چرخش به شرق یا نگاه به شرق

زیتون ـ وزیر امور خارجه ایران می‌گوید که قرارداد با چین بیش از یک تفاهم‌نامه ‌همکاری‌ نیست. همان هم برای اجرایی شدن، لغو تحریم‌ها را می‌طلبد. او مدعی است که نگاه به شرق همانقدر برای او و مجموعه وزارت خارجه‌ی حسن روحانی مهم است که نگاه به غرب. هر کشوری از چین تا آلمان هم بخواهد بیاید و با ایران قرارداد ۲۵ ساله ببندد، این کشور از آن استقبال خواهد کرد.

کلاب‌هاوس اپلیکیشن نسبتا تازه‌‌ای که حالا در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ایران و همزمان با انعقاد قرارداد پرحاشیه ایران و چین به یکی از محافل اصلی بحث و گفتگو بدل شده است، چند شب پیش، میزبان وزیر امور خارجه ایران با حدود ۸ هزار مخاطب شد تا «ناگفته»‌های او از قرارداد ایران و چین در آن بازگو شود. ناگفته‌هایی که هر چند چیزی از ابهام این قطع‌نامه پرحاشیه کم نکرد اما خود حاشیه‌هایی داشت و حالا فایل سخنان آن در چند کانال تلگرامی منتشر شده است.

نمایندگان مجلس، روزنامه‌نگاران، فعالان سیاسی داخلی و خارجی و اساتید دانشگاه و حتی فعالان بخش خصوصی جزو سوال‌کنندگان از جواد ظریف بودند. علاوه بر جواد ظریف، جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات نیز در این جلسه حضور داشت.

کار رسانه‌ای بر روی قرارداد ایران و چین

پرسش با این محور که، چرا دولت برای معاهده ایران و چین آن انرژی و ظرفیت رسانه‌ای که برای برجام گذاشته بود را نگذاشته و در توجیه افکار عمومی درباره این قرارداد کم‌کاری کرده است، ذهن بسیاری از خبرنگاران شرکت کننده در این کنفرانس خبری کلاب‌هاوسی را مشغول کرده بود. از نگار مرتضوی، روزنامه‌نگار روزنامه‌های انگلیسی زبان و فارسی زبان  خارج از کشور تا روزنامه ‌نگاران اصول‌گرای داخلی و فعالان رسانه‌ای اصلاح‌طلب.

جواب‌های ظریف به همه این سوال‌های کمابیش مشابه، یکسان بود. اما نکات تازه‌ای هم از خلال این جواب‌ها شنیده شد.

ظریف: شاکله بروکراسی ایران گرایش به شرق ندارد و یک وزیر نمی‌تواند آن را تغییر دهد.

ظریف تاکید داشت که دستگاه دیپلماسی ایران تحت فرمان او همانقدر که به غرب گرایش دارد به شرق هم دارد و از این جهت تفاوتی بین برجام و قرارداد چینی برای آنان وجود ندارد با این وجود معتقد است که «شاکله بروکراسی ایران گرایش به شرق ندارد و یک وزیر نمی‌تواند آن را تغییر دهد». از سوی دیگر به گفته وزیر امور خارجه ایران از  برآمدن چین به عنوان یک قدرت جهانی تا به امروز ایران همواره درگیر تحریم‌ها بوده است و هیچگاه نتوانست رابطه درستی با این کشور برقرار کند و این شامل همین معاهده اخیر هم می‌شود و به گفته او همین حالا هم مشکلات تحریم و FATF مانع از تعامل ایران با دوستان شرقی‌اش یعنی چین و روسیه است.

نگاه به شرق بی‌معنی است

 از ظریف پرسیده شد اگر به گذشته بازگردد، به سال ۹۲، و معاهده برجام  را از یک سو و معاهده ایران و چین را از سوی دیگر را پیش رو داشته باشد چه می‌کند، او ضمن دفاع تمام قد از برجام گفت که دوباره همان کاری که کرده را تکرار خواهد کرد.

او همین رابطه امروز با شرق را نیز به نوعی حاصل برجام و سیاست خارجی دولت‌های روحانی دانست و تاکید کرد که برجام  تنها حل مشکل ما با غرب نبود، با روسیه و چین هم بود. اینکه در سال‌های اخیر روسیه و چین به قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران رای منفی دادند «به خاطر زحمات این دولت بود اگر نه همین دو کشور در دولت قبل شش قطعنامه فصل هفتمی را رای مثبت دادند» و در این دولت یک قطعنامه فصل هفتمی که حتی نیاز به رای منفی آنان نداشت را رد کردند در حالی که رای ممتنع هم کافی بود.

