آزاده نامداری: عامل ایدئولوژی حاکم یا زنی که جنگید؟

حسنی در پاسخ به او در شبکه‌های اجتماعی نامه‌ای به مخاطبان می‌نویسد و می‌گوید که آزاده نامداری از او به اتهام خشونت فیزیکی شکایت کرده و «در تمامی این موارد به واسطه‌ی صدور احکام قضایی دست خالی از دادسرا برگشته است!»

حسنی به امتیازهای که دستگاه قضایی به او داده بسنده نمی‌کند و دو پرسش تلویحی از نامداری می‌پرسد که اشاره کند که او ربطی به سازمان مجاهدین خلق دارد و بچه سقط کرده است. دو اتهام خطرناک در ساختار سیاسی و فرهنگی ایران.

کسی که از ماجراهای مربوط به طلاق این دو خبر دارد و نخواست نامش فاش شود به من، نویسنده این گزارش، گفت:

«نامداری بعد از طلاق آنقدر حالش بد نبود، مستندسازی می‌کرد و مشغول بود. تا اینکه فرزاد حسنی شروع کرد در صدا و سیما و ‌ جاهای مختلف دروغ بافتن. گفته بود علت جدایی مجاهد بودن مادر نامداری بوده و…. و صدا و سیما رو متقاعد کردن بود مستندهایش رو پخش نکنند. بعد دیگه اون هم عکس کتک خورده‌اش رو منتشر کرد و همه فهمیدن چرا جدا شده است. از این به بعد از طرف مردم بیشتر تحت فشار قرار گرفت و از ترکیب بیکاری و فشار مردم افسردگی بهش حمله کرد.»

نامداری با انتشار عکس کتک خورده‌اش هزینه‌ای برای صدا و سیما می‌تراشد که بازتعریف او و نمایش او به شکلی دیگر را ناممکن می‌کند. صدا و سیما دربرنامه‌هایش سال‌ها نقش زن را به عنوان همسری که انواع سختی‌ها را می‌پذیرد و دم بر نمی‌آورد طبیعی‌سازی کرده است. این نقش برای ایدئولوژی مردسالار حاکم مهم است چرا که در اقتصاد خانواده هسته‌ای، تقسیم کار در بیرون از منزل و انداختن کار بی‌دستمزد به گردن زنان در داخل منزل کارکرد دارد.

اما نامداری دیگر سرکش‌شده و جای برای ساخت مجدد او به عنوان سوژه مطیع نیست. او مسایل پشت چهاردیواری خانه – خشونت خانگی‌ای که سیستم حاکم آن را مدام به گونه‌های مختلف انکار می‌کند، عیان کرده است. چهره مشت خورده و کبود نامداری دیگر برای نماینده چادر ملی شدن زیبایی لازم را ندارد و داستان به هم خورده است.

نامداری با انتشار این عکس و افشای حسنی زمینه جنسی الگویی که نقش ذاتی زن به عنوان کسی که ظلم و ستم‌ها را می‌پذیرد و فداکاری می‌کند که ساختار خانواده‌اش به هم نریزد را بر هم زد. آزاده نامداری با انتشار عکس کبود صورتش تمام سرمایه گذاری مادی و تبلیغاتی که سازمان صدا و سیما بر این ازدواج و بر بدن نامداری کرده بود، نابود کرد.

فمنیستی که شما باشی

آزاده نامداری در آخرین تلاش رسانه‌ای‌اش پس از ممنوع‌التصور شدن (که بنا به گفته خودش هرگز به او به طور رسمی ابلاغ نشد) در شبکه اجتماعی تصویری آپارات برنامه گفت‌وگو محور «آبان» را در سال ۱۳۹۵ تولید کرد. در آبان او آزاد و رها از قوانین صدا و سیماست اما این قوانین هنوز او را رها نکرده‌اند. در گفت‌و‌گو با زنان موفق و یا فمنیست از جمله کارگردان منیژه حکمت و ترانه‌سرا و شاعر، مونا برزویی او برنامه را برنامه‌ای برای “بانوان” می‌خواند و سعی می‌کند از کلمه “زن” کمتر استفاده کند.

