از «گردن باریکتر از مو» تا «کشتیم خوب کردیم که کشتیم»

 زیتون ـ محمدرضا سرداری: در امتداد تقویت فرضیه شلیک عمدی به پرواز پی اس ۷۵۲ اوکراین، دولت‌های درگیر در این پرونده شواهد تازه‌ای برای اثبات این فرضیه ارائه کرده‌اند. در همین راستا به نظر می‌رسد تداوم تحقیقات و ارائه مستندات صبر مقامات نظامی، دولتی و قضایی جمهوری اسلامی را نیز لبریز کرده و در پاره‌ای مواقع واکنش‌های پرخاشگرایانه و عصبی آنان را به دنبال داشته است. به نظر می‌رسد مسئولان درگیر در این پرونده انتظار داشتند تا پس از گذشت یک سال و وعده پرداخت غرامت به خانواده ها و کشور اوکراین، این ماجرا فیصله یابد.

اما شرایط گویای آن است که گذشت زمان به ضرر جمهوری اسلامی به ویژه مسئولان سپاه و سازمان هواپیمایی کشوری پیش رفته و مستندات برای اثبات نقش آفرینی عمدی آنان در این فاجعه هوایی روز به روز بیشتر می‌شود.

ماجرای فایل صوتی ظریف چه بود؟

چندی پیش شبکه سی‌بی‌اس کانادا اعلام کرد که دولت و نهادهای اطلاعاتی این کشور در حال بررسی یک فایل صوتی هستند که در آن محمدجواد ظریف در نشستی برای افرادی که هویت آنان نامعلوم است درباره عمدی بودن شلیک به هواپیما صحبت می کند. در این فایل که گفته شده در ماه نوامبر بدست مقامات کانادایی رسیده، صدای منسوب به ظریف گفته است که برای توضیح دلیل شلیک به هواپیما هزاران دلیل وجود دارد. از جمله آن که گفته شود چند نفوذی دست به این اقدام زده اند که «غیر محتمل» نیست. به گفته این صدا، مقامات عالی رتبه دولتی و نظامی جمهوری اسلامی هرگز اجازه نخواهند داد حقیقت در این زمینه افشا شود زیرا در این صورت درها به سوی سیستم دفاعی کشور باز خواهد شد.

پیش از این که رسانه کانادایی از وجود چنین صوتی پرده برداری کند؛ معاون وزیر امور خارجه اوکراین در گفت و گویی با بخش فارسی رادیو فردا از کم کاری دولت کانادا در این پرونده انتقاد کرده بود. به گفته وی همکارانش بویژه آنانی که در بخش جنایی پرونده تحقیق می‌کنند؛ از دولت کانادا انتظارات بیشتری دارند و می‌خواهند تا این دولت درباره استعلام‌ها و پیشنهادات اوکراین سرعت عمل بیشتری بخرج دهند. پس از افشای فایل صوتی منتسب به ظریف این مقام اوکراینی بار دیگر اعلام کرد که دولت اوکراین همچنان پیگیر تحقیقات جنایی در این پرونده است و برخلاف آن چه که صدای منسوب به «ظریف» در آن فایل صوتی گفته روشن خواهد شد در آن شب چه اتفاقی روی داده و جامعه بین‌المللی اجازه نمی‌دهد حقیقت، زندگی شخصی انسان‌ها و امنیت هوانوردی قربانی منافع شخصی یک گروه شود.

