که یک سر مهربانی دردسر بی

زیتون ـ یلدا امیری: او را سردمدار سبکی از سیاست‌ورزی در جمهوری اسلامی می‌دانند که «اصلاحات» نام گرفت. هنگامی که در انتخابات ۲ خرداد ۱۳۷۶ پیروز شد موجی از امید در میان بسیاری از مردم خصوصا جوانان و زنان شکل گرفت. اگر چه در دوره دوم ریاست جمهوری خود با انتقادات بسیاری از سوی روشنفکران و دانشجویان روبرو شد اما محمد خاتمی توانست بخش عمده بدنه اجتماعی هواداران خود را تا سال های اخیر حفظ کند.

حمایت خاتمی از لیست «امید» در انتخابات مجلس دهم در سال ۱۳۹۵ بسیاری از زخم‌خوردگان سال ۸۸ را باز دیگر به پای صندوق‌ها کشاند. تنور انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶ نیز با پیام ویدئویی خاتمی خطاب به مردم و «تَکرار می‌کنم» او داغ شد. خاتمی در این پیام ویدیویی از مردم خواسته بود تا به حسن روحانی رای دهند و به این ترتیب «تَکرار می‌کنم» به یک کارزار سیاسی تبدیل شد.

شاید بتوان گفت حسن روحانی پیروزی خود را در انتخابات سال ۱۳۹۶ مدیون خاتمی است. اما در عوض عملکرد ضعیف مجلس دهم و مهمتر از آن دولت روحانی به نوعی عاملی شد برای آنکه محمد خاتمی محبوبیت چندین ساله خود را از دست بدهد و در نظر مردم به جمع بقیه سیاستمداران جمهوری اسلامی بپیوندد. البته در این میان سکوت‌ها، موضع‌گیری‌ها، اظهارنظرها و اقدامات خود او نیز در از دست رفتن این اثرگذاری و محبوبیت بی‌تاثیر نبود.

خاتمی هرگز سیاستمدار مورد پسند آیت الله خامنه ای نبود، اما حمایت او از میرحسین موسوی و مهدی کروبی در جریان اعتراضات به انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ باعث شد او به جمع اهالی «فتنه» و مغضوبین حاکمیت بپیوندد.

خاتمی هرگز سیاستمداری مورد پسند حاکمیت و شخص آیت الله خامنه ای نبود، اما حمایت او از میرحسین موسوی و مهدی کروبی در جریان اعتراضات به انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ و مطرح کردن موضوع تقلب در انتخابات باعث شد او به جمع اهالی «فتنه» و مغضوبین حاکمیت بپیوندد. با وجود این خاتمی همچنان خود را بخشی از نظام جمهوری اسلامی می‌داند و تلاش زیادی برای برقراری ارتباط با آیت الله خامنه ای می کند. قطعا یکی از دلایل نا امیدی بدنه اجتماعی از او هم  همین اقدامات است.

حاشیه‌های یک نامه‌نگاری

خبر ارسال نامه‌ای ۳۷ صفحه‌ای از سوی خاتمی به رهبر جمهوری اسلامی روز ۹ اسفند در بسیاری از رسانه‌ها و صفحات شبکه های اجتماعی منتشر شد. وب‌سایت رویداد ۲۴ گزارش داده بود که محمد خاتمی نامه مفصلی به رهبر جمهوری اسلامی نوشته و از او خواسته که مشکلات موجود در کشور را حل کند. او در نامه تاکید کرده که هیچگاه علیه انقلاب و رهبری و حاکمیت نیست و اصلاح‌طلبان نیروهای وفادار به رهبر و نظام هستند که توان خود را برای حفظ نظام گذاشته‌اند.

ظاهرا در این نامه به مواردی چون مذاکرات با آمریکا و انتخابات ۱۴۰۰ و حصر رهبران جنبش سبز نیز اشاره شده و گفته شده که اگر برخی از این مسائل به صورت حل نشده به آینده موکول شود، مشکلات زیادی برای جمهوری اسلامی به جا خواهد گذاشت.

البته علی خاتمی، برادر و رئیس دفتر سید محمد خاتمی درباره محتوای نامه در اطلاعیه‌ای نوشته که آنچه گفته‌ شده گمانه‌زنی رسانه‌ای است و توضیحی درباره محتوا و محورهای نامه خاتمی به رهبر جمهوری اسلامی نداده است.