در این برنامه سویه‌هایی از آگاهی فمنیستی در واژگان و مفاهیمی که نامداری مطرح می‌کند، دیده می‌شود. نامداری تا جایی که پژوهش‌های من نشان می‌دهد خودش را فمنیست نمی‌خواند. اما او از مهمان‌هایش پرسش‌هایی مفهومی برای توضیح ارتباط بین زندگی زنان در ایران و مردسالاری می‌پرسد. از آنها می‌پرسد که وضعیت‌شان در کار حرفه‌ای‌شان با مقایسه با همکاران مرد چگونه است. او از شیوه‌های استثمار زنان در ایران و چگونگی مقاومت آنها می‌پرسد.

شکل گیری آگاهی فمنیستی ربطی به آگاهی سوژه در مورد فمنیست بودنش یا قبول این برچسب ندارد. زنان فعال در حوزه حقوق زنان – به هر شکلی هنری، محتوایی، کنشگری، معمولا چیزی دارند که در ادبیات فمنیستی به آن آگاهی فمنیستی می‌گوید. پیچیدگی مسیرهایی که افراد طی می‌کنند و جایگاهی که برای خود تعریف می‌کنند طیف سیاسی آنها در رابطه با فمینیسم مشخص می‌کند. به نظر من، خانم نامداری در برنامه آبان در قامت کسی ظاهر می‌شود که آگاهی فمنیستی دارد. او تبعیض را درک کرده و بیان می‌کند. او نابرابری‌ها را شناخته و بیان می‌کند او اما هنوز زبانی پیدا نکرده که هویت خود را به عنوان یک فمنیست تعریف کند و اصلا به این هویت رسمیت بدهد.

درگیری‌های او با نظام حاکم و قوانینش در گفت‌وگو با مونا برزویی نمود جالبی پیدا می‌کند. مونا برزویی، عاشقانه‌سرایی است که نامداری او را خیلی دوست دارد. متن ترانه‌های عاشقانه‌ای که برزویی برای خوانندگان پاپ و به طور خاص شادمهر عقیلی سروده معمولا نوشته‌های اینستگرامی نامداری را مزین می‌کنند.

مونا برزویی در زمانی در برنامه به عنوان مهمان دعوت شده که امنیتی‌ها او را برده‌اند و ناچار کرده‌اند که − به اجبار − تعهدنامه امضاء کند که دیگر شعرهایش را به شادمهر عقیلی و دیگر خوانندگان موسیقی پاپ ساکن خارج از مرزهای ایران ندهد. آزاده نامداری نگران این است که نگذارند برزویی دیگر کار کند. او در گفت‌وگو با برزویی بلند بلند فکر می‌کند که ایراد کار مونا برزویی چیست که سیستم حاکم نمی‌گذارد او کار کند. نامداری به برزویی می‌گوید:

«یکی از مشکلاتی که مونا برزویی داره، اینه که یه ذره زیادی راحته و رکه. شاید اگر خیلی از حرفا رو نمی‌زدی، در صفحه اینستگرامت، شاید اگر به خیلی از قوانین پایبند بودی، خیلی از مشکلاتت حل می‌شد. ببخشید که این رو می‌گم. مثلا حجابت. شاید اگر روسری‌ات رو یک ذره می‌آوردی جلوتر،… خیلی از مشکلات برات پیش نمی‌آمد.»

نامداری در ادامه از برزویی می‌پرسد:

«آیا حاضر هستی برای اینکه مجوز بگیری حجابت را تغییر بدهی؟»

برزویی تکرار می‌کند که لزومی نمی‌بیند که ریاکاری کند. اما این بار آزاده نامداری – کسی که به ریاکاری و پذیرفتن قوانین حاکم مشهور است می‌گوید:

«چرا نمی‌آیی دست دوستی بدی؟ ترانه‌های تو قابلیت این را داره که برای امام رضا خوانده بشه. بیا ساختارشکن نباش.»

