نظامیانی که «معمولا کودتا می‌کنند»

زیتون ـ یلدا امیری: شاید بتوان کودتای ۲۸ مرداد را آخرین کودتایی دانست که با طرح و حمایت مالی و اجرایی سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا (اس‌آی‌اس) و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) و با همراهی ارتش شاهنشاهی ایران و کمک طرفداران محمدرضا پهلوی و پشتیبانی مخالفان محمد مصدق مانند سید ابوالقاسم کاشانی با هدف سرنگونی دولت قانونی محمد مصدق در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ رخ داد.

احسان نراقی، پژوهشگر و جامعه‌شناس فقید، در مصاحبه‌‌ای منتشر نشده‌ با نویسنده، گزارش اتفاقات سال ۱۳۸۸ را همانند کودتای ۲۸ مرداد خواند.

میرحسین موسوی و مهدی کروبی رهبران اعتراضات ۱۳۸۸ نیز اتفاقات پس از انتخابات را «کودتای انتخاباتی» نامیدند و محمد خاتمی از آن با عنوان «کودتای مخملین علیه مردم و جمهوریت نظام» یاد کرد.

حال این روزها هم به بهانه‌های مختلف زمزمه‌هایی از کودتا یا شبه‌کودتا شنیده می‌شود. حسین دهقان،‌ مشاور نظامی رهبر جمهوری اسلامی، از یک سو درباره به قدرت رسیدن نظامی‌ها در ایران، گفته است در این کشور نمی‌توان کودتا کرد و از سوی دیگر اخیرا در مصاحبه با روزنامه الاخبار لبنان در پاسخ به سوالی درباره حضور نظامیان در رقابت‌های سیاسی ایران و ارتباط آن با «از هم‌گسیختگی کشور» اشاره کرد که اگر چنین باشد «معمولا» نظامیان کودتا می‌کنند.

سخنان مشاور نظامی رهبر جمهوری اسلامی همزمان با گزارشی بیان شده که نشریه صبح صادق، وابسته به سپاه پاسداران ایران با اشاره به متولدین دهه ۷۰ و ۸۰ شمسی موسوم به نسل «زد Z» منتشر کرد. نسلی که یه گمان نشریه سپاه تهدیدی علیه آینده سیاسی و فرهنگی کشور هستند و حکمرانی بر آنها را به راحتی نسل‌های دیگر نیست.

از کودتا تا کودتا

حسین دهقان، مشاور نظامی رهبر جمهوری اسلامی که کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ نیز هست، این روزها واژه کودتا را زیاد به کار برده است، هرچند «اعمال حکومت نظامی» در ایران را ناممکن می‌خواند. دهقان در مصاحبه‌‌ای که روز ۱۹ اسفند در خبرگزاری ایسنا منتشر شد، درباره احتمال حرکت سازمان‌یافته نظامی‌ها برای اشغال یک جایگاه سیاسی سخن گفت و تاکید کرد در ایران در آستانه ورود به قرن جدید امکان نظامی‌گری و اعمال حکومت نظامی وجود ندارد. او با اشاره به نگرانی‌های موجود درباره به قدرت رسیدن نظامیان از طریق کودتا در ایران گفته است در این کشور نمی‌توان کودتا کرد و شرایط هم به گونه‌ای نیست که نظامیان سایرین را کنار بگذارند و فرد منتخب خود را جایگزین کنند.

البته حسین دهقان اشاره‌ای به «کودتای انتخاباتی» سال ۱۳۸۸ که پس از آن بخش عمده‌ای از اقتصاد ایران توسط دولت محمود احمدی نژاد به سپاه واگذار شد، نمی‌کند.

دهقان:« ایران دچار از هم گسیختگی‌ای که نیازمند حضور نظامیان باشد، نیست»

با وجود این مشاور نظامی رهبر جمهوری اسلامی در مصاحبه اخیر خود با روزنامه الاخبار لبنان احتمال وقوع کودتا را نفی نکرد و تلویحا آن را منوط به شرایطی دانسته است. در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه «در اذهان این گونه متبادر می‌شود که پررنگ شدن حضور نظامیان در سیاست، نشانه از هم گسیختگی کشور است که مقابله با این وضعیت تنها از عهده نظامیان بر می آید. آیا ایران، امروز چنین وضعیتی دارد که شما پا به عرصه انتخابات گذاشته اید؟»، گفت: «اگر چنین باشد معمولاً نظامیان کودتا می‌کنند تا نظم رو دوباره به کشور بازگردانند اما ایران از نظر اجتماعی و سیاسی آنقدر مقتدر است که نه تنها علی رغم تمام مشکلاتی که دشمنان داخلی و خارجی علیه آن ایجاده کرده اند، خود را حفظ کرده بلکه در مسیر پیشرفت هم قرار دارد. در حقیقت اگر یکی از اقداماتی که علیه کشور ما رخ داده است در کشور دیگری روی می داد، قطعاً منجر به سقوط آن دولت می‌شد. همین امر ثابت می‌کند که ایران دچار از هم گسیختگی که نیازمند حضور نظامیان باشد، نیست. مطرح شدن این موضوع توسط افرادی که جهالت شان با عدوات همراه شده، آدرس غلط دادن و القای شبهه در اذهان است تا مردم را از محدود شدن آزادی شان و نظامیان بترساند.»

اگرچه دهقان وقوع کوتا را منوط به شرایطی دانست که در ایران به گفته او غیر ممکن است اما در ادامه سخنان خود تاکید کرد که مردم «خواهان اقتدار، تحول‌گرایی و نفی دولت‌های ناکارآمد» هستند که یک فرد نظامی به دلیل ویژگی‌هایش می‌تواند این نیازها را برآورده کند.