وجود چنین صوتی طبق معمول از سوی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی تکذیب شد. به گفته خطیب‌زاده بسیاری از حرف‌های منتسب به ظریف از اساس با ادبیات وی سازگاری نداشته و ادعای وجود چنین نواری خلاف واقع است. خود ظریف نیز در توئیتی به زبان انگلیسی فایل منتسب به خویش را جعلی خواند و همچنان بر رخ دادن خطای انسانی تاکید کرد. با این حال پیام اخوان استاد حقوق بین الملل دانشگاه تورنتو و عضو دیوان دائمی داوری لاهه در گفت و گویی با شبکه سی بی اس کانادا اظهارات جواد ظریف در این فایل را بسیار با اهمیت توصیف کرده و معتقد است اظهارات وی در واقع اظهارات وزیر امور خارجه کانادا که گفته بود ایران در پروسه تحقیقات برای حقیقت‌یابی قرار ندارد را تایید می‌کند. وی همچنین به این شبکه گفته است که تحقیقات درباره این پرونده به تدریج به فاز دوم خویش نزدیک می‌شود و پس از گذشت یک سال از زمان ایران برای انجام تحقیقات فنی، اینک نوبت جامعه بین‌المللی است که درباره اعتبار این تحقیقات داوری و نظر خویش را اعلام کند.

توپ این بار در زمین دولت است
یکی از شگفتی‌های اخیر پرونده پرواز پی اس ۷۵۲، برجسته تر شدن نقش دولتمردان جمهوری اسلامی بجای مقامات سپاه  و عاملان اصلی شلیک به هواپیما است. حال که نام ظریف به خاطر افشای فایل صوتی اش بر سر زبان ها افتاده؛ تورج دهقانیِ زنگنه، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، نخستین مقام رسمی که شلیک به هواپیما را از اساس تکذیب کرد؛ به روزنامه شرق گفته است شب حادثه «هماهنگی در سطح عالی وجود داشته است». وی سپس توپ را به زمین دولت انداخته و با استناد به سخنان حاجی‌زاده، فرمانده هوا و فضای سپاه گفته که باید از سازمان هواپیمایی کشوری خواسته می‌شد تا آسمان کشور بسته شود. حاجی زاده نیز در نخستین سخنان خویش پس از پذیرش مسئولیت شلیک به هواپیما، دولت و شورای عالی امنیت ملی را خطاب قرار داد و گفت از آنان خواسته شده بود تا فضای کشور را «کلیر» کنند.

یکی از شگفتی‌های اخیر پرونده پرواز پی اس ۷۵۲، برجسته تر شدن نقش دولتمردان جمهوری اسلامی بجای مقامات سپاه  و عاملان اصلی شلیک به هواپیما است.

به گفته زنگنه، آسمان قرار نبوده ممنوع اعلام شود «اصلا مگر سازمان هواپیمایی کشوری قادر به بستن آسمان بود؟ باید از سازمان هواپیمایی کشوری درخواست کنند.» اما بلافاصله می گوید:« سازمان (برای بستن فضای کشور) از هیات دولت می‌خواهد که مجوز دهد.»
وی همچنین از عملکرد سازمان خویش در زمینه تحقیقات فنی دفاع کرده و گفته «از نظر تخصصی، کار روی روال انجام می‌شود. هم کشورهایی که اتباعشان در هواپیما بوده‌اند و هم کشور سازنده هواپیما (آمریکا) می‌دانند ما کارمان را حرفه‌ای و درست انجام می‌دهیم». به گفته زنگنه هر چه در جعبه سیاه بوده خوانش شده و همه کشورها نیز می‌دانند.
ایران گزارش فنی سقوط هواپیمای پی اس ۷۵۲ را به اوکراین ارسال کرده است اما به گفته رئیس هیات مذاکره کننده اوکراینی، مواضع اوکراین با ایران ۱۸۰ درجه اختلاف دارد. به گفته سرپرست هیات مذاکره کننده اوکراین آنها حتی بر سر تاریخ دریافت گزارش و مبنایی که باید طبق کنوانسیون محاسبه شود تا طرف دوم گزارش را بخواند و نظرات خویش را اعلام کند نیز اختلاف دارند. به گفته این مقام اوکراینی ایران وعده داده تا علاوه بر گزارش فنی، گزارش بخش نظامی، برخی شواهد مادی، توضیحات درباره گزارش‌های جنایی و نظامی را نیز ارسال کند و اگر چنین وعده‌هایی محقق شود؛ می‌توان انتظار داشت تا مذاکرات از بهار آینده از سر گرفته شود. به گفته معاون وزیر خارجه اوکراین «پلان شیت» ارسالی از سوی ایران چیزی نیست که نظر اوکراین را برآورده سازد.

