سرکوب در درون، چانه‌زنی در بیرون

زیتون ـ یلدا امیری: فرانکلین روزولت که سی و دومین رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا بود، می‌گوید: «در سیاست هیچ چیز تصادفی رخ نمی‌دهد، اگر اتفاق می‌افتد، می‌توانید شرط ببندید که برنامه‌ریزی شده است.»

قطعا اعلام آمادگی آمریکا برای حضور در نشست گروه ۱+۵ با ایران تصادفی نیست و ارتباط مستقیمی با سیاست‌های تندروانه جمهوری اسلامی در برنامه هسته ای دارد و قطعا اتخاذ این سیاست‌ها از سوی جمهوری اسلامی نیز تصادفی نیست و ارتباطی مستقیم با وضعیت اسفناک اقتصادی و جامعه در حال فروپاشی ایران دارد. حتی گفت‌وگوهای‌ غیر رسمی جمهوری اسلامی با عوامل نزدیک به دولت جدید آمریکا، زیر نظر محمد نهاوندیان، معاون اقتصادی رییس‌جمهوری را هم می‌توان در همین راستا ارزیابی کرد.

سیاست‌های افراطی جمهوری اسلامی حول مسایل هسته‌ای مصداق با دست پس زدن است تا در موقعیت مناسب با پا پیش بکشد. جمهوری اسلامی می‌داند که در شرایط کنونی امکان اعتراضات مردمی و فروپاشی اجتماعی کم نیست. بنابراین هم جامعه جهانی را تحت فشار قرار می‌دهد هم تمهیداتی برای مقابله به شورش گرسنگان اندیشیده است.

حدود یک ماه از حضور جو بایدن رئیس جمهور جدید آمریکا در کاخ سفید می‌گذرد، پرونده هسته‌ای ایران که از ابتدا بایدن اعلام کرده بود که جزو اولویت‌های او در سیاست خارجی است در طول یک ماه گذشته به کلافی در هم پیچیده تبدیل شد. از یک سو دولت بایدن بود که اصرار می‌کرد اول ایران باید به تعهدات خود بازگردد و از سوی دیگر مقامات جمهوری اسلامی بودند که اصرار داشتند اول آمریکا به برجام بازگردد و تحریم‌های ایران را لغو کند.

اهرم فشار آمریکا تحریم‌هایی است که در دوره دونالد ترامپ وضع شده بود، اما جمهوری اسلامی پس از کاهش ۵ مرحله‌ای تعهدات خود با مصوبه مجلس جمهوری اسلامی تحت عنوان «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران» به اقداماتی دست زد که به باور بسیاری خودکشی دیپلماتیک و مرگ برجام بود. اگرچه دولت در ابتدا در مقابل این مصوبه مقاومت کرد اما به ناگاه با مجلس همراه شد.

پیشنهادات و اقدامات ناگهانی دولت آمریکا

یک ماه پس از آنکه دولتمردان آمریکا پیشنهاد تکراری «برگشت ایران به تعهداتش» را مدام تکرار کردند، دولت آمریکا به ناگاه اقدامات جدیدی انجام داد آن هم در آستانه خروج ایران از پروتکل الحاقی یا «ان پی تی» که قرار است بر اساس مصوبه مجلس جمهوری اسلامی روز ۵ اسفند اجرایی شود.

روز گذشته، جمعه اول اسفند، ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفته که ایالات متحده دعوت نماینده عالی اتحادیه اروپا برای شرکت در نشست گروه پنج به علاوه یک و ایران برای گفت‌وگو در مورد دستیابی به راه حلی دیپلماتیک درباره برنامه هسته‌ای ایران را می پذیرد.

پیش از این هم یک مقام آمریکایی به رویترز گفته بود، ما آماده‌ایم در صورت برگزاری نشست ۱+۵ در آن شرکت کنیم.

تمایل آمریکا برای حضور در نشست ۱+۵ همزمان با دو تحول دیگر از سوی این کشور اعلام شد. روز ۳۰ بهمن ابتدا اعلام شد که آمریکا در نامه‌ای به شورای امنیت موضع دولت ترامپ درباره فعال شدن مکانیزم ماشه و احیا تمامی تحریم‌ها علیه ایران را پس گرفت.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، در همین روز در گفت‌وگو با وزرای خارجه سه کشور اروپایی اعلام کرد که دولت جو بایدن آماده است تا با ایران در خصوص بازگشت دو کشور به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ گفت‌وگو کند.