بهزاد نبوی، نایب‌ رئیس مجلس ششم، در مورد کاندیداتوری یک نظامی در انتخابات می‌گوید: «آنچه اشکال دارد این است که یک فرد نظامی در ارتباط با یک تشکیلات نظامی یا از طرف یک نیروی نظامی در حالی که ارتباط غیر رسمی خود را با چنین نیرو‌هایی دارد و با برنامه ریزی آن‌ها نامزد شده است، کاندیدای ریاست جمهوری شود، ولو استعفای تشریفاتی داده باشد. این به معنای حاکم کردن آن نهاد نظامی بر سرنوشت کشور و ملت است.»

بهزاد نبوی: « نامزدی [یک فرد نظامی] عملا نوعی کودتای نظامی به روش مسالمت آمیز خواهد بود. بدین معنا که نظامیان دیگر تانک و زره پوش در خیابان‌ها نمی‌ریزند و به ظاهر یک نهاد نظامی از طریق صندوق رای اداره کشور را بر عهده می‌گیرد»

به باور رییس مجمع عمومی نهاد اجماع‌ساز اصلاح طلبان(ناسا)، با رئیس جمهور شدن چنین فردی عملا آن نهاد نظامی اداره کننده کشور خواهد شد. این کار به ظاهر از طریق صندوق رای انجام می‌گیرد  اما «این نوع نامزدی عملا نوعی کودتای نظامی به روش مسالمت آمیز خواهد بود. بدین معنا که نظامیان دیگر تانک و زره پوش در خیابان‌ها نمی‌ریزند و به ظاهر یک نهاد نظامی از طریق صندوق رای اداره کشور را بر عهده می‌گیرد و این مسأله برای کشور و ملت و نظام خطرناک است.»

از هم‌گسیختگی با نسل زد -Z

شاید بتوان نشانه‌هایی از «هم‌گسیختگی» را  که سردار دهقان عاملی برای کودتای نظامی می‌داند، در تعریف نشریه سپاه در مورد متولدین دهه‌های هفتاد و هشتاد پیدا کرد. نشریه صبح صادق وابسته به سپاه پاسداران در شماره اخیر خود نسبت به رفتار و هویت متولدین دهه‌های هفتاد و هشتاد هشدار داد و آنها را «نسل زد» نامید؛ نسلی عاصی که ممنوعیت‌های معمول را نمی‌پذیرد.

برخی از کنش‌های شاخص این نسل به ویژه در فضای مجازی به خوبی نشان می‌دهد حکمرانی بر این نسل به راحتی نسل‌های قبل نخواهد بود

این نشریه وجه تمایز نسل‌های دهه ۷۰ و ۸۰ با نسل‌های پیش از خودشان را تولد و رشد در خانواده‌های کم جمعیت برشمرد و ضمن انتقاد از اخلاق و روحیات آنها، نوشت: «امروزه هر چند در کشور ما توجهی به نقش نسل «زد Z» در شکل‌دهی آینده سیاست داخلی و خارجی کشورمان نمی‌شود؛ اما بررسی برخی از کنش‌های شاخص این نسل به ویژه در فضای مجازی به خوبی نشان می‌دهد حکمرانی بر این نسل به راحتی نسل‌های قبل نخواهد بود. این نسل بر خلاف نسل‌های قبل از خود عمدتاً طبعی معترض نسبت به وضع موجود دارند به گونه‌ای که حتی برخی جامعه‌شناسان آنها را نسل پلورالیست می‌خوانند.»

این نشریه وابسته به سپاه رفتار اعتراضی نسل جوان و نوجوان ایرانی به وضع موجود و گرایش‌های تکثرگرایانه آنها را تهدیدی جدی برای نظام موجود برشمرد و افزود: «متأسفانه بی‌توجهی به این نسل، زمینه را برای تبدیل شدن بخشی از این نسل به یک تهدید جدی علیه آینده نظامات فرهنگی و حتی سیاسی کشورها فراهم کرده است». از نگاه نویسنده «صبح صادق»  با افزایش نقش سیاسی و اجتماعی نسل z شاهد افزایش تقابل آنها با نسل‌های قدیمی‌تر خواهیم بود؛ «چرا که نسل z مشکلات خود را ناشی از تصمیمات نسل‌های پیشین می‌داند، لذا به سرعت در مسیر اخذ تصمیمات جدید حرکت می‌کند که این مسئله می‌تواند به خوبی مورد سوءاستفاده دشمنان سیاسی و فرهنگی ملت‌های آزاده قرار گیرد.»

خشم نسل کنونی جوانان ایرانی با نگاهی به شبکه‌های اجتماعی آشکار می‌شود، همان نسلی که بیش از یکصد شهر ایران در آبان ۹۸ شاهد اعتراضات گسترده آنها بود معترضانی که عموما جوانان و نوجوانان بودند و نسلی که به گزارش رویتر ۱۵۰۰ کشته برای خواسته‌های خود دادند. اما اینکه نشریه سپاه بر اساس برآوردهای خود نسل دهه هفتاد و هشتاد را نسلی معترض می‌خواند نشان از تغییراتی عمیق در جامعه ایران دارد. نسل ۱۳۸۸ کودتایی انتخاباتی با چشمان خود دید، کودتای بعدی ایران در کدام دهه اتفاق می‌افتد؟ آیا قرار است نسل هفتاد و هشتاد شاهد کودتایی جدید باشند؟