به گفته وی مدام از ایران شنیده می‌شود که این گزارش ( گزارش بخش نظامی) از اسرار نظامی و روند تحقیقات جنائی چون در دادسرا جریان دارد محرمانه است اما اوکراین نمی‌تواند هر آن چه که ایران می‌گوید را چشم بسته بپذیرد.

حضور مجدد بازماندگان در سازمان قضایی نیروهای مسلح

تلاش خانواده‌های بازماندگان پرواز پی اس ۷۵۲ اوکراین برای دادخواهی همچنان ادامه دارد. چندی پس از آنکه وجود فایلی منتسب به ظریف از سوی کانادا فاش شد؛ تعدادی از اعضای خانواده ها مجددا به سازمان قضایی نیروهای مسلح مراجعه کرده و میان آنان و دادرس این پرونده مشاجرات لفظی شدیدی درگرفت. حامد اسماعیلیون، سخنگوی انجمن قربانیان پرواز پی اس ۷۵۲ با انعکاس گزارش این تجمع در صفحه فیس بوک خویش از خانواده‌ها نقل قول کرده که صادق عرب‌زاده بازپرس پرونده به پدری می‌گوید: « کدام کشور عاملین حمله به یک هواپیمای مسافربری را محاکمه کرده که ما بکنیم» و ابراهیم حاتمی، معاون دادستان سازمان قضایی نیروهای مسلح نیز به پدر دیگری گفته است: «کشتیم. خوب کردیم که کشتیم!»

به گزارش حامد اسماعیلیون که فیلم کوتاهی نیز از آن به اشتراک گذاشته است، مقامات قضایی سازمان نیروهای مسلح به سئوالات خانواده ها که چرا امیرعلی حاجی زاده که خود مسئولیت آن جنایت را پذیرفته و محمد جواد ظریف که اظهارات متناقض زیادی در این پرونده گفته است؛ تا کنون به دادگاه احضار نشده اند پاسخ قانع کننده‌ای نمی‌دهند.  جلسه به تشنج کشیده‌ می‌شود و حال تعدادی از مادران و پدران نامساعد شده و کار به اورژانس و بیمارستان می‌کشد.
در فیس بوک حامد اسماعیلیون ویدیوی دیگری نیز به اشتراک گذاشته شده که در آن پدری از بازماندگان گزارشی از روند دادگاه داده. به گفته عباس صادقی دانش آموخته حقوق که چهار عضو خانواده اش را در این جنایت از دست داده، تحقیقات سازمان قضایی نیروهای مسلح صوری و نمایشی است. زیرا در این پرونده هیچ تحقیقی درباره مسئولیت حاجی زاده و اظهارات ظریف در این پرونده صورت نگرفته است. به گفته آقای صادقی خانواده‌ها بارها از مسئولان قضایی این پرونده خواسته اند تا اجازه خواندن پرونده به آنان نیز داده شود اما با توجیه محرمانه بودن از آن سر باز زده شده و اکنون نیز می‌گویند‌ که قرار کیفرخواست صادر شده و دیگر حق تحقیق بیشتر در این مقوله وجود ندارد. این دقیقا همان پاسخی است که مقامات اوکراینی نیز دریافت کرده‌اند.

تحقیقات دادگاه لاهه درباره داده های مخابراتی پرواز ام اچ ۱۷

سایت زیتون تا کنون با انتشار ۸ گزارش در قالب یک «پرونده ویژه» کوشیده تا با بررسی تطبیقی دو حادثه معاصر و تا حدی مشابه پرواز ام اچ ۱۷ مالزی و پی اس ۷۵۲ اوکراین؛ کلیاتی را از مسیر دادخواهی هر دو پرونده ترسیم کند. اظهارات بازپرس پرونده سرنگونی پرواز پی اس ۷۵۲ از یک سو و گفت و گوی رئیس سازمان هواپیمایی کشوری از سوی دیگر نشان میدهد مقامات قضایی و دولتی در جمهوری اسلامی هنوز اطلاعی از روند پیگیری قضایی پرواز ام اچ ۱۷ ندارند.

