فائزه هاشمی؛ شهروندِ معترض یا سیاست‌مدار پوپولیست؟

زیتون ـ محمدرضا سرداری: فائزه هاشمی را برخی سیاسی‌ترین و در عین حال عضو سرکش خانواده هاشمی می‌دانند؛ زنی که با تکیه بر جایگاه خانوادگی‌اش برخی از تابوهای جمهوری اسلامی را شکسته و مواضع رسمی نظام را به چالش کشیده است. او با ترویج دوچرخه‌سواری زنان، نامزدی در انتخابات مجلس پنجم و اخذ رای نخست تهران وارد عرصه سیاست شد و مخالفت بسیاری از هواداران جمهوری اسلامی حتی گاه خانواده‌اش را برانگیخت. فائزه‌ی روسری رنگین بر سر، با حجاب اجباری مخالفت می‌کرد. در همین حال روزنامه زن را در دوره اصلاحات راه‌اندازی کرد. در اعتراض‌های سال ۸۸ حضوری فعال داشت و دوبار بازداشت شد و سرانجام  در سال ۹۱ به زندان افتاد و پس از آزادی به دیدار هم‌بندی‌های بهائی رفت و از حقوق شهروندی بهاییان سخن گفت. اظهارنظر جنجالی دیگر فائزه این بود که گفت ترجیح می‌دهد ترامپ رئیس جمهور آمریکا شود، چون به جمهوری اسلامی فشار می‌آورده و می‌توانسته باعث تغییر شود. این گفته او درون هاشمی‌ها هم اختلاف افکند و منجر به رد و بدل شدن یکی دو نامه سرگشاده بین محسن و فائزه هاشمی شد. فائزه اخیرا گفته که به مناظره با رهبر جمهوری اسلامی علاقمند است.

حالا فائزه هاشمی در شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس هم رکورد ثبت کرده. بیش از ۶ ساعت حضور او در این شبکه اجتماعی جدید تاکنون بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی داشته است. دیشب وقتی اتاق گفت‌و‌گوی آزاد سایت «انتخاب» با فائزه رفسنجانی به ۸ هزار کاربر رسید، کاربران اتاق‌های تازه‌ای ایجاد کردند تا جامانده‌‌ها بتوانند گفت و گو را به صورت زنده دنبال کنند. در نهایت تعداد دنبال‌کنندگان سخنان زنده او در شبکه‌های مختلف اجتماعی به حدود ۱۰۰ هزار نفر رسید.

بیشتر بخوانید:

شکاف درون «هاشمی»ها

استقبال گسترده از حضور فائزه هاشمی در این شبکه اجتماعی در شب گذشته کار اکثر کلاب‌های ایرانی را کساد کرد. در ساعاتی که گفت‌وگوی فائزه هاشمی با کاربران جریان داشت، تقریبا هیچ از یک کلاب‌های سیاسی رایج فعال نبود و گویی همه کاربران از اصولگرایان و اصلاح‌طلبان تا تحول‌خواهان و براندازان در حال رصد کردن سخنان دختر کسی بودند که روزی قدرت دوم جمهوری اسلامی بود. اما فائزه در این گفت و شنود آزاد چه گفت و سخنان وی چه آثاری می‌تواند بر تحولات آتی در ایران داشته باشد؟

انتخابات، پرسش محوری گفت و گو

برگزاری گفت و گویی که بیشتر سئوالاتش حول انتخابات بود آن هم فردای روزی که مهمترین کاندیدای اصلاح‌طلبان با توصیه مستقیم رهبر جمهوری اسلامی از حضور در انتخابات منع شد، فضای مناسبی به فائزه هاشمی داد تا دیدگاه خویش درباره انتخابات بیان کند. او با ادبیات خودش حضور در انتخابات را بی‌فایده و ثمر خواند و در پاسخ به سوالات متعددی گفت پس از پدرش شرکت در انتخابات نیز بی‌معنا شده و قرار نیست با انتخابات چیزی تغییر کند.

فائزه هاشمی برای شرکت در انتخابات پیش شرط گذاشت و گفت ابتدا باید نظام دست به اقداماتی چون  «آزادی تمامی زندانیان سیاسی»  و «حل مسئله رابطه با آمریکا» بزند.

در بحثی که میان او و محمدرضا جلایی‌پور، فعال سیاسی اصلاح‌طلب در گرفت، فائزه  گفت که با تحریم‌ها مخالف است اما او هم مانند معترضان شعارش این است که «دروغ میگن آمریکاست، دشمن ما همین‌جاست». وی برای شرکت در انتخابات پیش‌شرط گذاشت و گفت ابتدا باید نظام دست به اقداماتی چون «آزادی تمامی زندانیان سیاسی»  و «حل مسئله رابطه با آمریکا» بزند، تا مشارکت در انتخابات معنا پیدا کند. به گفته او هیچ یک از اشخاصی که جلایی‌پور از آنان به عنوان نامزد بالقوه اصلاح طلبان نام برد، تاثیرگذار نیستند. فائزه هاشمی در نهایت گفت رای ندادن باید به یک استراتژی برای تغییر تبدیل شود.