چین در سال ۹۲ و قبل از انعقاد برجام به درخواست‌های ایران برای برقراری روابط استراتژیک پاسخی نمی دادند و تنها بعد از انعقاد برجام بود که این ممکن شد

به گفته ظریف چین در سال ۹۲ و قبل از انعقاد برجام به درخواست‌های ایران برای برقراری روابط استراتژیک پاسخی نمی‌دادند و تنها بعد از انعقاد برجام بود که این ممکن شد. در مورد روسیه هم تاکید کرد که تا قبل از انعقاد برجام، روسیه از قاسم سلیمانی دعوتی برای رفتن به این کشور نکرده بود و اولین دعوت تنها در تیر ماه سال ۹۴ و چند رو ز بعد از انعقاد برجام انجام شد. 

ظریف تاکید دارد ک هم نگاه به شرق دارد و هم غرب، اما نه به آن معنی «نه شرقی نه غربی» آشنا در جمهوری اسلامی، بلکه به این معنا که «نگاه باید تعاملی و متناسب با همه جای دنیا داشته باشد» همانقدر که برجام برای حل مشکل با غرب بود، با شرق هم بود.

او می‌گوید این نگاه هم غربی و هم شرقی، نگاه ناگزیری است چرا که دیگر جهان دو قطبی نیست  و خود چین هم در سیاست خارجی خود سیاست «برآمدن صلح آمیز را انتخاب کرده است» و تلاش می‌کند وارد حوزه «مزیت نسبی» آمریکا که بحث امنیتی آن است نشود. از این رو نگاه به شرق بی‌معنی است چون نگاه چین هم به غرب است.

او دنیای امروز را دنیای پساقطبی و پساغربی می‌خواند در عین حال تاکید دارد که «پساغربی بودن به معنی شرقی بودن نیست.»

علی اکبر صالحی و مواضع هماهنگ با ظریف

اما این تنها ظریف نبود که در پلتفرم تازه یه دفاع از برجام پرداخت، به بهانه‌های مختلف بحث را به این معاهده کشاند و آرزوی احیایش را کرد. علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران هم شب گذشته  در گفت و گویی چهارساعته در شبکه اجتماعی «کلاب هاوس» سایتِ انتخاب، گفت که بن بست برجام در حال شکسته شدن است و « گفت و گوها درباره برجام وارد مرحله فنی شده و از کشمکش‌های اولیه گذشته».

چنانچه  خبرگزاری  رسمی دولت نوشته، در ادامه رئیس سازمان انرژی اتمی هم به موضوع روز سیاست خارجی ایران یعنی نگاه به شرق پرداخت و درباره همکاری ایران با چین و روسیه در نظری هماهنگ با ظریف گفت: «ایران باید در وسط مثلث چین، امریکا و روسیه بایستد؛ دنیا دارد رو به دگرگونی می‌رود. چین هوشمندانه برای منافع ملی خود جلو آمده؛ ایران هم از فرصت پیش آمده، هوشمندانه استفاده کرده است.»

صالحی همچنین با اشاره تلویحی به توافق ۲۵ ساله ایران و چین، شروع به گله‌گذاری کرد و افزود: «در بحث چین هم، عده ای از داخل دوباره با برخی در خارج همصدا شده اند؛ مانده ایم چه کار بکنیم؟ یعنی فقط منفعل بنشینیم…ایرانی که شعارش استقلال است، یک دفعه بیاید بخشی از خاکش را واگذار کند؛ مگر می شود؟ …وزارت خارجه مانده این وسط چکار کند؛ هم به برجام حمله می شود هم به حرکت جدیدی که شده است.»

اظهارات رییس سازمان انرژی هسته‌ای با سوالات و نقدهای متعددی  از سوی‌ تحلیل‌گران و طیف‌های مختلف دولت روبه‌رو شد و او را در توضیح بسیاری از ابعاد پروژه‌ی هسته‌ای با چالش‌های سختی روبه‌رو کرد؛ چالش‌هایی که به‌نظر می‌رسید نقش او به‌عنوان یک کارگزار اجرایی و مدیر فنی، برای پاسخگویی به آن‌ها ناکافی ‌است و توضیحاتش کسی را قانع نمی‌کند.

صالحی که در پاسخ به هزینه-فایده پروژه هسته‌ای ظاهرا نمی‌توانست به ابعاد ایدئولوژیک این پروژه اشاره کند، وقتی  از سوی منتقدان  با صورت‌حساب هزینه‌های غیرمستقیم پروژه هسته‌ای روبرو شد، از پاسخ سر باز زد. پاسخ‌های صالحی حتی به منتقدان داخلی هم قانع‌کننده به‌نظر نرسید وقتی از دیوار بلند بی‌اعتمادی گفت و هم‌زمان از مذاکره با آمریکا و برجام حمایت می‌کرد.