ساختارشکن بودن و یا نبودن تم اصلی برنامه آبان نامداری است. او مدام در پی یافتن راه‌هایی‌ست که مجاز بودن را ممکن می‌کند. از مهمان‌هایش می‌پرسد شما خود را فمنیست می‌دانید؟ شما ساختارشکن هستید؟

در سال ۱۳۹۶ اما همه آنچه که در این برنامه ساخته بر سر او خراب می‌شود.

او به همراه شوهر دومش – سجاد عبادی – کسی که فرزند فریده ماشینی از فعالان حقوق زنان در ایران است به سوئیس رفته است. تصاویری از او در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود که بدون حجابی که همیشه نمایندگی کرده در پارکی نشسته و کنارش شیشه آبجوست.

چهره چادر ملی اکنون نماینده ریاکاری‌ای است. برنامه‌های او از زمینه خارج می‌شوند. گفت‌وگویش با برزویی بارها تکه و پاره می‌شود و در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود که نشان دهند این مذهبی جماعت – و نزدیکان به سیستم حاکم – عجب متزورهایی هستند – و هستند. این دلایل ساختاری در نظام حاکم دارد که تزویر را تشویق می‌کند. اما تمام آنچه که نامداری در طی سال‌ها سعی کرده بسازد هم به حاشیه می‌رود.

موضوع اکنون در فضای قضاوت‌ها پس از موضوع آبجو، دیگر مربوط انتخاب‌هاست. اگر ایدئولوژی را در رابطه با قدرت طبقاتی و طبقه حاکم درک کنیم، و نامداری را عامل در بازتولید ایده‌های جنسیتی مورد پسند نظام حاکم و او را در همین جا نگه داریم اما، دچار بی انصافی می‌شویم. بی توجهی به تغییرات و تکاملی که در رابطه با سیستم پیدا کرد آزاده نامداری را تنها در موقعیتی قرار می‌دهد کاسبکارانه و ریاکارانه – کسی که برای نظام حاکم «خوش‌رقصی» کرده است – زنی که از موقعیت خود در صدا و سیما استفاده کرده و برای سیستم کار کرد. اما مفهوم انتخاب همیشه پیچیده است و ایده‌آل انتخاب به عنوان یک فرد آزاد در آرمان شهر‌های پر از آزادی فردی هم به دست نمی‌آید. او در میان گزینه‌های بسیاری که پیشش بود، به دستگاه ایدئولوژی حاکم دست دوستی دراز کرد اما فقط لازم بود که وارد دستگاه شود که بداند دستگاه با او دوستی ندارد – این آغاز ساخته شدن نامداری به عنوان زنی بود که در جوانی به صدا و سیما رفت اما توانست سیستم را متقاعد کند که برنامه‌ها و مستند‌هایی بسازد که با آگاهی فمنیستی ساخته شده بودند.

بازمانده او دخترش گندم است. نگارنده این مقاله امیدوار است که گندم روزی بداند که مادرش در درون سیستم با سیستم جنگید و زنی بود که اگرچه بسیاری او را به مبارز بودن نمی‌شناسند اما مبارزه کرد.

بدون اینکه بخواهم خودکشی او را رمانتیک نگاه کنم، آخرین مبارزه او شاید گرفتن هستی از بدنی بود که محل مناقشه‌های بسیار بود – زمانی جولانگاه سیاست‌های جنسیتی حکومتی، زمانی آسیب دیده خشونت خانگی و زمانی محل حملات مردمی به تزویر حکومتی. در برنامه‌هایش نامداری به دنبال نگاه مهربان‌تر به مسایل زنان بود. در نگاهی مهربان او زمانی نماینده ایدئولوژی حاکم شد که هنوز داشت زن می‌شد و هنوز به اندازه لحظه‌ای که جان خودش را گرفت، آگاهی فمنیستی نداشت.

منبع: رادیو زمانه