گفتنی است محمد مرندی، از افراد نزدیک به آیت‌الله خامنه‌ای در گفتگو با خبرگزاری فارس متعلق به سپاه، نامه خاتمی را کم اهمیت خواند. او با یادآوری وقایع اعتراضی سال ۱۳۸۸ گفت: «اگر در هر جای دنیا این اتفاق‌ها را رقم می‌زدند و اگر کسی غیر از مقام معظم رهبری بود، این افراد قطعاً اعدام می‌شدند. آنها بعد از این زمان هم نه تنها عذرخواهی نکردند، بلکه به تکرار حرف‌های بی‌مبنای قبلی پرداختند و حالا این ساده‌انگاری است که کسی دلسوزی از آنها ببیند.»

با توجه به سخنان مرندی به نظر می رسد که محتوای نامه خاتمی به رهبر جمهوری اسلامی «دلسوزانه» بوده است.

حمله روزنامه کیهان به خاتمی

روزنامه کیهان واکنشی تند به سخنان خاتمی نشان داد. حسین شریعتمداری، مدیر مسئول این روزنامه و نماینده ولی فقیه در موسسه کیهان است. بسیاری از فعالان سیاسی معتقدند موضع گیری‌های این روزنامه بسیار به مواضع رهبر جمهوری اسلامی نزدیک است.

کیهان در بخش خبر ویژه خود نوشت: «می‌گویند خاتمی نامه‌ای به محضر رهبر انقلاب نوشته و در آن ضمن مرور سوابق خود، گفته که دغدغه انقلاب را دارد و هیچ‌گاه علیه انقلاب و رهبری و حاکمیت نبوده است. به روایت این رسانه‌ها، وی از رهبری درخواست کرده که نقش پدری برای حضور و فعالیت همه نیروهای سیاسی را ایفا نمایند و به اصلاح‌طلبان رهنمود بدهند. طبق این روایت‌ها، او نوشته که اصلاح‌طلبان وفادار به نظام هستند.»

کیهان: «رفتارهای سالوسانه خاتمی در حالی است که وی یک عذرخواهی رسمی به خاطر خیانت‌هایش در فتنه سال ۸۸، به نظام و مردم بدهکار است»

در بخش دیگری از این مطلب آمده است: «رفتارهای سالوسانه خاتمی در حالی است که وی یک عذرخواهی رسمی به خاطر خیانت‌هایش در فتنه سال ۸۸، به نظام و مردم بدهکار است. رفتار وی و موسوی در فتنه نیابتی ۸۸، سواری دادن به آمریکا و انگلیس و اسرائیل، در جهت ایجاد شورش و آشوب علیه نظام بود. این خیانت در حالی اتفاق افتاد که خاتمی چندین بار در پستوها اعتراف کرده، ادعای تقلب در انتخابات (به عنوان بهانه اصلی فتنه ۸۸) «دروغ» بوده؛ اما با این حال شجاعت و شرافت آن را نداشته که همین اعتراف به دروغگویی و فریب مردم را علنی اظهار کند.»

کیهان در پایان این مطلب نوشت: «با همه اینها خاتمی اگر واقعا قصد ابراز ندامت و عذرخواهی دارد، باید این کار را علنی و با صراحت انجام دهد، خیانت انجام گرفته را به مردم توضیح داده و درباره حقیقت‌های جنایت روشنگری کند و از نظام و مردم طلب عفو نماید. توبه این‌چنینی و قول اصلاح‌ و جبران، شرط ادعای اصلاح‌طلبی است و در غیر این‌صورت، هم به نفاق منافقانی خواهد شد که فساد می‌ورزند اما ادعای اصلاح‌ دارند.»

تلاش‌های بی‌نتیجه برای آشتی

اما این نخستین بار نبود که رئیس دولت اصلاحات برای آیت‌الله خامنه‌ای نامه نوشت، در شهریور ماه ۱۳۹۳ هم پس از عمل جراحی رهبر جمهوری اسلامی که در اتفاقی نادر رسانه‌ای شد اخباری منتشر شد مبنی بر اینکه سید محمد خاتمی به قصد عیادت به بیمارستانی که آیت‌الله خامنه‌ای در آن بستری بود رفته اما به خاتمی اجازه عیادت داده نمی‌شود.

خاتمی نامه‌ای از طرف مجمع روحانیون مبارز نوشت، نامه‌ای که با عبارت «محضر مبارک رهبر عالیقدر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی)» آغاز و برای «وجود مبارک» او دعا کرد.