از پرونده «شلیک به آسمان» بیشتر بخوانید:

آیا هواپیمای اکراینی مسیر ایرباس ایرانی را طی می‌کند؟

از پرواز ام‌اچ ۱۷مالزی تا ۷۵۲ اکراین

تاسیس نهاد مدنی برای دادخواهی از جنایتی عمدی

جمهوری اسلامی: غرامت آری، تحقیق هرگز

در دادگاه لاهه، تلاش زیادی صورت گرفته تا با توسل به همه ابرازها و شواهد، دادرسی تا جای ممکن عادلانه، سالم و شفاف باشد. تحقیق صورت گرفته از داده‌های مخابراتی در این پرونده پیچیده نشان می‌دهد که دادگاه با چه دقت و حوصله‌ای این داده‌ها را مطالعه کرده و از آن برای اثبات حضور یا عدم حضور متهمین پرونده و شاهدان در محل جنایت بهره‌برداری کرده است.

به باور دادگاه اگر از مکالمات موجود بتوان پی برد مظنونی که در یک کاروان حامل سامانه موشکی بوک ( سامانه شامل چهار موشک بر روی یک سیستم چرخنده است که خود بر روی یک وسیله‌نقلیه زنجیردار قرار می‌گیرد) قرار دارد؛ در حال عزیمت به مکان خاصی است و شاهدان نیز حرکت آن کاروان را تایید کنند؛ اگر امواج تلفن وی به همان دکل مخابراتی در همان منطقه ارسال شده باشد؛ می‌توان شواهد کافی برای حضور وی در آن منطقه بدست آورد. گرچه معقول نیست که به صرف این که داده مخابراتی از دکل خاصی تابش شده، سندی برای حضور مظنون در یک محل خاص تلقی شود.

مقایسه داده‌های اوکراینی و غیر اوکراینی

یک افسر جنایی هلند که تجربه فراوانی در مطالعه داده‌های مخابراتی دارد پس از مدتها تجزیه و تحلیل داده‌های اوکراینی به این نتیجه رسیده است که کیفیت و یکپارچگی داده‌های مخابراتی دریافت شده از  اوکراین با تحقیقات جنایی صورت گرفته در هلند همخوانی دارد.

تحقیقات «هیات تحقیق سانحه» نیز نشان داده که خطوط تلفن بررسی شده با شماره تلفن‌های غیر اوکراینی‌ای نیز تماس داشته اند. به عنوان مثال ، تحقیق در مورد تماس گرفته شدگان لهستانی و اسپانیایی نشان داده است که داده‌های این تماس ها از نظر تاریخ ، زمان و شماره تلفن با داده‌های هلند مطابقت دارد.

به طور مثال «هیات تحقیق سانحه»، رهبر شورشیان «کوزیتسین» را به عنوان شرکت کننده در یک مکالمه تلفنی شناسایی کرده است. این مربوط به مکالمه‌ای است که در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۴ در ساعت ۵.۴۲ بعد از ظهر به وقت محلی انجام شد. در آن  مکالمه گفته شده که ام اچ ۱۷ «یک هواپیمای باربری است که نام خطوط هوایی مالزی را روی آن نوشته شده » و «آنها» نباید پرواز می‌کردند. هیات تحقیق به روزنامه‌نگاری که با «کوزیتسین» مصاحبه کرده؛ اجازه داده تا مکالمه مربوطه را بشنود و صدای خویش را تشخیص دهد. او سپس تایید کرد که این مصاحبه را انجام داده و توانست صدای خودش را تشخیص دهد. در شبکه‌های اجتماعی نیز چندین مظنون تأیید کرده‌اند که مکالمات خاصی با این مضامین داشته‌اند. این واکنش‌ها نیز در پرونده ثبت شده است.