برجام یا برجام‌پلاس

زیتون ـ مهسا محمدی: «پیشرفت اولیه»، «تبادلات سازنده»، «اجماع تدریجی» و ترکیباتی از این دست زمزمه‌هایی است که از وین به گوش می‌رسد از دومین نشست حضوری نشست مشترک برجام. این توصیفات اگر نگوییم مثبت، لااقل خنثی هستند و تلویحا خبر از اتفاقات احتمالا مثبتی در آینده نه چندان نزدیک می‌دهند. 

نشست کمیسیون مشترک برجام با حضور نمایندگان ایران،آلمان، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و اتحادیه اروپا در وین برگزار شد. این نشست که از روز سه‌شنبه ۱۷ فروردین ماه در وین، پایتخت اتریش آغاز شده بود، روز جمعه ۲۰ فروردین پشت درهای بسته در همین شهر پایان یافت.

هر چند نمایندگان ایالات متحده در این نشست‌ها حضور مستقیم نداشتند و با نمایندگان ایران ملاقات نکردند، اما همزمان با جلسات کمیسیون برجام در وین حضور داشتند.

بنابر گزارش‌ها، رایزنی‌های فنی صورت گرفته در جلسات گروه‌های کارشناسی هسته‌ای و لغو تحریم، مهم‌ترین دستور کار نشست بود، جلسه‌ای که جزئیاتی از آن در دست نیست و خروجی آن برای رسانه‌ها در حد چند اظهار نظر کلی از سوی شرکت‌کنندگان است. نشست آتی کمیسیون در سطح معاونان در روز چهارشنبه، ۲۵ فروردین برگزار می‌شود.

 «پیشرفت اولیه» توصیف نماینده روسیه بود از آنچه که در این جلسه گذشت، با تاکید بر اینکه طرفین از مذاکرات خرسند هستند.

 اتحادیه اروپا حتی از این هم مبهم‌تر اظهارنظر کرد و در بیانیه‌ای تاکید کرد که مسیر گفتگوها در جهت کسب نتیجه است و مذاکرات از «تبادلات سازنده» استقبال کرده.

محمد جواد ظریف اما با لحن تندتری به این «تبادلات سازنده» واکنش نشان داد و تاکید کرد که «تمامی تحریم‌های ترامپ ضدبرجام بودند» و «بدون توجه به تمایزات و نام‌گذاری‌های بی‌منطق و خودسرانه» باید رفع شوند و «مسیر منطقی» رفع تحریم‌ها از نظر وزیر امور خارجه  این است که «ایالات متحده – که این بحران را موجب شده – باید ابتدا به پایبندی کامل بازگردد؛ ایران پس از راستی‌آزمایی سریع، اقدام متقابل خواهد کرد.»

ظریف: «تمامی تحریم‌های ترامپ ضدبرجام بودند» و «بدون توجه به تمایزات و نام‌گذاری‌های بی‌منطق و خودسرانه» باید رفع شوند.

سخنان ظریف احتمالا پاسخ تلویحی به این اظهارات ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا بود که از آمادگی کشورش برای برداشتن قدم‌های ضروری برای بازگشت به توافق هسته‌ای سحن گفت و تاکید کرد که از جمله این اقدامات، «رفع تحریم‌های ناسازگار با برجام» است.

عباس عراقچی هم روز گذشته و قبل از برگزاری نشست پایانی گفت که تا رفع نشدن تحریم‌ها فعالیت‌های هسته‌ای کنونی ایران ادامه خواهد داشت. همچنین تاکید کرد «نشانه هایی بروز کرده است که آمریکایی‌ها در حال بررسی مواضع خودشان و حرکت به سمت برداشتن تحریم‌های کامل هستند» رئیس هیئت مذاکره کننده ایران اما همچنین  تاکید کرد «ما هنوز در موقعیتی نیستیم که قضاوت کنیم و هنوز مذاکرات به جمع بندی نرسیده است.»

وانگ کیون، نماینده چین هم گفته که فاصله بین مواضع طرفین کم شده و ظرفیت رسیدن به یک اجماع تدریجی وجود دارد.

موانع بازگشت

این ابراز تمایل‌ها و امیدهای دو سویه برای بازگشت به توافق هسته‌ای ایران بی‌تردید یکی از نتایج انتخاب جو بایدن به عنوان رییس‌جمهور ایالات متحده است. سیاست این رییس‌جمهور دمکرات در مواجهه با مسئله هسته‌ای ایران تفاوتی بنیادین با دونالد ترامپ دارد، هر چند رهبر و حتی جمهوری اسلامی پیش از انتخابش در لفاظی‌هایی تاکید می‌کردند که برایشان فرقی ندارد که او به ریاست جمهوری برسد یا دونالد ترامپ.

بیشتر بخوانید:

آیا «فرقی نمی‌کند» چه کسی رییس‌جمهور آمریکا باشد؟

برگذشتن از برجام یا فرش قرمز برای بایدن

چند درصد از برجام باقی مانده است؟

با وجود این به نظر می‌رسد که موانعی جدی‌ در راه بازگشت به نقطه صفر، یعنی ۱۸ اردیبهشت ۹۷ وجود دارد که ترامپ از برجام خارج شد.