تخریب سبد رای احمدی نژاد با رد پیشنهاد زوج انتخاباتی

زیرکی دیگر فائزه هاشمی در آن گفت‌و‌گو  تخریب پوپولیسم احمدی‌نژاد بود. مظابق نظرسنجی‌های اخیر و به باور بسیاری از هواداران احمدی‌نژاد و حتی برخی اصولگرایان و اصلاح‌طلبان، احمدی نژاد از سبد رای بالایی برخوردار است و حتی اگر نتواند نامزد انتخابات شود، می‌تواند آن را به سمت نامزد مطلوب خویش سوق دهد. اما فائزه هاشمی به این سبد رای حمله کرد و خبر داد که احمدی‌نژاد به وی پیشنهاد کرده تا معاون اول او شود تا به شکل یک زوج انتخاباتی در انتخابات سال ۱۴۰۰ شرکت کنند، اما وی این پیشنهاد را رد کرده است. فائزه همچنین گفت که پیشنهاد مناظره با احمدی‌نژاد را نیز نپذیرفته.

بازتاب این اظهارات احمدی نژاد را به واکنش واداشت و تا این‌ لحظه دو بار این سخنان را تکذیب کرده است.

خوش و بشی با براندازان

فائزه هاشمی از این که در فضایی صحبت می‌کند که به قول خودش «خودی و غیر خودی» وجود ندارد، خشنود بود. وی از طرح سئوالات خبرنگارانی چون جمشید برزگر استقبال کرد و  فعالیت‌های مسیح علی نژاد را ستود. این زن فعال سیاسی همچنین گفت که به رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور از جمله بی‌بی‌سی و ایران اینترنشنال اعتماد دارد و اخبار خود را از آن رسانه‌ها دریافت می‌کند. اما در عین حال گفت به براندازی و انقلاب اعتقادی ندارد و اگر به سال ۵۷ بازگردد هرگز انقلاب نمی‌کند. فائزه در عین حال که به جمهوری اسلامی روزهای اول ابزار وفاداری می‌کرد گفت نظام از خط اصلی خود خارج شده است و او هیچ دلبستگی به آن ندارد. وی به دنبال نظام اسلامی است نه نظام شیعه که آن را سیاسی می‌کند. وی همچنین در لابه لای پرسش‌ها به نظر خود نسبت به بهاییان هم اشاره کرد و گفت هنگامی که در زندان بوده و با زندانی بهایی ارتباط داشته دریافته که آنان بهترین افراد زندان بودند، بعد نوکیشان و از همه بدتر شیعیان!

آنچه که فائزه نگفت

فائزه در  ایت گفت‌و‌گوی کلاب هاوسی بارها بخاطر عملکرد پدرش زیر سئوال رفت، اما کوشید تا پدر را را تبرئه کند. وی در مقابل سئوالاتی که به نقش پدرش در قتل‌های زنجیره‌ای و ترور میکونوس اشاره داشت، هاشمی رفسنجانی را بی‌خبر از آن حوادث خواند و گفت در آن موقع هم وزارت اظلاعات دست پدرش نبوده است. وی گفت که پدرش در سال ۸۸ پشت مردم ایستاده و حتی در سال ۸۹ پیشنهاد صلح و آشتی داد تا محصورین و زندانیان سیاسی آزاد شوند، اما پاسخ شنید که جمهوری اسلامی اشتباه شاه را تکرار نمی‌کند.

سخنان فائزه هاشمی چقدر اثر گذار است؟

پس از پایان گفت و گوی دختر هاشمی رفسنجانی با کاربران کلاب هاوس، اتاق‌هایی در نقد و بررسی این گفت و گو برپا شد. در یکی از شلوغ‌ترین اتاق‌ها که بیشتر فعالان اپوزیسیون حضور داشتند اختلاف سلیقه زیادی میان گفت‌و‌گو کنندگان وجود داشت. برخی از آنان اظهارات فائزه هاشمی را مثبت و در راستای جنبش تحریم فعال انتخابات ارزیابی می‌کردند و برخی دیگر نیز با انگشت نهادن بر سوابق پدرش و پاسخ‌های برائت‌جویانه فائزه هاشمی اظهارات او را بی ارزش توصیف کردند.

برخی از اصلاح‌طلبان اظهارات فائزه هاشمی را سطحی و عوامانه می‌دانند و از همسویی او با طیف براندازان و رسانه‌های خارج از کشور عصبانی هستند. برخی نیز هنوز سکوت کرده‌اند.

در میان اصلاح‌طلبان نیز چند دستگی دیده می‌شود. برخی اظهارات فائزه هاشمی را سطحی و پوپولیستی می‌دانند و از هم‌سویی او با طیف براندازان و رسانه‌های خارج از کشور عصبانی هستند. برخی نیز هنوز سکوت کرده‌اند. هر چند به نظر می‌رسد در بدنه اصلاح‌طلبان از این اظهارات استقبال می‌شود و شفافیت و صراحتش را در طرح مطالبات و ابراز عقیده می‌ستایند و او را شهروندی می‌دانند که شهامت اعتراض دارد.

فائزه هاشمی همچنان که خود نیز بیان کرده فرزند فردی است که سال‌ها نقش غیر قابل انکاری در تحولات سیاسی ایران داشته است. برخی معتقدند که هاشمی رفسنجانی خواسته یا ناخواسته زمینه‌ساز رویدادهایی چون دوم خرداد و جنبش سبز شده است و البته وی در این تصمیم‌سازی‌ها بی‌تاثیر از خانواده خویش از جمله فائزه نبوده است.

برای ارزیابی تاثیر اظهارات فائزه هاشمی و همچنین دیگر گفت‌و‌گوهای پر مخاطب کلاب‌هاوسی هنوز باید صبر کرد. اما انتظار می‌رود در فضای متصلب موجود این گفت و گوها به گفتمانی میان براندازی و اصلاح‌طلبی منجر شود. گفتمانی که شاید از جنس جنبش سبز باشد که نه می‌خواهد با نظام مدارا کند و نه خواستار دگرگونی سخت سیاسی است.