لاریجانی را چه کسی وارد بازی چین کرد؟

پیش از این کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی ایران گفت که چین خواهان آن بوده که در تنظیم این سند به جز وزارت خارجه «نماینده‌ای از نظام» هم در مذاکرات حضور داشته باشد و از این رو بود که علی لاریجانی هم به پای ثابت مذاکرات ایران و چین بدل شد. با اتکا به این ادعای خرازی از ظریف درباره چند و چون این ماجرا پرسیده شد و اینکه آیا دولت نظام نیست؟

ظریف با شدت و حدت این ادعا را رد کرد و گفت که لاریجانی به پیشنهاد او پای در این مذاکرات گذاشته و طرف چینی حتی نام او را هم پیش از آن نشنیده بود. ظریف مدعی است که تنها یک ضرورت دیپلماتیک باعث شد که او پیشنهاد همراهی لاریجانی که در آن زمان رییس مجلس بود را به رهبر جمهوری اسلامی بدهد و او هم پذیرفت. بعد از پایان دوره ریاست لاریجانی بر قوه مقننه هم او به دستور آیت‌الله خامنه‌ای در روند این مذاکرات باقی ماند. ظریف همچنین تاکید کرد که لاریجانی پیش از آن سعی کرده بود با چین رابطه برقرار کند و از عهده آن بر نیامده بود. و در نهایت او صحبت‌ها درباره نقش آفرینی لاریجانی به خواسته طرف چینی را «دون شان نظام » دانست.

آیا ظریف به ستاد انتخاباتی لاریجانی می‌رود؟

انتخابات ریاست جمهوری پیش رو هر چند به نظر می‌رسید موضوع بحث نیست، اما جواد ظریف در پاسخ به سوالات و انتقادات اصولگرایان بر سر اینکه چرا مثلا دولت قرارداد با چین را با این عجله و در ماه‌های آخر خود بست یا اینکه چرا حالا دغدغه افکار عمومی و اطلاع رسانی به مردم را پیدا کرده، با قسم و آیه  گفت که هیچ چشمی به انتخابات ندارد و دارد کار خودش را می‌کند. معاهده با چین هم از تابستان سال گذشته آماده بود اما چون مفاد آن به مطبوعات درز کرد طرف چینی شاکی شد و کار تا به امروز به درازا کشید. از ظریف پرسیده شد که آیا در انتخابات پیش رو در صورت کاندیداتوری علی لاریجانی او چه واکنشی نشان خواهد داد و آیا به کمپین انتخاباتی او خواهد پیوست؟ وزیر امور خارجه ضمن تاکید بر اینکه وزارت امور خارجه وارد سیاست داخلی نمی‌شود تاکید کرد که به کمپین هیچ‌کس نخواهد پیوست.

مسئول سیاست خارجی در ایران کیست؟   

وزیر امور خارجه ایران این را کتمان نکرد که سیاست خارجه این کشور در دست رهبر جمهوری اسلامی است. او تاکید کرد که «ما یک قانون اساسی داریم که مسئولیت تعیین خطوط کلی سیاست خارجی  را به عهده رهبری گذاشته» و این به نظر او هم منطقی است. با این وجود تلاش کرد که ایده‌ای تعاملی از تصمیم‌گیری‌های این حوزه بدهد و گفت که نباید «مسائل را صفر و صدی» دید و ایراداتی هم که به این سیستم دوگانه وارد است « ایرادی در سیستم بروکراتیک» است که در همه جای دنیا وجود دارد. 

 به جز گفتگو‌های اصلی بحث‌های جنجالی‌تری هم در این میان بالاخص در پرسش و پاسخ با فعالان رسانه‌ای اصولگرا مطرح شد. ظریف آنان را تلویحا «گاندو»ساز( گاندو سریالی است که در نقد عملکرد دولت ساخته شده و در حال پخش است) خواند و گفت که این اتهاماتی که توسط اصولگرایان تندروی داخلی به وی وارد می‌شود با استناد به فیلم‌های تقطیع شده «شبکه کفر بی ‌بی سی» است. فرید مدرسی، روزنامه‌نگار اصلاح‌طلب گرداننده جلسه هم در بحث دیگری در کلاب هاوس عنوان کرد که مقامات وزارت خارجه به شرطی حاضر شدند در این جلسه شرکت کنند که به خبرنگاران رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از ایران و فعالان سیاسی مخالف حکومت اجازه طرح سوال داده نشود. در نهایت اما این اجازه به بعضی از خبرنگاران خارج از کشور که با سیاست‌های دولت همسو بودند داده شد و به سایرین نه.