ایالات متحده به نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل اطلاع داده است که محدودیت‌های اعمال شده بر سفر دیپلمات‌های ایرانی در نیویورک را لغو کرده است.

همچنین اعلام شد ایالات متحده به نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل اطلاع داده است که محدودیت‌های اعمال شده بر سفر دیپلمات‌های ایرانی در نیویورک را لغو کرده است.

مشخصا کاخ سفید تلاش کرده که با پیشنهاد مذاکره در نشست پنج به علاوه یک و رفع دو محدودیت و اعلام همگی آنها ظرف یک روز (پنجشنبه ۳۰ بهمن ۱۳۹۹) پنجره تازه‌ای به روابط با ایران و مناقشه هسته‌ای بگشاید و ایران را ترغیب کند که به اقداماتی چون خروج از ان‌پی‌تی پایان دهد. اما بعید است این تلاش‌ها بر حکومت جمهوری که اکنون به نظر می‌رسد مرغش یک پا دارد، تاثیری بگذارد.

واکنش ظریف به تحولات دولت آمریکا

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی با استقبال از اقدام دولت جو بایدن در روز پنج‌شنبه در عقب‌نشینی از سیاست فعال شدن مکانیسم ماشه علیه ایران و بازگشت همه تحریم‌ها گفت که ایران نیز با این اقدام موافق است و در توییت خود افزود: «آمریکا اذعان کرد که ادعاهای پامپئو درباره قطعنامه ۲۲۳۱ هیچ اعتبار قانونی ندارد.»

اما بخش اصلی توییت او همان خواسته‌ی تکراری مقامات جمهوری اسلامی بود. ظریف نوشت: «آمریکا باید در پایبندی به قطعنامه ۲۲۳۱، تمام تحریم‌هایی که توسط ترامپ احیا و بازاعمال شده بود را بی‌قید و شرط و به‌صورت مؤثر بردارد. بعد از آن، ما فوراً تمام اقدامات اصلاحی (کاهش تعهدات) را به عقب برمی‌گردانیم.»

وقتی همه چیز در اختیار «آقا»ست

ایران روز ۵ اسفند از ان پی تی خارج خواهد شد و چنانچه از شواهد پیداست اقدامات آمریکا نمی‌تواند سرعت‌گیر دولت جمهوری اسلامی در اجرای مصوبه مجلس باشد، دولت حسن روحانی به دنبال توافق با آمریکا با ساده‌ترین روش‌های ممکن است چرا که برجام را دستاورد دولت خود می‌داند و تلاش می‌کند تا پیش از پایان دولت، برجام بار دیگر اجرایی شود. اما دو عامل مشخص اجازه این کار را به دولت نمی‌دهد اول مصوبه مجلسی که اکثریت غالب آن را تندروها تشکیل می‌دهند و مهمتر از آن رهبر آمریکاستیزی که تمامی این تصمیم ها در ید قدرت اوست.

حسن روحانی رئیس دولت جمهوری اسلامی روز ۲۹ بهمن در جلسه هئیت دولت گفت:« آمریکایی‌ها به صراحت اعلام کنند ما هم به صراحت اعلام می کنیم. آمریکایی‌ها یک قدم بردارند ما هم یک قدم برمی‌داریم. آمریکایی ها همه قدم ها را یکجا بردارند ما هم همه قدم‌ها را یکجا برمی‌داریم. تدریج می خواهند اهلا و سهلا، مجموعه می خواهند اهلا و سهلا، نمی‌خواهند باز هم اهلا و سهلا، دعوا که نداریم. تکلیف روشن است.»

اما صفحه اینستاگرام آیت الله خامنه ای روز اول اسفند مطلبی منتشر و در واقع از اظهارات قبلی وی بازنشر کرد که به نظر می‌رسد پاسخی به سخنان حسن روحانی و حرف نهایی «نظام» در این باره است. در این مطلب آمده: «آن طرفی که حق دارد برای ادامه کار برجام شرط معین کند ایران است… و این شرط را هم گذاشتیم و گفتیم و هیچکس هم از آن عدول نخواهد کرد؛ و آن این است که اگر می خواهند ایران به تعهدات برجامی برگزدد باید آمریکا تحریم ها را کلا لغو بکند؛ آن هم نه به زبان و روی کاغذ که بگوید لغو کردیم؛ نه، بایستی در عمل تحریم ها را لغو کنند و ما راستی آزمایی کنیم و احساس کنیم که درست تحریم ها لغو شده، آن وقت ما هم به این تعهدات برجامی بر می گردیم؛ این سیاست قطعی جمهوری اسلامی است و مورد اتفاق مسئولان کشور هم هست و از این سیاست بر نخواهیم گشت.

