ای را در پیش گرفته و در تریبون‌هایی که در اختیار دارند از توهین پرهیزی ندارند. در سال‌های اخیر چندین بار سخنان اهانت آمیز برخی از مداحان نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی به شخصیت های مقدس اهل سنت و یا وابستگان پیامبر مساله‌ساز شده است. مداحی با نام احمد قدمی در سال گذشته و در پخش زنده مراسم جشن تولد امام حسن، میکروفون را به دست گرفت و در دعوت حاضران به دعا، صفاتی توهین‌آمیز برای خلفای راشدین و عایشه همسر پیامبر اسلام به کار برد. که با اعتراض گسترده اهل سنت روبرو شد.

آیت‌الله خامنه‌ای در بخش دیگری از سخنان خود با ابراز خرسندی از حرکت رو به رشد دستگاه‌های تبلیغی کشور از جمله بخش مداحی، از ابتکارات خوب مداحان در مناسبت‌های ماه مبارک رمضان و عزاداری محرم که متناسب با شرایط کرونا انجام شد، تقدیر و در پایان خاطرنشان کرد که «بدانید دشمنان در مقابله با جمهوری اسلامی هیچ غلطی نمی‌توانند بکنند و اسلام و جمهوری اسلامی رو به قوت و اقتدار روزافزون است.»

اینکه رهبر جمهوری اسلامی مداحان را بخشی از دستگاه‌های تبلیغی کشور معرفی می‌کند هم نکته‌ای قابل تامل است. مداحی مذهبی زمانی شغل نبود. در تاسوعا و عاشورا یا بقیه عزاداری ها، افرادی در کنار کار و زندگی روزمره مداحی می‌کردند. اما در سال‌های اخیر به رشته‌ای دانشگاهی بدل شده و همچنین اخبار زیادی در مورد درآمدهای چند ده میلیونی مداحان برای یک شب روضه خوانی، منتشر می‌شود.

بیشتر بخوانید:

فعلا توهین نمی‌کنیم

مدایح «با»صله

پای مداحان در نعلین روحانیان

بر اساس گزارش ها مداحان تشکیلاتی صنفی برای خود تشکیل داده اند زیر نظر سازمان تبلیغات اسلامی فعالیت می‌کنند و از بیمه درمانی مخصوص مداحان برخوردارند. در سال ۸۸ سه تشکلات جداگانه برای مداحان با عناوین خانه مداحان، کانون مداحان و بسیج مداحان شکل گرفت. این سه تشکلات هم اکنون هسته اصلی گروه مداحان ایران را تشکیل می‌دهند.

مداحی و سیاست

منصور ارضی یکی از مشهورترین مداحان تهران است شاید بتوان او را نخستین مداحی دانست که اظهارنظرهای تند و صریحی در مورد سیاست کرده است.

انتقادهای سیاسی او از اواخر دولت دوم هاشمی رفسنجانی آغاز شد. دو طیف همیشه مورد انتقاد منصور ارضی بودند. حزب کارگزاران به‌طور تلویحی و افراد شاخص طیف دوم خرداد که گاهی به‌طور مستقیم مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. مشهورترین این موارد انتقادات ارضی به کسانی مانند هاشمی رفسنجانی، سید محمد خاتمی، عطاءالله مهاجرانی، هاشم آغاجری، عماد افروغ و محمدباقر قالیباف است.

منصور ارضی در مصاحبه‌ای با رجا نیوز می‌گوید: «سیاست عین مداحی ماست. امام می فرمایند مدرس هم می گوید سیاست ما عین دیانت ماست. دین ما چیست به ما بگویید. دین ما عاشورای ماست. سیاست عین عاشوراست. یعنی همه حرکت های امام حسین(ع) سیاسی بوده اما سیاسی کاری نبوده است. چه مرضی افتاده در این افراد که مدام می گویند چرا مداح ها این طور می کنند.»

سعید حدادیان یکی دیگر از مداحانی است که در مراسمی مذهبی به مقامات دولتی توهین کرد. او در مراسم ماه رمضان در واکنش به سخنان روحانی که در مورد تحریم‌ها که گفته بود «آنها که می‌گویند تحریم مهم نیست، گویی که از جیب مردم بی‌خبرند» گفت: «آن آقا می‌گوید بعضی‌ها از جیب مردم خبر ندارند! تو دلت واقعا برای مردم سوخته؟ شما کجا می‌نشینی؟ زندگی‌ات چطور است؟ استخر را نفر قبلی خراب کرد، شما دوباره ساختید. می‌گویند رئیس‌جمهور باید گلف بازی کند و به استخر برود. شما بروید شنایتان را بکنید و جت‌اسکی‌تان را بروید. این حرف‌ها که در مورد جیب مردم می‌زنید از شما خنده‌دار است.»

به هر روی با وجود بی‌‌احترامی و یا انتقاد مداحان مختلف نسبت به مقامات نکته قابل تامل آن است که تا کنون پیش نیامده که مداحی نسبت به سخنان و اقدامات آیت الله خامنه‌ای اعتراضی هر چند کوچک بکند شاید بتوان گفت که بخش بزرگی از شبکه مداحان در جمهوری اسلامی بی‌چون و چرا در خدمت رهبر جمهوری اسلامی هستند آنها اغلب در میانه نوحه خوانی خود بارها از کرامات و محسنات «آقا» می‌گویند و البته «آقا» نیز الطاف خود را از آنها دریغ نمی‌کند.