خاتمی در ۱۹ بهمن ۱۳۹۵ طی سخنانی در دفتر کارش، ضمن اشاره به تهدیدهای دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا علیه ایران پیشنهاد آشتی ملی را مطرح کرد. او گفت معتقد است اکنون «بهترین موقعیتی است که می‌توان فضای آشتی ملی را در کشور حکم‌فرما کرد». خاتمی اضافه کرد: «من می‌گویم که هیچ‌کس نباید در گذشته بماند».

خاتمی با اشاره به «قبول داشتن اصل نظام در طیف‌های مختلف سیاسی کشور»، اضافه کرد: «دنیا می‌داند و باید دوباره بفهمد که در مقابل هر تهدیدی که علیه اصل نظام و تمامیت ارضی و منافع ملی ایران بروز کند، کوچک‌ترین تردیدی برای ایستادگی و مقابله نداریم و بخصوص اصلاح‌طلبان این مساله را دوباره اثبات خواهند کرد که هرگاه کسی بخواهد فکر تجاوز به ایران و ضربه زدن به منافع ملی کشور را در سر بپروراند، همه ما یک‌صدا در مقابلشان خواهیم ایستاد و در این زمینه هیچ‌گونه اختلاف نظری بین جریان‌های مختلف در جامعه وجود ندارد و باید در عمل این همبستگی را نشان دهیم.»

اما آیت‌الله خامنه‌ای در یکی از سخنرانی‌هایش بدون نام بردن از خاتمی، از طرح چنین مسایلی انتقاد کرد‌ و گفت: «چرا می‌گویید آشتی؟ مگر مردم باهم قهرند؟ مردم با آن کسانی که روز عاشورا آمدند وسط خیابان و با قساوت و بی‌حیایی، جوان بسیجی را در خیابان لخت‌کردند و کتک زدند، قهرند و آشتی هم نمی‌کنند.»

وقتی خاتمی به مردم پشت کرد

پس از اعتراضات آبان ۱۳۹۸ که به کشته و زخمی شدن صدها نفر منجر شد خاتمی سخنانی بیان کرد که حتی نزد بسیاری از هوادان پیشین‌اش در حکم رویگردانی از مردم معترض و تمجید از رهبر جمهوری اسلامی بود.

او که در جمع اعضای مجمع ایثارگران ‌گفت:« جریان‌های بیرون کشور، کوچک‌تر از آن هستند که بخواهند برنامه‌ریزی کنند، اما می‌کوشند سوار بر موج ‌شوند. در داخل هم هستند کسانی که غارت، تخریب و آشوب ایجاد می‌کنند. به هر حال جوری وانمود می‌شود که مسأله، براندازی نظام است.»

محمد خاتمی افزود: «مقام رهبری می‌تواند نقش اول و تعیین‌کننده در هدایت این موضوع را داشته باشند.»

خاتمی بعد از آبان ۹۸ از آیت‌الله خامنه‌ای برای نقشی که در «فرونشاندن» اعتراضات داشت قدردانی کرد

او همچنین از آیت‌الله خامنه‌ای برای نقشی که در «فرونشاندن» اعتراضات داشت قدردانی کرده و گفت: «دولت باید بسیار سپاسگزار رهبری باشد که با موضع‌گیری خود امواج مخرب سازمان داده‌شده علیه دولت و ملت را به محاق بردند.»

سید محمد خاتمی حتی زمانی که مقامی سیاسی نداشت تا سال‌ها جزو مهمترین سیاست‌مداران ایرانی بود چرا که قدرت خود را از بدنه اجتماعی وفادار مانده از دوم خرداد می‌گرفت اما اتفاقاتی که در سال‌های اخیر در عرصه سیاست جمهوری اسلامی افتاد و موضعی که او در مقابل حاکمیت و به خصوص آیت الله خامنه ای نشان داد سکی از عوامل اصلی ریزش بدنه اجتماعی طرفدار خاتمی و اصلاحطلبان بود. اگر چه در شرایط کنونی بازگشت این بدنه اجتماعی ناممکن به نظر می‌رسد، اما خاتمی شخصیتی کاریزماتیک دارد و شاید با تغییر شرایط سیاسی در ایران و تغییر در رویه‌های خود بتواند بار دیگر محبوبیت خود را بدست آورد.