معادله‌ای با دو متغیر

جمهوری اسلامی به سختی تلاش می‌کند مشکلات خود را با روش‌های مرسوم و غیرمنطقی خود مدیریت کند. مقامات و خصوصا رهبر جمهوری اسلامی می‌دانند که «نظام» اکنون از دو جهت خارجی و داخلی آسیب پذیر است. اما حاضر نیستند سیاست تهاجمی و افراطی خود را در خارج و داخل تعدیل کند.

آیت الله خامنه‌ای از یک سو نه تنها حاضر نیست با غرب تعامل کند بلکه با کاهش تعهدات و مصوبه مجلس که به صورت پله‌ای پیشرفت جمهوری اسلامی در برنامه هسته ای را افزایش می‌دهد، تلاش می‌کند که از غرب امتیاز بگیرد. آغاز تولید اورانیوم ۲۰ درصدی، تولید اورانیوم فلزی و حالا خروج از ان پی تی قدم‌هایی است که همگی برای امتیازگیری و سرعت بخشیدن برای بازگشت غرب به برجام برداشته شده است.

رهبر جمهوری اسلامی مدام به حل مشکلات در داخل کشور اشاره می‌کند. اما از ابتدای قرن بیستم نمی‌توان کشوری را مثال زد که مدام با آمریکا درگیری داشته باشد و به رشد اقتصادی پایدار رسیده باشد.

اقدامات جمهوری اسلامی می‌تواند باعث پیچیده‌تر و طولانی‌تر شدن روند حل موضوع هسته ای ایران شود و هر روزی که به ادامه تحریم‌ها در ایران افزوده می‌شود، صبر و توان مردم ایران در تحمل شرایط کنونی کاهش می‌یابد.

اگرچه مقامات حکومتی جمهوری اسلامی خصوصا مقامات نزدیک به آیت‌الله خامنه‌ای بارها از صبر مردم سخن گفته‌اند. کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی ایران در مورد فشار تحریم‌ها بر مردم ایران گفته است که گرانی وجود دارد ولی مردم فشار اقتصادی را تحمل می‌کنند. او گفت که با کمک و ایستادگی مردم از فروپاشی جمهوری اسلامی جلوگیری می‌کنیم.

غیب پرور: رهبر جمهوری اسلامی گفته است که من امنیت را از سپاه می‌خواهم بنابراین در حال حاضر سپاه جدی‌تر از گذشته به مسائل مختلف امنیتی ورود کرده است.

اما شواهد بسیاری نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی احتمال بروز اعتراضاتی بر علیه وضع موجود را پیش‌بینی کرده است و حتی در تدارک سرکوب آن است.

غلام حسین غیب پرور، جانشین‌ فرمانده‌ کل سپاه در قرارگاه مرکزی امنیتی امام علی روز ۲۸ بهمن با بیان اینکه رهبر جمهوری اسلامی گفته است که من امنیت را از سپاه می‌خواهم بنابراین در حال حاضر سپاه جدی‌تر از گذشته به مسائل مختلف امنیتی ورود کرده است، گفت: دشمن از هر روزنه‌ای برای به هم ریختن اوضاع داخلی کشور استفاده می‌کند پس باید در این جهت آماده بود.

او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: دشمن در این چهل و چند سال با شیطنت‌هایی که انجام داده تلاش کرده که به اهداف پلید خود برسد و با تحرکات خود سعی دارد برای کشور حوادث امنیتی درست کند.

آیت الله خامنه ای در سخنانش مدام از ایستادگی سخن می‌گوید و نقطه مقابل آن را ذلت و بی‌هویتی می‌داند. در ادبیات فکری او تعامل و برقراری رابطه معنایی ندارد مگر آنکه بتواند از موضع قدرت رابطه‌ای را ایجاد کند یا مجبور به آن شود. به همبن دلیل به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی در مساله هسته‌ای تا آنجا پیش می رود که به نقطه صفر مذاکرات برسد. دیپلمات‌های جمهوری اسلامی اگر وارد مذاکراتی در موضوع هسته ای شوند ناچارند چرخ را بار دیگر اختراع کنند و دوباره وارد چانه زنی هایی شود که ۶ سال پیش انجام شده بود.