برنامه موشکی ایران، حضور ماجراجویانه منطقه‌ای‌اش و مواردی از این دست و مهمتر از همه بازی «اول کی؟» دو کشور در بازگشت به تعهدات از سوی ایران و  رفع تحریم‌ها از سوی ایالات متحده از  مشکلات اصلی این دور از مذاکرات است.

به گزارش خبرگزاری کیودوی ژاپن به نقل از یک مقام جمهوری اسلامی که نخواست نامش فاش شود :‌«مقاومت در واشینگتن در برابر لغو تحریم‌های غیر هسته‌ای، مانع اصلی حرکت در مذاکرات است.» به گزارش رادیو فردا بر اساس این گزارش این مقام ایرانی به طرف‌های مقابل ایران در توافق برجام هشدار داده که «زمان اندکی» برای رفع شکاف‌ها و اختلاف‌ها میان طرفین باقی مانده است.

در ایران هم شب گذشته، کیهان، روزنامه منعکس‌کننده آرای اعلامی رهبر جمهوری اسلامی، به تیم مذاکره کننده دستور بازگشت از وین را داده و در مطلبی با تیتر «لغو تحریم‌ها نیاز به مذاکره ندارد، نشست وین را ترک کنید»، تاکید کرد که گزار‌ش‌ها از طرح فریب آمریکا برای ادامه تحریم‌ها حکایت دارد. البته بخشی از گزارش کیهان که در آن تاکید شده بود «ایران تقسیم‌بندی تحریم‌ها را نمی‌پذیرد» همسو با اظهارات وزیر امور خارجه است اما بعید است در مورد ترک مذاکرات هم‌نظر باشند.

پیش از این در پنجم فروردین ماه سال جاری هم ۴۳ سناتور آمریکایی در نامه‌ای به رئیس‌جمهوری ایالات متحده، از او خواستند که به برجام بازنگردد و تلاش کند به توافقی تازه با ایران دست یابد که موضوعات دیگر را نیز در بر بگیرد. امضاکنندگان این نامه نه تنها از حزب جمهوری‌خواه که از حزب دمکرات، هم حزبی‌های رییس‌جمهوری، هم بودند. 

«موضوعات دیگر» مورد اشاره در این نامه که به نظر این سناتور ها ایالات متحده در مذاکرات جدید باید بر آن پافشاری کند، «حمایت ایران از سازمان‌های تروریستی که دشمن آمریکا هستند، موشک‌های بالستیک و مسئله زندانیان سیاسی» بود

پالس‌های مثبت

از سوی دیگر اما همزمان با انجام این مذاکرات اتفاقات دیگری در ایران و ایالات متحده در جریان است که نمی‌تواند چندان مستقل از این روند باشد.

 جمعه ۲۰ فروردین، همزمان با پایان مذاکرات ایران نفتکش کره جنوبی را پس از سه ماه آزاد کرد. این همان نفت‌کشی بود که سپاه پاسداران در روز ۱۵ دی ماه سال گذشته آن را به اتهام «ایجاد آلودگی زیست محیطی در آب‌های خلیج فارس» در نزدیکی تنگه هرمز توقیف کرده بود. کره جنوبی در همان زمان اتهامات محیط زیستی را رد  کرده و ایران را به گروگان‌گیری، برای آزادی پول‌های بلوکه‌شده‌اش متهم کرد.

حال در پی پایان این «توقیف»، یک مقام وزارت خارجه کره جنوبی هم وعده داده این کشور برای آزادی ۷ میلیارد دلار بلوکه‌شده ایران تلاش کند.

پیش از این هم روز پنج‌شنبه، ۱۹ فروردین، سخنگوی کاخ سفید گفت که ایالات متحده با وجود آنکه کانال‌های دیپلماتیکی با ایران ندارد، در حال پیگیری موضوع آمریکایی‌های زندانی در ایران است.

دقیقا یک ماه پیش از آن، ۱۹ اسفند علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران در نشست خبری خود درباره تبادل زندانیان با آمریکا گفته بود که ایران حاضر است «همه زندانیان» را تبادل کند و «اگر تا کنون این اتفاق نیفتاده به خاطر عدم آمادگی آمریکا بوده است.» حال به نظر می‌رسد موانع این عدم آمادگی در حال برطرف شدن است.

با وجود پالس‌های مثبتی که از وین، ایران و ایالات متحده منتشر می‌شود، اینکه این مذاکرات چه زمانی و چگونه به نتیجه برسد در هاله‌ای از ابهام است. در ایران تا دو ماه دیگر دولت و در نتیجه تیم دیپلماسی تغییر خواهد کرد و دست یافتن به توافق پیش از این زمان خیلی دور از ذهن به نظر می‌رسد. چنانچه از شرایط ایران پیداست دولت بعدی در دست اصولگرایان تندرو خواهد بود، حال نظامی یا غیرنظامی. این‌که سیاست‌های برجامی رهبر جمهوری اسلامی در ۴ سالِ تعیین‌کننده آینده دقیقا چیست و بازوی اجزایی او برای این سیاست‌ها چه کسی، هنوز سوال بی‌جوابی است. اما آنچه که روشن است این است او مخالفتی با بازگشت به برجام ندارد، هر چند نماینده‌اش کیهان ژست فراخواندن مذاکره‌کنندگان از وین را بگیرد.